Bài 1: Sự phát triển thức ăn đường phố trên thế giới

Thông thường TAĐP được bày bán trên các tiệm ăn di động, quán ăn tạm thời hay là từ một gian hàng di động cho đến các loại xe đẩy. 

Theo khái niệm của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), TAĐP là những đồ ăn, thức uống được làm sẵn hoặc chế biến, nấu nướng tại chỗ, có thể ăn ngay và được bày bán trên đường phố, những nơi công cộng. 

Từ lâu, TAĐP là một nhu cầu của người dân đô thị, việc phát triển các loại hình TAĐP là một nhu cầu tất yếu của xã hội, đem lại nhiều thuận tiện cho người tiêu dùng. Tuy nhiên, bên cạnh sự thuận tiện này là những mối nguy hại tới sức khỏe, tính mạng khách hàng, thậm chí là cả cộng đồng. 

Có 3 loại TAĐP cơ bản là bán trong cửa hàng cố định, bán trên hè phố và bán rong. 

TAĐP ngày càng trở nên phổ biến cùng với nếp sống đô thị hóa vì các mặt tích cực của nó đối với xã hội: 

Nó cung cấp một nguồn thức ăn thường giàu chất dinh dưỡng với giá cả phải chăng và mang hương vị đặc biệt (do kinh nghiệm riêng của người chế biến). TAĐP thường đa dạng và tiện lợi cho những người có thu nhập thấp và eo hẹp thời gian, đồng thời cũng hấp dẫn cả khách du lịch và những người có kinh tế khá. Thuận tiện cho người tiêu dùng, nguồn thức ăn đa dạng, hấp dẫn, đóng vai trò quan trọng trong việc cung cấp thức ăn cho xã hội.

Tạo được nguồn thu nhập đáng kể cho nhiều người, đặc biệt là đối tượng phụ nữ, nguồn lao động chính tham gia vào dịch vụ ăn uống đường phố (nhất là phụ nữ, những người di cư từ nông thôn ra đô thị). Loại hình này đã mang đến cơ hội làm ăn, tạo bước khởi đầu cho những ai có vốn kinh doanh ít (đầu tư ngành này cần ít vốn và không cần diện tích rộng cũng như nhiều trang thiết bị).

Đôi khi TAĐP còn là nét văn hóa ẩm thực đặc trưng của mỗi vùng miền, mỗi quốc gia. 

Châu Mỹ

Châu Mỹ có nhiều TAĐP ngon như món Taco ở San Miguel de Allende, Mexico, là những khoanh thịt từ một khối thịt heo màu đỏ nhạt đang được nướng trên một cái xiên rồi đặt vào giữa hai lớp bánh mỏng làm bằng bắp, sau đó rắc thêm một ít xốt dứa có vị mặn. 

Ở Cartagena, Colombia thì có món Arepas là cái bánh tráng tròn và dẹp làm bằng bột bắp, chứa đầy phô mai hoặc trứng rồi được nướng hay chiên giòn tan.

Thịt heo ướp nướng và gà nướng ở Ocho Rios, Jamaica, món ăn này xuất xứ từ những người nô lệ Maroons đào thoát khỏi Jamaica vào thế kỷ 17 đã sống bằng thịt lợn rừng. Để bảo quản thức ăn, họ xát lên thịt một hỗn hợp gia vị. Ngày nay, món thịt nướng ở Jamaica được ướp với đủ thứ gia vị như nhục đậu khấu, húng tây... Thường thì gà được dùng nhiều hơn heo và lò nướng làm bằng các thùng dầu ăn thay vì bếp củi truyền thống.

Đến Brazil, ngoài thưởng thức những trận cầu sôi động, chúng ta nên thưởng thức  những TAĐP đặc trưng của Brazil và cuồng nhiệt cùng vũ điệu samba quyến rũ. Churrasco Churrasco là thuật ngữ dùng để chỉ chung các loại thịt nướng ở Brazil. Thịt được xiên que và nướng trên lò churrasco queira. Phần lớn được dùng là thịt cừu, thịt lợn, cánh gà, xúc xích, tôm cuốn và đặc biệt là thịt picanha, phần lấy từ mông bò. Đến Brazil, dạo qua những con phố ta dễ dàng tìm thấy món ăn này với hương thơm lôi cuốn.

