Trong ngày 8/1, chúng tôi đã được ông Đặng Đức Đang - Phó Giám đốc Công an tỉnh Thái Nguyên, cho biết: Thực hiện chỉ đạo của Chủ tịch UBND tỉnh, Cơ quan CSĐT Công an tỉnh đã mời lãnh đạo Công an huyện và Viện KSND huyện Đồng Hỷ làm việc, yêu cầu thực hiện đúng các quy định của pháp luật. Ngày 10/1/2013, Công an tỉnh sẽ tổ chức họp với Viện KSND tỉnh. Ông Đang nói: "Tôi hứa sẽ làm nghiêm vụ này".
 
Nhân bàn về thông tin trên, chúng tôi đã có trao đổi với Công ty Luật MTON Việt Nam và được cho ý kiến như sau:

Tại sao phải khởi tố vụ án trong vòng 20 ngày?

Mọi hành vi phạm tội phải được phát hiện kịp thời, xử lý nhanh chóng, công minh theo đúng pháp luật. (khoản 1, Điều 3, Bô luật Hình sự)

Trên tinh thần đó, Quốc hội đã ban hành Bộ luật Tố tụng Hình sự (TTHS) quy định rất rõ các hoạt động động điều tra, truy tố và xét xử để đảm bảo tính nghiêm minh của Bộ luật Hình sự. Theo đó, “trong thời hạn 20 ngày, kể từ ngày nhận được tố giác, tin báo về tội phạm, kiến nghị khởi tố, CQĐT trong phạm vi trách nhiệm của mình phải kiểm tra, xác minh nguồn tin và quyết định việc khởi tố hoặc quyết định không khởi tố vụ án hình sự. Trong trường hợp sự việc bị tố giác, tin báo về tội phạm hoặc kiến nghị khởi tố có nhiều tình tiết phức tạp hoặc phải kiểm tra, xác minh tại nhiều địa điểm thì thời hạn để giải quyết tố giác và tin báo có thể dài hơn, nhưng không quá hai tháng” (khoản 1, Điều 103 Bộ luật TTHS năm 2003).

Có nghĩa là, trong thời hạn 20 ngày (hoặc 2 tháng với vụ án phức tạp), CQĐT phải ra một trong các quyết định hoặc khởi tố hoặc không, chứ không thể không ra bất kỳ một quyết định nào.

Nếu không ra quyết định nào, nghĩa là không tuân thủ quy định Điều 103 Bộ luật TTHS, đồng thời vi phạm cả Điều 2 Bộ luật TTHS: “Mọi hoạt động tố tụng hình sự trên lãnh thổ nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam phải được tiến hành theo quy định của Bộ luật TTHS”.

Khi phát hiện có dấu hiệu tội phạm thì CQĐT phải ra Quyết định khởi tố vụ án hình sự. (Điều 104, Bộ luật TTHS).

Vậy thế nào là dấu hiệu tội phạm?

Chỉ cần có dấu hiệu của việc phạm vào một trong các tội trong Bộ luật Hình sự thì đã phải khởi tố vụ án (chứ không phải là khởi tố bị can), trong quá trình điều tra về sau, nếu các dấu hiệu đó là không đầy đủ thì CQĐT mới ra quyết định hủy bỏ quyết định khởi tố và thông báo cho cơ quan, tổ chức, cá nhân đã tố giác hoặc báo tin về tội phạm biết rõ lý do; nếu xét cần xử lý bằng biện pháp khác thì chuyển hồ sơ cho cơ quan, tổ chức hữu quan giải quyết. (Điều 108, Bộ luật TTHS).

Việc ra quyết định khởi tố hay không khởi tố vụ án là rất quan trọng và có ý nghĩa cả về mặt pháp lý và mặt xã hội.

Bởi sau quyết định khởi tố vụ án, CQĐT mới có thể “danh chính” bắt tay vào quá trình điều tra nhằm tổng hợp thêm các dấu hiệu của việc phạm tội để đánh giá được đầy đủ và chính xác vụ án.

Ở vụ án này, sau thời điểm ông Hà bị đánh 20 ngày, CQĐT huyện Đồng Hỷ nếu không thấy có dấu hiệu tội phạm thì phải ra quyết định không khởi tố vụ án. (Đây là việc làm hết sức bình thường trong tố tụng), quyết định này phải được ban hành chậm nhất là 20 ngày kể từ ngày 6/1/2011 (hoặc 2 tháng nếu vụ án phức tạp). Lúc đó, không phát sinh giai đoạn điều tra trong tố tụng, trừ trường hợp sau này lại phát hiện dấu hiệu tội phạm hoặc có yêu cầu khởi tố của cơ quan Thanh tra…

Trách nhiệm xem xét và đánh giá hồ sơ ngay từ ban đầu của CQĐT đòi hỏi trình độ chuyên môn nghiệp vụ và kinh nghiệm cao, đây cũng là một phần nguyên nhân nhiều vụ án đã có quyết định khởi tố rồi lại hủy quyết định khởi tố. Tuy nhiên, bất luận thế nào cũng phải ban hành một trong các quyết định như đã ghi rõ trong Điều 103 Bộ luật TTHS.

