(Thanh tra) - Chuyển đổi số đang mở ra một giai đoạn mới cho công tác tiếp công dân, khi dữ liệu trở thành nền tảng vận hành và minh bạch trở thành tiêu chí bắt buộc. Theo ông Vũ Thế Anh, Trưởng phòng Quản lý Cơ sở dữ liệu về tiếp công dân, xử lý đơn, Ban Tiếp công dân Trung ương, việc hiện đại hóa hạ tầng dữ liệu và mở rộng tiếp công dân trực tuyến không chỉ giúp giảm lãng phí trong xử lý vụ việc mà còn tăng cường liêm chính, phù hợp tinh thần Ngày Quốc tế Phòng, chống tham nhũng 9/12.
Trưởng phòng Quản lý Cơ sở dữ liệu về tiếp công dân, xử lý đơn chia sẻ, bản chất của công tác tiếp công dân luôn gắn với sự chính xác, minh bạch và liên tục. Nhưng trong nhiều năm, cơ chế vận hành vẫn phụ thuộc quá lớn vào hồ sơ giấy, quá trình trực tiếp và cảm nhận cá nhân của cán bộ tiếp dân. Điều này khiến các bước xử lý dễ bị gián đoạn, khó kiểm chứng và có nguy cơ phát sinh sai lệch trong ghi nhận thông tin. Khi số lượng vụ việc tăng nhanh và mức độ phức tạp lớn hơn, mô hình cũ bộc lộ hạn chế rõ rệt.
Sự xuất hiện của mô hình tiếp công dân trực tuyến đã tạo điểm chuyển quan trọng. Thay vì bắt buộc người dân phải đến trụ sở, việc tiếp dân có thể diễn ra qua nền tảng kết nối trực tuyến bảo đảm tính pháp lý, có lưu trữ bản ghi và kết luận điện tử. Điều này không chỉ thích ứng với yêu cầu hiện đại hóa nền hành chính mà còn mở ra cơ chế đối thoại minh bạch hơn, hạn chế tối đa hiểu nhầm và loại trừ các yếu tố cảm tính dễ dẫn đến xung đột không cần thiết.
Theo ông Thế Anh, mô hình trực tuyến tạo ra hai giá trị lớn. Thứ nhất là khả năng chuẩn hóa thông tin. Mọi trao đổi đều được ghi hình, ghi âm và tự động lưu vào hệ thống dữ liệu, giúp đối chiếu bất cứ lúc nào. Thứ hai là giảm sự phụ thuộc vào tình huống phát sinh tại chỗ, vì tất cả quyết định dựa trên dữ liệu, hồ sơ và quy trình. Đây là cách tiếp cận hiện đại, “lấy dữ liệu làm trung tâm”, phù hợp với xu hướng cải cách hành chính và xây dựng nền hành chính liêm chính.
Nếu tiếp công dân trực tuyến tạo ra phương thức mới để tương tác với công dân, thì Cơ sở dữ liệu quốc gia về tiếp công dân, xử lý đơn và giải quyết khiếu nại, tố cáo (CSDLQG về KNTC) là “trái tim số” của toàn bộ hệ thống.
Theo ông Vũ Thế Anh, giá trị lớn nhất của CSDLQG không nằm ở quy mô dữ liệu mà ở khả năng chuẩn hóa, liên thông và truy xuất tức thời. Khi dữ liệu đầy đủ và chính xác, mọi khâu xử lý đều trở nên minh bạch, khách quan và khó bị tác động trái phép.
Hệ thống dữ liệu cho phép xác định ngay lập tức lịch sử của một vụ việc: đã gửi ở đâu, đã được xem xét chưa, kết luận trước đây thế nào, có khiếu nại tiếp hay không. Việc tra cứu này trước đây có thể mất nhiều ngày do phải liên hệ giữa các cơ quan, yêu cầu công dân bổ sung hồ sơ hoặc đối chiếu nhiều cấp. Nay chỉ cần vài giây để cán bộ tiếp dân xem toàn bộ hồ sơ điện tử, từ đó đưa ra hướng xử lý đúng thẩm quyền, đúng quy định. Đây chính là biện pháp mạnh để ngăn chặn lãng phí trong tiếp công dân, vì giảm được số lượng vụ việc xử lý lặp lại, giảm sai sót về thẩm quyền và tránh các xung đột pháp lý không cần thiết.
Ông Thế Anh cho biết, CSDLQG còn đóng vai trò then chốt trong phòng, chống tham nhũng. Dữ liệu khi được chuẩn hóa sẽ hạn chế tối đa khả năng “làm sai lệch hồ sơ”, “tác động vào tiến trình”, “để lọt đơn” hoặc “bỏ qua bước xem xét” như trước đây. Mỗi thao tác nhập dữ liệu đều tạo dấu vết số, có thể kiểm tra bất cứ lúc nào. Điều này giúp tăng trách nhiệm giải trình của cán bộ và cơ quan Nhà nước, đồng thời tạo niềm tin cho công dân rằng quy trình đang được thực hiện một cách minh bạch.