Hot dog không còn là một món ăn xa lạ và vì thế việc nó xuất hiện trong top những TAĐP được yêu thích tại Mỹ thì cũng không có gì đáng ngạc nhiên. Nếu đến Chicago, chúng ta sẽ được thưởng thức những chiếc hot dog với thịt bò cùng hành tây, cà chua, cần tây muối và ăn kèm cùng mù tạt. Đến với New York, ta sẽ được thưởng thức những chiếc xúc xích cay kẹp bên trong chiếc bánh nướng nhỏ. Có rất nhiều thông tin về nguồn gốc cũng như nhiều biến thể khác nhau của hot dog trên thế giới, nhưng nó thật sự phổ biến ở Mỹ và chúng ta có thể dễ dàng mua được ở bất cứ đâu trên khắp các đường phố Mỹ.

Những chiếc bánh pizza đặc biệt được ưa chuộng ở khắp nơi trên thế giới và không ngoại lệ ở Mỹ. Câu chuyện từ những chiếc pizza ở Mỹ bắt nguồn từ câu chuyện về lần đầu tiên cà chua được chuyển từ châu Âu đến châu Mỹ. Khi đó, các tầng lớp thượng lưu từ chối không ăn cà chua vì họ tin chắc rằng nó có độc. Tuy nhiên, ở thời kỳ đó, những người nông dân lại quá nghèo nên họ đã bắt đầu sử dụng cà chua rải đều trên những chiếc bánh nướng của họ. Nhiều thế kỷ sau đó, họ cho thêm húng quế tươi và pho mát mozzarella và thế là những chiếc pizza margherita cổ điển đã ra đời. Ngày nay, những chiếc pizza cùng vô vàn loại topping (các nguyên liệu được phủ lên trên như: Pho mát, ngô, thịt bò, hải sản...) khác nhau đã trở thành một món ăn được ưa chuộng tại Mỹ. 

Pizza - một trong những TAĐP được ưa chuộng nhất!

Tiếp theo phải kể đến burrito - loại bánh cuộn chứa bên trong là thịt bò, gạo hoặc đậu, hay người ta có thể đặt lên trên chiếc vỏ bánh burrito bất cứ gì từ kem chua, phô mai, bơ, thịt gà, thịt bò, thịt lợn… và cuộn tròn nó lại. 

Xuất phát từ Mexico, nhưng khi đến San Francisco, Mỹ thì burrito đã thật sự thay đổi. Nó đã trở thành món ăn pha trộn văn hóa ẩm thực Mexico - Mỹ vô cùng đặc biệt và cũng vì thế tính cầu kỳ của món ăn cũng được tăng lên phần nào.  

Bắt nguồn từ Hy Lạp, gyros hay gyro (giros) là một món ăn gồm có thịt (thường là thịt cừu), cà chua, hành và tzatziki (một loại sốt chế biến từ yogurt trộn với dưa leo xắt nhỏ) được gói trong lòng một loại bánh bột mỏng gần giống bánh mì pita. Người ta xem gyros như một loại bánh mì kẹp thịt (sandwich). Người bản xứ ở Hy Lạp làm món gyros bằng cách đặt những tảng thịt và nướng xoay trên ngọn lửa. Thịt nướng nhanh hay chậm tùy thuộc vào việc người ta cần ăn sớm hay muộn mà gia giảm ngọn lửa và điều chỉnh khoảng cách từ thịt đến lửa cho phù hợp. Từ tảng thịt to kềnh kia, đầu bếp lát từng miếng mỏng rồi đặt trên bánh để ăn chung với một ít rau và nước sốt. 

