Việt Nam thực hiện Công ước của Liên hợp quốc về chống tham nhũng thế nào?

UNCAC được Chủ tịch nước phê chuẩn và có hiệu lực với Việt Nam từ ngày 18/9/2009. Đây được coi là sự kiện chính trị - pháp lý quan trọng thể hiện quyết tâm và cam kết của Việt Nam trước cộng đồng quốc tế trong công cuộc phòng, chống tham nhũng (PCTN).

Chú trọng hoàn thiện pháp luật cả phòng ngừa, phát hiện và xử lý tham nhũng

Đánh giá về thực hiện UNCAC, Chính phủ nhấn mạnh, Việt Nam luôn nỗ lực hiện thực hóa những cam kết của mình bằng những chính sách, giải pháp tổng thể và có hệ thống.

“Việt Nam đã đạt được những kết quả tích cực trong hoàn thiện chính sách, pháp luật về PCTN theo hướng nâng cao mức độ tuân thủ các yêu cầu của công ước, đặc biệt là các yêu cầu bắt buộc”, báo cáo của Chính phủ tổng kết Chiến lược quốc gia PCTN đến năm 2020 và Kế hoạch thực hiện UNCAC nêu.

Thực tế cho thấy, hoàn thiện chính sách, pháp luật được Việt Nam chú trọng toàn diện ở cả khía cạnh phòng ngừa và phát hiện, xử lý tham nhũng.

Trong đó, Bộ luật Hình sự năm 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2017) đã quy định tội phạm đối với hành vi tham nhũng trong doanh nghiệp, tổ chức ở khu vực ngoài Nhà nước (gồm các tội: Tham ô, nhận hối lộ, môi giới hối lộ và đưa hối lộ); quy định là tội phạm với hành vi đưa hối lộ cho công chức nước ngoài, công chức của các tổ chức công quốc tế; đồng thời, quy định trách nhiệm hình sự của pháp nhân.

Luật PCTN năm 2018 cũng đưa ra hàng loạt biện pháp mới dựa trên những kết quả đánh giá việc thực thi công ước của Việt Nam, như mở rộng chủ thể là người có chức vụ, quyền hạn, các hành vi tham nhũng trong doanh nghiệp, tổ chức ở khu vực ngoài Nhà nước; quy định về trách nhiệm giải trình và kiểm soát tài sản, thu nhập.

Theo Chính phủ, việc sửa đổi, bổ sung các đạo luật quan trọng đều giúp tăng cường sự công khai, minh bạch trong hoạt động công vụ; quản lý, sử dụng có hiệu quả tài chính công, tài sản công; cũng như nâng cao hiệu quả phát hiện, xử lý hành vi vi phạm pháp luật nói chung và hành vi tham nhũng nói riêng.

“Việt Nam đã tuân thủ và thực hiện tốt các yêu cầu của công ước”, Chính phủ khái quát. Dù vậy, vẫn còn một số nội dung mà pháp luật Việt Nam chưa tuân thủ đầy đủ hoặc chưa thực hiện.

Nghiên cứu mô hình cơ quan chuyên trách chống tham nhũng

Việt Nam chưa tuân thủ đầy đủ yêu cầu hình sự hoá các hành vi hối lộ công chức quốc gia; hối lộ công chức nước ngoài hoặc công chức của Tổ chức quốc tế công. Bởi những quy định về hành vi, đối tượng, hình thức, chủ thể tội phạm liên quan đến vấn đề này tại Bộ luật Hình sự và Luật PCTN “còn hẹp”.

Tính độc lập của cơ quan phòng ngừa tham nhũng cũng chưa tuân thủ đầy đủ. Việt Nam đã thành lập các cơ quan thực hiện chống tham nhũng như Ban Chỉ đạo Trung ương về PCTN, tiêu cực; các cơ quan kiểm tra của Đảng, thanh tra, kiểm toán, công an, viện kiểm sát, tòa án, thi hành án, các cơ quan tư pháp trong quân đội.

