Vì vậy, những tư tưởng, quan điểm của Người về công tác làm báo, viết báo đã trở thành định hướng cơ bản cho sự phát triển nền báo chí cách mạng Việt Nam.
Khai sinh nền báo chí cách mạng Việt Nam
Năm 1911, anh thanh niên Nguyễn Tất Thành ra đi tìm đường cứu nước. Trong hành trình bôn ba ở nhiều nước, làm nhiều nghề để kiếm sống ấy, Người đã quan tâm đến báo chí và hoạt động báo chí.
Cuối năm 1917, khi đặt chân đến nước Pháp, Người bắt đầu chú ý đến việc học viết báo và làm báo. Tại đây, được sự hướng dẫn của Longuet - cháu ngoại của Karl Marx, Người đã cố gắng học viết báo từ những bài đơn giản cho tới những bài dài hơn, chuẩn mực hơn.
Ngày 18/6/1919, các nước thắng trận trong Chiến tranh Thế giới lần thứ nhất họp tại Versailles, thay mặt những người Việt Nam yêu nước ở Pháp, Nguyễn Tất Thành thay mặt cho cả nhóm ký tên gửi tới Hội nghị bản yêu sách 8 điểm đòi quyền lợi cho nhân dân Việt Nam với tên Nguyễn Ái Quốc. Đây có lẽ là văn bản đầu tiên ghi dấu ấn của Người về việc đòi các quyền tự do căn bản cho người dân Việt Nam, trong đó có tự do báo chí.
Năm 1921, cũng tại Pháp, Nguyễn Ái Quốc cùng một số nhà yêu nước thành lập Hội Liên hiệp Thuộc địa để rồi sau đó một năm, năm 1922 lập ra Báo Le Paria (Người cùng khổ) làm cơ quan ngôn luận của Hội.
Số báo đầu tiên của Le Paria ra ngày 1/4/1922, Nguyễn Ái Quốc trở thành nhân vật nòng cốt của tờ báo, vừa là biên tập viên chính, vừa là phóng viên, nhiếp ảnh viên kiêm việc tổ chức, quản lí, phát hành với 38 bài viết cho báo này.
Tiếp đến các năm 1925- 1926 rồi 1927 là sự ra đời của Tờ Thanh Niên cho tổ chức Hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên và Công nông dành cho hai giai cấp chủ chốt của cách mạng và Lính kách mệnh (tiền thân của Báo Quân đội nhân dân ngày nay)... Ở những tờ báo này, Người cũng vừa trực tiếp chỉ đạo, vừa biên tập, trình bày cũng như viết các bài viết chính luận.
Tháng 1/1941, Nguyễn Ái Quốc về nước, đã chủ trì Hội nghị Trung ương 8 thành lập Mặt trận Việt Minh, cho ra Báo Việt Nam độc lập và Báo Cứu quốc năm 1942.
Đến năm 1951, sau Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ II, Hồ Chí Minh đã chỉ đạo thành lập Báo Nhân dân - cơ quan ngôn luận của Đảng Lao động Việt Nam.
Người làm báo phải có bút trong, tâm sáng
Không chỉ là người khai sinh nền báo chí cách mạng Việt Nam, Hồ Chí Minh còn là một nhà báo tài năng, tâm huyết. Trong cuộc đời làm báo của mình, Hồ Chí Minh đã viết trên 2.000 bài viết với nhiều chủ đề khác nhau và bằng nhiều ngôn ngữ khác nhau. Và, Người là nhà báo có nhiều bút danh nhất thế giới với gần 200 bút danh khác nhau. Có những bút danh thậm chí được xem là rất kỳ lạ như: X.L., T.L., Một Người An Nam, Một Người Bạn…
Không chỉ là nhà báo với nhiều tác phẩm, Hồ Chí Minh còn là người đặc biệt quan tâm đến việc phát triển báo chí cách mạng Việt Nam cũng như đào tạo, bồi dưỡng những người làm báo thật sự bút trong, tâm sáng.
Ngày 17/8/1952, trong buổi nói chuyện tại Trường Chính Đảng Trung ương ở Việt Bắc, Hồ Chí Minh nêu rõ 4 vấn đề cơ bản trước những cán bộ báo chí: “Viết cho ai? Viết để làm gì? Viết cái gì? Viết như thế nào?”.
Phải viết gọn, rõ ràng, vắn tắt, nhưng không phải là cụt đầu, cụt đuôi mà phải có đầu, có đuôi... Viết phải thiết thực, “nói có sách, mách có chứng'”, tức là nói cái việc ấy ở đâu, thế nào, khi nào, như thế nào, kết quả thế nào?”.
Tại Đại hội II Hội Nhà báo Việt Nam (16/4/1959), Chủ tịch Hồ Chí Minh căn dặn các nhà báo: “Tất cả những người làm báo phải có lập trường chính trị vững chắc. Chính trị phải làm chủ. Đường lối chính trị đúng thì những việc khác mới đúng được”.
Tại Đại hội lần thứ III của Hội Nhà báo Việt Nam (8/9/1962), Chủ tịch Hồ Chí Minh đã dự và phát biểu nhấn mạnh: “Cán bộ báo chí cũng là chiến sĩ cách mạng. Cây bút, trang giấy là vũ khí sắc bén của họ”. Đề cập tới cách làm báo, Người đã nêu lên kinh nghiệm bản thân: "Mỗi khi viết một bài báo, thì tự đặt câu hỏi: Viết cho ai xem? Viết để làm gì? Viết thế nào cho phổ thông dễ hiểu, ngắn gọn dễ đọc".