Cách chế biến gyros cũng đã có sự thay đổi khi món ăn này “đặt chân” tới Mỹ. Ở Mỹ, gyros được làm món thịt đã chế biến chứ không phải là một tảng thịt nguyên chất nướng bởi Luật Y Tế của Mỹ cấm không được bán thức ăn “đang nướng” và ăn đến đâu cắt thịt đến đó như tại Hy Lạp. Người Mỹ ăn bánh mì pita với gyros và sốt tzatziki (được gọi là sốt trắng, sốt chua hay sốt dưa leo). 

Churros - món bánh bột mì chiên đường bột lạ miệng của Tây Ban Nha cũng là một trong số những TAĐP được yêu thích tại Mỹ. Những quầy hàng churros thường được mở cửa phục vụ vào buổi sáng. Và nếu được thưởng thức cùng với một tách chocolate nóng vào những ngày lạnh thì thật không còn gì bằng! 

Bánh pretzels mềm - loại bánh có hình như hai cánh tay đang ngoắc vào nhau, dù nó không xuất xứ ở Mỹ nhưng lại rất được ưa chuộng tại nơi đây. Theo New York Times, bánh mềm thường được rắc thêm một chút muối và thưởng thức cùng mù tạt là TAĐP được yêu thích nhất tại Mỹ.  

Châu Âu

Châu Âu cũng nổi tiếng với nhiều TAĐP như: 

Sandwich lòng bò ở Florence, Ý, là món được làm từ việc hầm bao tử bò với tỏi và hương liệu đến khi thấm, mềm rồi cho vào một ổ bánh giòn tan, điểm thêm chút xốt ớt đỏ hay xốt xanh bằng bạch hoa, ngò tây và cá trồng (anchovy). 

Xúc xích Currywurst (xúc xích thịt heo) ở Berlin, Đức. Đây không phải loại xúc xích thông thường mà là thứ xúc xích dài khoảng 40cm, khi ăn được cắt thành từng khoanh, cho thêm xốt cà có trộn bột cà ri và ớt bột. 

Ngoài ra còn có thể kể đến món khoai tây chiên ở Brussels, Bỉ; syr smazeny, phô mai chiên Cộng hòa Czech; toltott kaposzta (cải bắp nhồi) của Hunggari hay món Kebab shashlik của Nga… 

Cộng hòa Czech

TAĐP truyền thống và nổi tiếng nhất tại Cộng hòa Czech là syr smazeny, phô mai chiên. Không giống với loại phô mai thông thường, syr smazeny được phục vụ cùng với nước tương tatarska, khoai tây chiên và một chút salad rau quả, bánh mỳ kẹp mềm. 

 Hungari 

Một trong những TAĐP nổi tiếng nhất ở Ba Lan là zapiekanka, bánh sandwich nhân đầy ự với nấm, bơ lỏng và sốt cà chua nấm. Món này được ưa chuộng từ lâu đời, khi ba loại nguyên liệu chính rất rẻ và nhiều. Có thể liệt kê thêm một số đặc sản “ngon bổ rẻ” khác của Ba Lan như thịt heo nướng, bánh mỳ xoắn obwarzanki, kem, bánh mỳ precle và doner kebab kèm cải bắp tươi, dưa chuột, cà chua và một số loại rau xanh khác, bơ, nước tương. 

Nga

Đến nước Nga, ta sẽ gặp vô vàn TAĐP tại các quán ăn như là blini (pancake từ bột kiều mạch), pirozhki, pelmeni (thịt viên hấp) và xúc xích. Gà roti, gà nướng, kebab shashlik nướng và bánh bột nhồi với gà nấm, thịt muối bơ, nấm khoai tây và cải bắp bên trong. Belyashi (thịt viên chiên) và pyshki (bánh rán) cũng xuất hiện ở hầu hết các quán ăn ven đường ở Nga.

