(Thanh tra) - Ngày Quốc tế Phòng, chống tham nhũng 9/12 là dịp để nhìn lại những nỗ lực của Việt Nam trong xây dựng nền hành chính liêm chính và minh bạch. Trong hệ thống này, Ban Tiếp công dân Trung ương giữ vai trò đặc biệt: Vừa là nơi tiếp nhận thông tin gốc từ người dân, vừa là “tuyến đầu” phát hiện rủi ro, dấu hiệu tiêu cực và bất cập trong thực thi chính sách.
Ngày 9/12 hằng năm được Liên hợp quốc chọn là Ngày Quốc tế Phòng, chống tham nhũng nhằm thúc đẩy các quốc gia tăng cường minh bạch, đề cao liêm chính công vụ và thực thi Công ước Liên hợp quốc về chống tham nhũng (UNCAC). Việt Nam là quốc gia thành viên của Công ước từ năm 2009 và luôn coi phòng, chống tham nhũng là nhiệm vụ trọng tâm, xuyên suốt.
Trong bối cảnh đó, tiếp công dân là một trong những cấu phần quan trọng nhất của hệ thống kiểm soát quyền lực. Đây không chỉ là kênh lắng nghe bức xúc, tiếp nhận khiếu nại, tố cáo của người dân mà còn là công cụ giám sát trực tiếp hiệu quả nhất đối với cơ quan công quyền. Mỗi buổi tiếp dân, mỗi phản ánh hay đơn thư mà công dân gửi đến Trụ sở Tiếp công dân Trung ương đều cung cấp thông tin thực tế, có khả năng phản ánh các dấu hiệu bất cập, thiếu minh bạch hoặc sai phạm từ cơ sở.
Vai trò của Ban Tiếp công dân Trung ương vì vậy vượt ra ngoài phạm vi “tiếp dân đơn thuần”. Đây là nơi sàng lọc thông tin, nhận diện rủi ro, cảnh báo các dấu hiệu bất thường và góp phần loại trừ nguy cơ tham nhũng ngay từ giai đoạn đầu. Chính vì thế, trong thông điệp hướng tới 9/12 năm nay, nhiều cơ quan quốc tế đã nhấn mạnh tầm quan trọng của các cơ chế “tiếp nhận thông tin từ người dân” – và Việt Nam đang là một trong những quốc gia thực hiện tốt mô hình này thông qua hệ thống tiếp công dân.
Bên cạnh đó, Ban Tiếp công dân Trung ương tiếp nhận và điều phối hoạt động tiếp dân của 8 cơ quan Trung ương tại Hà Nội và Thành phố Hồ Chí Minh. Hằng năm, Ban xử lý khối lượng lớn thông tin từ người dân trên cả nước, phản ánh mọi lĩnh vực: đất đai, giải phóng mặt bằng, tài chính – ngân sách, đầu tư công, tố cáo cán bộ, tranh chấp tài sản công, chính sách xã hội...
Có thể nói, đây chính là “kho dữ liệu xã hội” phản ánh các điểm nóng, các khu vực dễ phát sinh tiêu cực hoặc các lỗ hổng thể chế có thể bị lợi dụng. Những lĩnh vực nào xuất hiện nhiều tranh chấp; địa phương nào có tần suất khiếu nại cao; nhóm vụ việc nào kéo dài nhiều năm… tất cả đều là chỉ báo quan trọng.
Xét trong bối cảnh phòng chống tham nhũng, những thông tin này trở thành căn cứ để cảnh báo sớm nguy cơ phát sinh tham nhũng, phát hiện những sai sót trong thực thi chính sách, nhận diện những nhóm lợi ích hoặc dấu hiệu thiên vị và xem xét mức độ minh bạch trong hoạt động giải quyết thủ tục hành chính ở địa phương.
Chính từ những phản ánh của người dân mà nhiều vụ việc phức tạp đã được phát hiện và xử lý, nhiều quyết định sai phạm đã được xem xét lại, nhiều địa phương đã phải rà soát lại quy trình quản lý đất đai, tài chính hoặc đầu tư công.
Theo các chuẩn mực quốc tế, minh bạch và trách nhiệm giải trình là hai phương thức kiểm soát quyền lực hiệu quả nhất. Trong công tác tiếp công dân, điều này thể hiện ở việc: Tiếp dân theo đúng lịch, đúng quy trình; ghi nhận đầy đủ ý kiến, kiến nghị, tố cáo của người dân; ban hành kết luận rõ ràng, có thời hạn giải quyết; chuyển thông tin đúng thẩm quyền; theo dõi tiến độ và đôn đốc cơ quan có trách nhiệm trả lời.
Khi những bước này được thực hiện nghiêm túc, mọi hành vi can thiệp trái phép – dù là trì hoãn, lạm quyền, né tránh hay cố tình gây khó khăn – đều sẽ bị phát hiện. Đây là cơ chế tự nhiên phòng ngừa tham nhũng.
