(Thanh tra) - Đề xuất đưa khoản lỗ lũy kế hơn 44.700 tỷ đồng của Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) vào giá bán lẻ điện bình quân đang là vấn đề nóng, gây ra nhiều tranh luận gay gắt trong dư luận. Động thái này diễn ra trong bối cảnh giá điện đã liên tục tăng trong năm 2024 và nửa đầu năm 2025, khiến người dân và doanh nghiệp thêm phần lo ngại về gánh nặng chi phí.
Theo giải trình của EVN, nguyên nhân chính dẫn đến khoản lỗ khổng lồ này nằm ở sự biến động chưa từng có của thị trường nhiên liệu toàn cầu. Việt Nam phụ thuộc lớn vào các nhà máy nhiệt điện than và khí, mà giá than, khí đốt đã tăng phi mã trong bối cảnh địa chính trị phức tạp. Cụ thể, có thời điểm giá than nhập khẩu tăng gấp ba, thậm chí gấp bốn lần so với mức giá trước đó. Tương tự, giá mua điện từ các nhà máy điện độc lập (IPP) và nhập khẩu cũng chịu chung xu hướng tăng cao.
Vấn đề cốt lõi là cơ chế điều hành giá điện tại Việt Nam vẫn theo quy định của Nhà nước, có độ trễ lớn và chưa phản ánh kịp thời sự biến động của thị trường. Giá bán lẻ điện trong nước được duy trì ổn định trong một thời gian dài, khiến EVN trở thành "đơn vị gánh chịu" toàn bộ rủi ro về chi phí đầu vào tăng cao.
Để giải quyết vấn đề này, EVN kiến nghị Bộ Công Thương báo cáo Thủ tướng cho phép đưa khoản lỗ lũy kế này vào chi phí được phép tính vào giá bán lẻ điện bình quân. Theo tập đoàn, nếu không xử lý, vốn Nhà nước tại EVN sẽ bị ảnh hưởng, không bảo toàn được vốn đầu tư, từ đó, ảnh hưởng đến khả năng tái đầu tư cho các dự án điện trọng điểm. Điều này cũng có thể tác động tiêu cực đến uy tín của EVN với các ngân hàng, làm tăng rủi ro khi vay vốn và cuối cùng có thể ảnh hưởng đến an ninh năng lượng quốc gia.
Trước đề xuất của EVN, các chuyên gia và người dân đều có những quan điểm khác nhau. Chuyên gia năng lượng Ngô Đức Lâm, nguyên Phó Viện trưởng Viện Năng lượng (Bộ Công Thương) cho rằng, điều quan trọng nhất hiện nay là phải xem xét lại cách tính giá bán lẻ điện bình quân.
Ông nhấn mạnh công thức tính hiện hành đã bao gồm toàn bộ chi phí của hệ thống điện, từ phát điện, truyền tải, phân phối đến cả phần lợi nhuận hợp lý, "nghĩa là giá bình quân đã phản ánh đầy đủ chi phí rồi".
Tuy nhiên, ông Lâm cũng chỉ ra rằng, việc áp dụng giá điện sinh hoạt theo bậc thang lũy tiến chưa thật sự phù hợp với cơ chế thị trường. Vì vậy, ông cho rằng, cần tính toán lại cơ chế giá điện bình quân một cách minh bạch và hợp lý trước khi đưa khoản lỗ của EVN vào giá.
Ông cũng lưu ý, nếu phải đưa khoản lỗ vào giá, cần có lộ trình từng bước để tránh gây sốc cho người dân và cần xem xét khả năng chịu đựng của hộ nghèo và hộ thu nhập trung bình để tránh gây bức xúc xã hội.
Ở góc nhìn khác, TS. Nguyễn Quốc Việt, nguyên Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu Kinh tế và Chính sách (VERP) cho rằng, đây chưa phải là thời điểm thích hợp để tăng giá điện, đặc biệt là các khoản lỗ cũ vào giá.