Kebab shashlik ở Nga

 Slovenia 
 

                                   Bánh mỳ doner kebab Thổ Nhĩ Kỳ được bán trên các đường  phố Slovenia

Tại các thành phố của Slovenia, ngoài xúc xích, những chiếc hamburger cỡ siêu lớn rất phổ biến; món thịt gà nướng nấm kèm sốt mayonnaise, tương cà chua và khoai tây chiên thì bánh mỳ doner kebab Thổ Nhĩ Kỳ được chế biến với thịt bò, gà, cùng với cải bắp, cà chua, dưa chuột, hành và sữa chua cay là những TAĐP không thể bỏ qua khi đến Slovenia. 

Châu Á

Có thể nói rằng châu Á là thiên đường của TAĐP. Hầu hết các nước châu Á, TAĐP được bày bán ở khắp mọi nơi, sẵn sàng chế biến và phục vụ tại chỗ theo yêu cầu của khách hàng được bày bán trên vỉa hè, lề đường ở các đường phố, khu phố đông người hoặc những nơi công cộng khác, chẳng hạn như một siêu thị, công viên, khu du lịch, điểm giải trí, khu phố ăn uống ngoài trời...

Singapore                           

TAĐP ở Singapore

Singapore là nơi tụ họp đông đảo nhiều người dân châu Á khác nhau: Trung Quốc, Indonesia, Ấn Độ, Malaysia... vì vậy nơi đây có nhiều TAĐP có nguồn gốc khác nhau. 

Tại Old Airport Road Food Centre, có món ăn kiểu Ấn: Cà ri đầu cá sôi, cơm gà Hải Nam (Trung Quốc), cua xốt ớt. 

Ở The Matter Road Seafood Barbecue có món cua đỏ mùi tỏi quyến rũ và rất nhiều thứ xốt khác. 

Còn ở Toa Payoh Rojak chỉ bán rojak, một loại salad gồm trái thơm, dưa leo cùng với nhiều loại rau trái khác, trộn với một loại xốt làm bằng me và tôm quết nhuyễn.

Thái Lan

Ở Bangkok có món gỏi đu đủ xanh hay còn gọi là Som tam. Gỏi đu đủ Thái Lan luôn nằm trong top các món ăn đáng thử nhất khi tới Thái Lan. 

Som Tam là sự kết hợp của đu đủ non băm sợi, đường, nước chanh, ớt quả, mắm, tỏi, tôm khô, cà chua và một số nguyên liệu khác. Các nguyên liệu được giã trong một chiếc cối, hương vị quyện lại với nhau tạo ra một món ăn đủ vị chua, cay, mặn, ngọt hấp dẫn. Có nhiều kiểu chế biến ở các địa phương khác nhau nhưng tại Bangkok, món ăn này mới giữ được hương vị đặc biệt vốn có của nó.                                                                                              

Gỏi đu đủ Thái Lan

Món Pad Thai, một món ăn nổi tiếng khác của Thái Lan, được xếp thứ 5 trong bảng xếp hạng 50 món ăn ngon nhất thế giới. Nguyên liệu của món ăn này gồm có mì xào trộn trứng, đậu phộng, tôm khô, đậu phụ, sốt me, đậu, đôi khi có kèm với tôm hoặc mực. Thông thường Pad Thai được thưởng thức cùng với các loại đồ uống như nước dừa hay nước hoa quả khác.  

Pad Thai - TAĐP nổi tiếng của Thái Lan

 Ấn Độ

Thế mạnh của nền ẩm thực Ấn Độ là những TAĐP. 

Món Vada Pav có nguồn gốc ở bang Maharashtra, sau đó trở nên đặc biệt phổ biến ở Mumbai. Ngày nay nó là một trong các TAĐP đơn giản và phổ biến của đất nước. Một chút khoai tây nghiền được kết hợp với gừng, ớt, tỏi, rau mùi và hạt cải, đem chiên vàng rồi đặt vào một chiếc bánh mì tròn, sau đó được rưới thêm bơ với tương ớt - đó chính là hình ảnh của một chiếc burger Ấn Độ, món ăn được yêu thích nhất ở thành phố Mumbai.