Chủ tịch Hồ Chí Minh khẳng định: “Nói đến báo chí trước hết là nói đến cán bộ báo chí”, họ là người cán bộ cách mạng, biết đặt quyền lợi của dân tộc, của nhân dân lên trên hết. Người làm báo phải là những chiến sĩ trên mặt trận báo chí, phải rèn luyện bản lĩnh chính trị đi liền với rèn luyện bản lĩnh nghề nghiệp, đó là trách nhiệm của các nhà báo cách mạng Việt Nam.
Báo chí đi đầu trong việc đấu tranh chống tham nhũng
Chủ tịch Hồ Chí Minh chỉ rõ tôn chỉ, mục đích của báo chí cách mạng Việt Nam: “Báo chí của ta thì cần phải phục vụ nhân dân lao động, phục vụ chủ nghĩa xã hội, phục vụ cho đấu tranh thực hiện thống nhất nước nhà, cho hoà bình thế giới”, có nghĩa là phục vụ sự nghiệp xây dựng chủ nghĩa xã hội, bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa và đóng góp tích cực cho hòa bình thế giới vì mục tiêu của thời đại là độc lập dân tộc gắn liền với chủ nghĩa xã hội.
Theo Người, đề tài xuyên suốt và nguồn cảm hứng vô tận để báo chí cách mạng Việt Nam khai thác và tuyên truyền đó là: “Chống thực dân đế quốc, chống phong kiến địa chủ, tuyên truyền cho độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội”.
Chủ tịch Hồ Chí Minh luôn coi người hoạt động báo chí là một chiến sĩ cách mạng, vì “nói đến báo chí trước hết phải nói đến những người làm báo chí”. Đối với người làm báo cách mạng, theo Người, “cây bút, trang giấy là vũ khí sắc bén của họ”, do đó “cán bộ báo chí cũng là chiến sĩ cách mạng”.
Người căn dặn “về trách nhiệm báo chí, Lênin có nói: Báo chí là người tuyên truyền, người cổ động, người tổ chức chung, người lãnh đạo chung. Vì vậy, nhiệm vụ của người làm báo là quan trọng và vẻ vang. Muốn hoàn thành tốt nhiệm vụ ấy thì phải cố gắng học tập chính trị, nâng cao tư tưởng, đứng vững trên lập trường giai cấp vô sản; phải nâng cao trình độ văn hoá, phải đi sâu vào nghiệp vụ của mình. Cần phải luôn luôn cố gắng, mà cố gắng thì nhất định thành công”.
Người cho rằng, nhiệm vụ báo chí cách mạng là phải đi tiên phong trong đấu tranh không khoan nhượng với những gì đi ngược lại quy luật của lịch sử, vạch trần tính chất phản động, giả dối, bịp bợm của kẻ thù của dân tộc.
Theo Người, đối với những người viết báo, ngòi bút là vũ khí sắc bén, bài báo là tờ hịch cách mạng để động viên quần chúng đoàn kết đấu tranh, chống chủ nghĩa thực dân cũ và mới, chống chủ nghĩa đế quốc, đứng đầu là đế quốc Mỹ, vì độc lập dân tộc, tiến bộ xã hội và hòa bình thế giới.
Người yêu cầu “báo chí phải điều tra tuyên truyền, khen ngợi những ưu điểm và phê bình những khuyết điểm trong việc phổ biến sáng kiến và kinh nghiệm”. Đó là một nhiệm vụ vẻ vang của báo chí góp phần vào phong trào thi đua ái quốc”. Báo chí cũng nên có mục “ý kiến bạn đọc”, coi ý kiến bạn đọc là những ý kiến đấu tranh.
Có thể nói, trong bất cứ giai đoạn nào, báo chí vẫn là một vũ khí sắc bén và là “cơ quan quyền lực thứ 4”. Người luôn yêu cầu đội ngũ những người làm báo phải viết những bài viết “xây đi đôi với chống”.
Trong bối cảnh hiện nay, quán triệt tư tưởng Hồ Chí Minh về báo chí, mỗi cơ quan báo chí, mỗi nhà báo, mỗi bài báo phải là nơi đi đầu biểu dương cái mới, cái tốt, những nhân tố tích cực và phê phán mạnh mẽ cái sai, cái xấu, cái cũ, những nhân tố tiêu cực…
Thực tế đã chứng minh, với sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam, đặc biệt là vai trò của Chủ tịch Hồ Chí Minh, 95 năm qua, báo chí cách mạng Việt Nam đã trưởng thành vượt bậc cả về số lượng và chất lượng, nội dung và hình thức; cũng như sự lớn mạnh chưa từng có của đội ngũ những người làm báo.
Đặc biệt, trong thời kỳ đổi mới, báo chí nước ta đã đi đầu trong việc định hướng tư tưởng, góp phần giữ vững ổn định chính trị - xã hội, tích cực đấu tranh chống tham nhũng và các hiện tượng tiêu cực trong xã hội, góp phần củng cố niềm tin của nhân dân vào sự lãnh đạo của Đảng, sự quản lý của Nhà nước; là một trong những động lực trực tiếp tham gia và thúc đẩy sự nghiệp xây dựng và phát triển đất nước.
Lê Phương Hiếu