Cục Cảnh sát điều tra tội phạm về tham nhũng, kinh tế, buôn lậu (C03), Bộ Công an; Cục PCTN, Thanh tra Chính phủ; Vụ Thực hành quyền công tố và Kiểm sát điều tra án tham nhũng, chức vụ (Vụ 5), Viện KSND Tối cao là các đơn vị chuyên trách về chống tham nhũng. Tuy nhiên, theo đánh giá và khuyến nghị của các chuyên gia quốc tế, một số cơ quan trên chưa thực sự độc lập về cơ cấu tổ chức và hoạt động.

Để thực hiện yêu cầu của công ước, pháp luật Việt Nam đã có nhiều quy định bảo đảm tính độc lập trong hoạt động của cơ quan chức năng về PCTN, nhất là các cơ quan tố tụng.

Ban Chỉ đạo Trung ương về PCTN, tiêu cực đã chỉ đạo nghiên cứu, hoàn thiện chính sách, pháp luật để tăng cường hơn nữa tính độc lập cũng như nâng cao hiệu quả hoạt động của các cơ quan, đơn vị chuyên trách PCTN.

Ban Nội chính Trung ương đang chủ trì phối hợp với các cơ quan, bộ, ngành nghiên cứu xây dựng Đề án “Nghiên cứu mô hình cơ quan, đơn vị chuyên trách chống tham nhũng”.

Hình sự hóa hành vi làm giàu bất hợp pháp có nhiều khó khăn

Hình sự hóa hành vi làm giàu bất hợp pháp là yêu cầu Việt Nam “chưa tuân thủ”. Theo báo cáo của Chính phủ, đây là quy định mang tính tùy nghi và trong tuyên bố, Việt Nam không chịu ràng buộc bởi điều này.

Nhiều khó khăn khi thực hiện nội luật hóa vấn đề này ở Việt Nam đã được Chính phủ chỉ ra. Đó là, pháp luật Việt Nam chưa có các quy định để xử lý tài sản của cá nhân khi không chứng minh được nguồn gốc hợp pháp; chưa có quy định xử lý tài sản với cán bộ, công chức, viên chức kê khai tài sản, thu nhập không giải trình được nguồn gốc tài sản hợp pháp.

Trong khi, xác định được mối liên hệ giữa tài sản bất hợp pháp với hành vi vi phạm pháp luật của chủ thể vi phạm thường kéo dài và khó khăn.

Dù vậy, Luật PCTN bước đầu đã quy định và đặt nền móng cho việc hình sự hóa hành vi làm giàu bất chính trong kê khai tài sản, thu nhập; giải trình nguồn gốc của tài sản, thu nhập tăng thêm không trung thực với các hình thức như xóa tên khỏi danh sách những người ứng cử; người dự kiến bổ nhiệm, phê chuẩn; cảnh cáo, hạ bậc lương, giáng chức, cách chức, buộc thôi việc hoặc bãi nhiệm, đưa khỏi danh sách quy hoạch.

Thủ tướng đã giao Bộ Tư pháp xây dựng Đề án “Nghiên cứu vấn đề xử lý hình sự về hành vi làm giàu bất hợp pháp” nhằm tăng cường hiệu quả đấu tranh PCTN.

Ngoài ra, các cơ quan chuyên môn sẽ nghiên cứu đưa nội dung hình sự hóa trách nhiệm pháp nhân tham nhũng trong chương trình sửa đổi, bổ sung pháp luật hình sự.

Theo Chính phủ, việc mở rộng hình sự hoá với các hành vi tham nhũng trong khu vực tư hay quy định trách nhiệm hình sự của pháp nhân thời gian tới là những căn cứ quan trọng để Việt Nam đáp ứng đầy đủ yêu cầu tương trợ tư pháp hình sự của công ước.