Mặc dù nửa đầu năm có những tín hiệu kinh tế tích cực, nhưng nền kinh tế Việt Nam vẫn đối mặt với nhiều rủi ro trong giai đoạn còn lại của năm 2025, đặc biệt là khi Mỹ áp dụng mức thuế đối ứng mới. Việc tăng giá điện lúc này sẽ làm tăng chi phí đầu vào cho doanh nghiệp, tạo sức ép lên tỷ giá và ảnh hưởng đến sự ổn định vĩ mô. Hơn nữa, mức sống và thu nhập của người lao động chưa thực sự phục hồi sau khó khăn.
Trước đề xuất này, người dân và doanh nghiệp cũng bày tỏ sự lo lắng. Là chủ chuỗi nhà hàng tại Khu đô thị Linh Đàm, Hà Nội, anh M.H.P. chia sẻ, tiền điện đã tăng 30% so với trước và việc tiếp tục tăng sẽ khiến chi phí vận hành tăng thêm, đặc biệt khi điện chiếm một phần đáng kể trong tổng chi phí.
“Điều này sẽ ảnh hưởng trực tiếp đến lợi nhuận và buộc chúng tôi phải cân nhắc các giải pháp khó khăn như tăng giá món ăn hoặc cắt giảm chi phí khác, gây ảnh hưởng đến chất lượng dịch vụ và thu nhập của nhân viên”, anh P. lo ngại.
Cùng chung quan điểm, anh V.V.H. phường Đông Quang, tỉnh Thanh Hóa cũng cho rằng, nếu giá điện tiếp tục tăng, chi phí sinh hoạt của gia đình sẽ bị ảnh hưởng trực tiếp. “Tiền điện thắp sáng, tiền điện cho quạt hay điều hòa trong những ngày oi nóng, tất cả sẽ đội lên rất nhiều. Một đợt tăng giá nữa chắc chắn sẽ là một cú sốc lớn, khiến cuộc sống đã khó khăn lại càng thêm khó”, anh H. nói.
Việc xử lý khoản lỗ hơn 44.700 tỷ đồng không chỉ là một bài toán tài chính mà còn là cơ hội để cải tổ ngành điện. Bên cạnh việc điều chỉnh giá, một số giải pháp căn cơ hơn đã được các chuyên gia đưa ra.
Trước hết, EVN cần tiếp tục tái cấu trúc mạnh mẽ, nâng cao hiệu quả quản trị và cắt giảm các chi phí không cần thiết. Thúc đẩy đầu tư vào công nghệ mới, giảm tổn thất điện năng và tối ưu hóa vận hành là những việc làm cấp bách. Điều này không chỉ giúp giảm chi phí sản xuất mà còn nâng cao chất lượng dịch vụ.
Bên cạnh đó, việc đa dạng hóa nguồn năng lượng, đặc biệt là phát triển năng lượng tái tạo như điện gió, điện mặt trời, sẽ giúp giảm sự phụ thuộc vào các nguồn năng lượng hóa thạch có giá biến động, đồng thời góp phần vào mục tiêu phát triển bền vững của quốc gia.
Về lâu dài, việc xây dựng một thị trường điện cạnh tranh hơn với sự tham gia của nhiều thành phần kinh tế sẽ giúp giảm thiểu sự độc quyền, thúc đẩy cạnh tranh lành mạnh và mang lại lợi ích lâu dài cho người tiêu dùng. Đây là lộ trình mà nhiều quốc gia đã và đang thực hiện để đảm bảo một ngành điện hiệu quả, minh bạch và bền vững.
Trong bối cảnh hiện tại, việc tăng giá điện là một quyết định nhạy cảm và cần được xem xét một cách toàn diện. Cần có sự đồng thuận giữa các bên liên quan, từ cơ quan quản lý Nhà nước, doanh nghiệp đến người dân để tìm ra một giải pháp tối ưu, vừa đảm bảo an ninh năng lượng quốc gia, vừa không làm ảnh hưởng quá nhiều đến đời sống xã hội.