Tại Ban Tiếp công dân Trung ương, quy trình tiếp dân được chuẩn hóa ở mức độ cao. Mọi trường hợp công dân đến Trụ sở đều được phân loại, ghi nhận và lập hồ sơ. Những vụ việc thuộc thẩm quyền phải được giải thích ngay; những vụ việc phức tạp phải được ban hành kết luận rõ ràng; những trường hợp vượt cấp hoặc đùn đẩy ở địa phương phải được chuyển và theo dõi. Khi quy trình chặt chẽ và công khai, cơ hội cho sai phạm trở nên rất nhỏ.
Có thể nói, Ban Tiếp công dân Trung ương là nơi tích lũy lượng lớn dữ liệu về khiếu nại, tố cáo và kiến nghị, phản ánh. Theo hướng tiếp cận khoa học, những dữ liệu này có thể được khai thác để nhận diện xu hướng và dự báo nguy cơ tham nhũng.
Nếu một lĩnh vực xuất hiện nhiều khiếu nại, có thể có vấn đề trong quản lý hoặc có khả năng xảy ra lợi dụng chức vụ. Nếu một địa phương liên tục có đoàn đông người, có thể quy trình giải quyết thiếu minh bạch hoặc thiếu chính xác. Nếu nhiều vụ việc được giải quyết nhưng công dân không đồng ý, có thể chính sách chưa phù hợp hoặc cách thực thi còn bất cập. Nếu một số vụ việc kéo dài nhiều năm, có thể có tình trạng né tránh trách nhiệm hoặc có dấu hiệu lợi ích cục bộ. Những chỉ báo này đặc biệt quan trọng trong phòng, chống tham nhũng, vì chúng hướng cơ quan chức năng đến các “điểm nghẽn” của hệ thống. Trong bối cảnh UNCAC nhấn mạnh vai trò của cộng đồng và báo chí trong phát hiện, phản ánh tham nhũng, dữ liệu tiếp dân trở thành “tín hiệu nền” cho toàn bộ hệ thống.
Một nền hành chính liêm chính, theo chuẩn mực quốc tế, không chỉ ngăn chặn hành vi tham nhũng từ bên trong mà còn phải tạo điều kiện để người dân tham gia giám sát. Ban Tiếp công dân Trung ương chính là nơi thực thi quyền giám sát đó một cách trực tiếp.
Khi người dân có thể trình bày bức xúc, khiếu nại, tố cáo tại Trụ sở TCDTW; khi các vụ việc được ghi nhận đầy đủ và chuyển đúng cơ quan; khi kết luận được ban hành đúng thời hạn; và khi công dân được giải thích rõ ràng bằng văn bản… thì đó chính là cơ chế kiểm soát quyền lực hiệu quả nhất.
Theo nhiều phân tích, nếu kênh tiếp công dân vận hành tốt, khả năng phát sinh tham nhũng sẽ giảm mạnh. Bởi người dân không còn cảm thấy bị bỏ rơi, không bị đẩy vào thế phải “tự bảo vệ bằng mọi cách”, không bị làm khó bởi các hành vi tiêu cực cấp cơ sở. Khi quyền giám sát được bảo đảm, liêm chính được thực thi từ gốc.
Ngày Quốc tế Phòng, chống tham nhũng là thông điệp về trách nhiệm của mỗi cơ quan công quyền: Phải xây dựng văn hóa liêm chính, phòng ngừa tham nhũng bằng minh bạch và trách nhiệm giải trình. Ban Tiếp công dân Trung ương đang đóng vai trò ngày càng rõ trong tiến trình này.
Mỗi cuộc tiếp dân là một lần đo chất lượng phục vụ của Nhà nước. Mỗi kết luận tiếp dân là một lần thể hiện trách nhiệm giải trình. Mỗi vụ việc được xử lý đúng thẩm quyền là một lần củng cố niềm tin. Mỗi kiến nghị được phản hồi đúng hạn là một lần hệ thống chứng minh tính liêm chính.
Ban Tiếp công dân Trung ương đã và đang trở thành một trong những thiết chế quan trọng nhất trong phòng, chống tham nhũng của Việt Nam, khi kết hợp cả ba yếu tố: Kỷ luật công vụ, minh bạch quy trình và sự tham gia của người dân. Khi Ban Tiếp công dân Trung ương vận hành hiệu quả, minh bạch và có trách nhiệm giải trình, hệ thống quản trị quốc gia sẽ bền vững hơn, chính sách sẽ được thực hiện đúng hơn và niềm tin của người dân sẽ được củng cố mạnh mẽ hơn. Tiếp công dân không chỉ là nhiệm vụ hành chính mà là tuyến đầu phòng, chống tham nhũng, gìn giữ nền tảng liêm chính của bộ máy Nhà nước.