Khi xây dựng văn bản, nhà làm luật cũng biết chắc rằng không thể khẳng định ngay được là có phạm tội hay không phạm tội, mà chỉ biết rằng có dấu hiệu phạm tội hay không. Nhưng chính vì yêu cầu kịp thời và nhanh chóng xử lý hành vi phạm tội cho nên phải ra quyết định khởi tố vụ án hay không khởi tố vụ án, quyết định đó phải ban hành trong thời hạn 20 ngày (hoặc 2 tháng đối với vụ án phức tạp) để tránh bỏ lọt tội phạm hay làm oan người vô tội, gây hoang mang kéo dài, đây cũng chính là ý nghĩa xã hội của thời hạn 20 ngày.

Ở các bài viết trên Báo Thanh tra về vụ án cố ý gây thương tích tại Đồng Hỷ, Thái Nguyên chỉ thấy nhắc đến duy nhất Quyết định không khởi tố vụ án số 17/CSĐT của cơ quan CSĐT huyện Đồng Hỷ, Thái Nguyên ngày 27/9/2012. Quyết định này được ban hành sau 656 ngày kể từ ngày ông Hà bị đánh (từ ngày 6/1/2011 -27/09/2012).

Trách nhiệm kiểm sát việc tuân theo pháp luật của Viện kiểm sát

Viện kiểm sát ngoài trách nhiệm thực hành quyền công tố còn có trách nhiệm kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong việc khởi tố vụ án hình sự, bảo đảm mọi tội phạm được phát hiện đều phải được khởi tố, việc khởi tố vụ án có căn cứ và hợp pháp.

Theo Điều 108 Bộ luật TTHS, quyết định không khởi tố vụ án hình sự và các tài liệu liên quan phải được Cơ quan CSĐT huyện Đồng Hỷ gửi cho Viện kiểm sát huyện Đồng Hỷ trong thời hạn 24 giờ, kể từ khi ra quyết định.

Nếu quá thời hạn 20 ngày (hoặc 2 tháng đối với trường hợp phức tạp) mà không thấy CQĐT ra một trong các quyết định khởi tố vụ án hoặc quyết định không khởi tố vụ án thì Viện kiểm sát phải có trách nhiệm đôn đốc, yêu cầu CQĐT thực hiện đúng quy định tại khoản 1, Điều 103 Bộ luật TTHS.

Theo như phóng viên phản ánh, sau loạt bài đăng trên Báo Thanh tra, không thấy có nội dung đề cập đến việc Viện kiểm sát có ý kiến (về việc chậm ra quyết định trong vòng 20 ngày của Cơ quan CSĐT Công an huyện Đồng Hỷ) là chưa làm tròn nhiệm vụ của mình..

Chú ý thêm:

Trong quan hệ phối hợp giữa các cơ quan, ngày 22/3/2012, Viện KSND Tối cao, Thanh tra Chính phủ, Bộ Công an, Bộ Quốc phòng cùng thống nhất ban hành Thông tư liên tịch số 02/2012/TTLT-VKSTC-TTCP-BCA-BQP về các kiến nghị do cơ quan Thanh tra kiến nghị khởi tố:

Điều 6. Quan hệ phối hợp trong việc giải quyết kiến nghị đối với các trường hợp quyết định không khởi tố vụ án hình sự, hoặc quyết định khởi tố vụ án hình sự không có căn cứ

1. Trong quá trình tiếp nhận hồ sơ, giải quyết kiến nghị khởi tố do cơ quan Thanh tra chuyển đến, qua điều tra, xác minh nếu thấy không có căn cứ để khởi tố vụ án hình sự thì CQĐT ra quyết định không khởi tố vụ án hình sự và thông báo bằng văn bản, nêu rõ lý do không khởi tố đển cơ quan Thanh tra biết.

2. Khi nhận được quyết định khởi tố vụ án hình sự, quyết định không khởi tố vụ án hình sự của CQĐT, Viện kiểm sát phân công ngay kiểm sát viên để kiểm tra tính có căn cứ, tính hợp pháp của các quyết định đó và đề xuất bằng văn bản với lãnh đạo Viện kiểm sát giải quyết như sau:

a) Nếu quyết định không khởi tố vụ án hình sự của CQĐT không có căn cứ, thì Viện Kiểm sát ra quyết định hủy bỏ quyết định đó và ra quyết định khởi tố vụ án hình sự, chuyển cho CQĐT có thẩm quyền thực hiện việc điều tra theo quy định tại Điều 109 của Bộ luật TTHS.

b) Nếu quyết định khởi tố vụ án hình sự của CQĐT không có căn cứ, thì Viện Kiểm sát ra quyết định hủy bỏ quyết định đó và yêu cầu CQĐT giao lại hồ sơ cho cơ quan Thanh tra đã kiến nghị để giải quyết theo thẩm quyền…