(Thanh tra) - Trong bối cảnh biến đổi khí hậu diễn ra phức tạp, việc tìm kiếm những giải pháp phát triển bền vững trở thành ưu tiên hàng đầu của nhiều quốc gia. Trong đó, mô hình điện nông (agrivoltaics) nổi lên như một hướng đi đầy tiềm năng, giải quyết cùng lúc 2 thách thức lớn: An ninh năng lượng và an ninh lương thực. Mô hình này cho phép sản xuất nông nghiệp và sản xuất điện năng cùng tồn tại trên một diện tích đất, tạo ra lợi ích "kép", tuy nhiên, tại Việt Nam vẫn còn một số rào cản.
Điện nông là mô hình cho phép sản xuất nông nghiệp và điện năng cùng tồn tại trên một diện tích đất, tạo ra lợi ích “kép”. Cụ thể, các tấm pin mặt trời được lắp đặt trên cao, tạo ra bóng râm mát mẻ cho cây trồng bên dưới. Điều này giúp giảm nhiệt độ đất, hạn chế bay hơi nước và cải thiện năng suất cây trồng.
Đồng thời, lượng điện sản xuất ra có thể được sử dụng để cung cấp cho các hoạt động sản xuất hoặc bán lại cho lưới điện quốc gia, tạo thêm nguồn thu nhập ổn định cho nông dân.
Không chỉ là một khái niệm lý thuyết, điện nông đã và đang được triển khai rộng rãi ở nhiều quốc gia, từ châu Âu, châu Mỹ đến châu Á, minh chứng cho hiệu quả vượt trội.
Tại Nhật Bản, nơi đất đai nông nghiệp khan hiếm, mô hình agrivoltaics được áp dụng từ năm 2004 và đã phát triển mạnh mẽ. Các trang trại năng lượng mặt trời được xây dựng phía trên các vườn rau, giúp giảm lượng nước bốc hơi, bảo vệ cây trồng khỏi thời tiết khắc nghiệt như nắng nóng hay sương giá.
Một nghiên cứu của Viện Nghiên cứu Nông nghiệp và Thực phẩm Quốc gia Nhật Bản (NARO) cho thấy, việc lắp đặt tấm pin mặt trời không chỉ tăng sản lượng một số loại cây như chè, rau ăn lá mà còn tăng thu nhập cho nông dân nhờ bán nguồn điện.
Tương tự, ở Pháp, điện nông cũng trở thành một trong những giải pháp ưu tiên trong chính sách nông nghiệp. Các trang trại kết hợp sản xuất nho và điện mặt trời không chỉ giúp cải thiện chất lượng rượu vang bằng cách tạo bóng râm, giảm nhiệt độ cho cây, mà còn tạo ra nguồn thu ổn định cho các nhà sản xuất…
Điểm mạnh lớn nhất của mô hình này là tận dụng hiệu quả đất đai, giảm xung đột trong việc sử dụng đất giữa nông nghiệp và năng lượng, đặc biệt tại các quốc gia có mật độ dân số cao.
Việt Nam, với lợi thế là một quốc gia nông nghiệp với diện tích đất lớn và cường độ bức xạ mặt trời cao, có đầy đủ điều kiện để phát triển điện nông. Hàng triệu hecta đất nông nghiệp, đặc biệt là các vùng đất khô hạn, ven biển hay những vùng có điều kiện thời tiết khắc nghiệt, có thể được chuyển đổi thành các trang trại điện nông, tạo ra lợi ích to lớn.
Việc kết hợp sản xuất lúa, rau màu, hoa quả dưới các tấm pin không chỉ giúp nông dân tăng thu nhập mà còn góp phần giảm phát thải carbon, bảo vệ môi trường và ứng phó với biến đổi khí hậu.
Một số dự án điện nông đã đạt được thành công bước đầu tại Việt Nam. Ở Khánh Hòa, Công ty Thảo dược LKVN đã trồng và chế biến đinh lăng trong hệ thống nhà xưởng lắp pin mặt trời, đạt lợi nhuận 300 triệu đồng/ha mỗi năm.
Tại Ninh Thuận, trang trại “gà hạnh phúc” đã lắp đặt chuồng nuôi gà diện tích 400m2 dưới hệ thống điện mặt trời với tổng công suất 5 MWp. Hệ thống này góp phần giữ nhiệt độ chuồng nuôi ở khoảng thích hợp với đàn. Mô hình mang lại hiệu quả kinh tế khá cao, lợi nhuận cao hơn 20 - 30% so với nuôi gà truyền thống.