             Món Vada Pav ở Ấn Độ

 Nhật Bản

Ẩm thực Nhật Bản luôn mang đến cho thực khách một cảm giác vừa mãn nhãn vừa mãn vị, ngay cả những món ăn trên đường phố cũng vậy. Không phải những món ăn truyền thống được bày biện một cách cầu kỳ mà chúng ta thường thấy, ẩm thực đường phố đem đến một nét văn hóa bình dị khác của xứ sở hoa anh đào - nơi mà những thực khách luôn sẵn sàng ghé qua một tiệm ăn bên đường để thưởng thức những món ăn hấp dẫn.

Cũng giống như các nước châu Á khác, Nhật Bản cũng không ngoại lệ, nghĩa là có nhiều món ăn đường phố đơn giản, dân giã trong đó phải kể đến món khoai lang nướng; đây là món ăn được xếp vào danh sách các TAĐP được yêu thích nhất Nhật Bản. Khoai lang nướng trong tiếng Nhật có tên gọi là yaki imo – được mệnh danh là món ăn “cổ điển” nhất vào mùa thu ở Nhật Bản.

Vào mùa thu, mùa đông, nếu đi trên đường chúng ta sẽ thấy những chiếc xe đẩy sắt kiểu cũ với một lò than to xuất hiện ở khắp mọi nơi trên đường phố Nhật Bản. Thậm chí, sẽ không có gì đáng ngạc nhiên ở Nhật Bản nếu thấy những chiếc xe tải bán rong yaki imo cùng với những chiếc loa rất to như những người bán kem vẫn thường làm.  
                                                                 

Khoai lang nướng Yaki imo

Hàn Quốc

Đến Hàn Quốc chúng ta không thể bỏ qua món Bulgogi và Japchae. Bulgogi là món thịt bò nướng nổi tiếng của Hàn Quốc, không chỉ du khách mà phần lớn người dân Hàn Quốc cũng ưa thích món này. Bulgogi thường được gói cùng các lá rau diếp, lá vừng khi ăn. Đặc biệt, các quầy hàng bán Bulgogi cũng thường bán Japchae. Japchae là món miến trộn thập cẩm được chế biến từ các loại rau quả như dưa chuột, củ cải, giá đỗ xanh, rễ cây hoa chuông Doraji và nhiều loại rau khác.
 
Ngoài ra phải kể đến Kimbap, món này trông giống như sushi của Nhật Bản. Kimbap là món cơm cuộn rong biển với phần nhân được làm từ trứng, củ cải muối, cà rốt, dưa chuột hoặc cá ngừ, thậm chí có cả kim chi. Sau khi cuộn, món này được cắt thành những phần nhỏ cho dễ ăn.

                           Kimbap được bày bán ở khắp các đường phố Hàn Quốc

Theo Tổ chức Lương thực và Nông nghiệp Liên Hiệp Quốc (FAO) thì khoảng 2,5 tỷ người ăn TAĐP mỗi ngày. TAĐP có mối liên hệ mật thiết take-out, đồ ăn vặt (hàng rong, quà vặt), đồ ăn nhẹ (snack), thức ăn nhanh (fasfoods), nó được phân biệt bởi hương vị địa phương và được mua trên đường phố, mà không cần phải thâm nhập vào bất kỳ trụ sở hay công trình xây dựng gì. 

Chúng ta có thể thấy rằng hầu hết các TAĐP là các món phục vụ tại chỗ và là thức ăn nhanh. Thức ăn đường phố chi phí ít hơn một bữa ăn trong nhà hàng và nhanh chóng, tiện lợi, giá cả phải chăng nên sức cạnh tranh cao, vì vậy TAĐP được tiêu thụ với số lượng lớn ở hầu hết các quốc gia trên thế giới. Chính vì vậy xu hướng phát triển TAĐP ngày càng đa dạng và ngày càng “bùng nổ”.    

Bài 2: Sự phát triển thức ăn đường phố ở Việt Nam 

 Ths Nguyễn Hữu Tú