Dù vai trò của dữ liệu và tiếp dân trực tuyến ngày càng rõ, quá trình triển khai chưa hề dễ dàng. Theo ông Thế Anh, thách thức đầu tiên đến từ sự không đồng đều về hạ tầng giữa các địa phương. Nhiều nơi hạ tầng mạng yếu, phòng họp trực tuyến không đạt chuẩn, thiết bị âm thanh – hình ảnh chưa đảm bảo chất lượng pháp lý cho buổi tiếp dân. Khi buổi tiếp dân trực tuyến gặp gián đoạn, âm thanh kém hoặc mất kết nối, chất lượng đối thoại giảm, nguy cơ tranh chấp tăng và biên bản kết luận khó đảm bảo giá trị.
Thách thức thứ hai là năng lực cán bộ. Tiếp dân thời đại số yêu cầu năng lực kỹ thuật, kỹ năng sử dụng phần mềm, khả năng phân tích hồ sơ điện tử nhanh và hiểu cách vận hành chu trình dữ liệu. Đây là những kỹ năng mới mà nhiều cán bộ không được đào tạo bài bản trước đây. Điều đó dẫn đến việc một số cán bộ tiếp dân còn lúng túng khi xử lý hồ sơ trực tuyến hoặc chưa tận dụng được các công cụ hỗ trợ phân loại, rà soát thông tin. Ông Thế Anh cho rằng đào tạo lại đội ngũ theo hướng chuẩn hóa kỹ năng số là yêu cầu cấp bách để không tạo ra “khoảng trống kỹ thuật” trong quá trình triển khai chuyển đổi số.
Thách thức thứ ba liên quan đến quy trình. Hiện nay, không phải địa phương nào cũng thống nhất quy trình xác thực danh tính khi tiếp dân trực tuyến, quy trình lập biên bản điện tử hoặc chuẩn lưu trữ dữ liệu. Các quy trình không đồng bộ sẽ dẫn đến chênh lệch chất lượng, gây khó khăn khi kết nối dữ liệu lên hệ thống quốc gia và làm giảm giá trị pháp lý của kết luận buổi tiếp dân. Theo ông Thế Anh, xây dựng bộ tiêu chí kỹ thuật và nghiệp vụ thống nhất toàn quốc là yêu cầu đặt ra cho giai đoạn 2026–2030.
Cũng theo ông Vũ Thế Anh, ý nghĩa lớn nhất của chuyển đổi số trong tiếp công dân nằm ở khả năng tạo lập hệ thống minh bạch tuyệt đối, điều mà Ngày Quốc tế Phòng ngừa tham nhũng 9/12 luôn nhấn mạnh: Phòng ngừa tham nhũng từ gốc bằng cơ chế kiểm soát và công khai thông tin. Khi toàn bộ quy trình tiếp dân và xử lý đơn được số hóa, mọi hành vi can thiệp trái phép đều để lại dấu vết. Đây là yếu tố quan trọng nhất để bảo đảm liêm chính trong tiếp dân, vì cán bộ không thể tác động vào tiến trình mà không bị phát hiện.
Dữ liệu còn cho phép phát hiện bất thường trong xử lý vụ việc: Thời gian giải quyết quá dài, đơn chuyển nhiều vòng, kết luận thay đổi không rõ lý do. Tất cả dấu hiệu này đều có thể trở thành chỉ báo quan trọng để cơ quan có thẩm quyền vào cuộc, từ đó phát hiện sớm các nguy cơ tham nhũng, tiêu cực. Khi dữ liệu đầy đủ, hệ thống kiểm soát nội bộ sẽ hoạt động hiệu quả hơn, giúp hạn chế thất thoát tài sản công, ngăn ngừa tình trạng lợi dụng quyền khiếu nại để gây áp lực trái pháp luật.
Ông Vũ Thế Anh nhấn mạnh rằng, minh bạch dữ liệu là “tuyến phòng vệ mềm” nhưng có sức mạnh lớn nhất. Nó bảo vệ cán bộ làm đúng, đồng thời loại bỏ kẽ hở cho hành vi vi phạm. Có thể nói, tiếp công dân trong thời đại số không thể tách rời chuyển đổi số và minh bạch dữ liệu. Khi dữ liệu được chuẩn hóa, hạ tầng kỹ thuật được nâng cấp, quy trình nghiệp vụ được thống nhất và cán bộ được đào tạo đầy đủ, toàn bộ hệ thống sẽ vận hành hiệu quả, tiết kiệm và liêm chính hơn. Đây không chỉ là mục tiêu cải cách hành chính mà còn là yêu cầu phòng, chống tham nhũng mang tính chiến lược. Ông nhấn mạnh: “Minh bạch là giá trị cốt lõi của quản trị hiện đại. Khi tiếp công dân dựa trên dữ liệu và công khai, niềm tin của người dân sẽ tăng và nguy cơ tham nhũng sẽ giảm ngay từ khâu đầu tiên”.
Bài 3: Phân tích số liệu tiếp công dân để phòng ngừa rủi ro và hoàn thiện chính sách