Hay tại Kiên Giang, Hợp tác xã Nông nghiệp Tà Đảnh trồng linh chi, nấm mối đen kết hợp điện mặt trời. Kết quả, giúp tăng năng suất 30 - 40% và giảm chi phí khoảng 30%, đồng thời thu thêm 1,5 tỷ đồng từ bán điện.
Các chuyên gia từ Viện Nghiên cứu Thị trường và Thể chế Nông nghiệp (AMI), Viện Môi trường Nông nghiệp (IAE) bước đầu có những thử nghiệm về mô hình trồng cây dưới mái tấm năng lượng theo các mức độ che phủ khác nhau.
Theo công bố, một số loại rau màu như cải thìa, rau muống, dưa leo, bí xanh cho năng suất cao hơn thông thường khi che tấm năng lượng mặt trời. Rau muống che bóng 70% cho năng suất đến 10 tấn/ha so với khoảng 6 tấn/ha không che; cải thìa mang về 20 tấn/ha khi che 30% diện tích, cao hơn mức 15 tấn trồng ngoài trời.
Mặc dù tiềm năng rất lớn, nhưng sự phát triển của điện nông tại Việt Nam đang gặp phải những rào cản đáng kể. Rào cản lớn nhất hiện nay chính là vấn đề pháp lý và chính sách. Hiện tại, chưa có một khung pháp lý rõ ràng, hoàn chỉnh để quản lý và khuyến khích phát triển mô hình này. Các quy định hiện hành về đất đai, điện lực thường chỉ tập trung vào một lĩnh vực riêng lẻ, gây khó khăn cho việc cấp phép và triển khai các dự án tích hợp.
Đồng thời, việc chuyển đổi mục đích sử dụng đất từ nông nghiệp sang năng lượng gặp nhiều vướng mắc, cũng làm nản lòng các nhà đầu tư. Bên cạnh đó, giá mua điện cho các dự án điện nông chưa được quy định rõ ràng, khiến các nhà đầu tư e ngại rủi ro về mặt tài chính.
Thêm vào đó, chi phí đầu tư ban đầu cho một dự án điện nông là rất lớn. Việc xây dựng hệ thống giàn đỡ tấm pin, các công trình phụ trợ và hệ thống đường dây truyền tải đòi hỏi một nguồn vốn khổng lồ. Mặc dù có thể vay vốn từ ngân hàng nhưng nhiều nhà đầu tư vẫn chần chừ do rủi ro về chính sách và thời gian thu hồi vốn kéo dài. Trong khi đó, các chương trình hỗ trợ tài chính từ Chính phủ hay các quỹ phát triển xanh cho mô hình này còn hạn chế, khiến việc tiếp cận nguồn vốn trở nên khó khăn hơn.
Một yếu tố khác là sự thiếu hụt về mặt công nghệ và nhân lực. Điện nông không đơn giản là việc đặt tấm pin lên đất nông nghiệp. Nó đòi hỏi phải có sự nghiên cứu chuyên sâu về loại cây trồng phù hợp, độ cao và khoảng cách giữa các tấm pin, cũng như hệ thống giám sát và vận hành thông minh. Việt Nam vẫn còn thiếu các nghiên cứu chuyên sâu và đội ngũ chuyên gia có kinh nghiệm trong lĩnh vực này, gây khó khăn cho việc triển khai dự án một cách hiệu quả.
Trên thực tế, để điện nông thực sự cất cánh, cần một "cú hích" mạnh mẽ từ chính sách. Cần sớm ban hành những quy định cụ thể, rõ ràng, đơn giản hóa thủ tục hành chính và tạo ra một môi trường pháp lý ổn định. Đồng thời, các chính sách ưu đãi về thuế, hỗ trợ vốn vay và giá mua điện ổn định cũng sẽ là đòn bẩy quan trọng để thu hút đầu tư…
Điện nông không chỉ là một giải pháp năng lượng, mà còn là một hướng đi mới cho nông nghiệp Việt Nam, giúp nâng cao giá trị sản xuất, bảo vệ môi trường và tạo ra sinh kế bền vững cho người dân. Vượt qua những rào cản hiện tại, mô hình này sẽ mở ra một kỷ nguyên mới, nơi nông nghiệp và năng lượng không còn là đối thủ cạnh tranh mà trở thành bạn đồng hành, cùng nhau tạo ra một tương lai bền vững...
