(Thanh tra) - Từ Mường Nhé, Nậm Pồ đến Tủa Chùa, Mường Ảng… những địa danh vùng cao Điện Biên đang chuyển mình mạnh mẽ nhờ du lịch cộng đồng và hệ sinh thái sản phẩm OCOP.
Những ngôi nhà sàn khang trang, các homestay đậm bản sắc cùng những sản phẩm bản địa đặc trưng đang mở ra hướng đi mới giúp đồng bào Mông, Hà Nhì, Thái trắng ở tỉnh vùng cao Điện Biên tạo sinh kế bền vững, tăng thu nhập và gìn giữ văn hóa truyền thống.
Những năm trước, nhắc đến vùng đất Mường Nhé, Nậm Pồ hay Tủa Chùa của tỉnh Điện Biên là nhắc đến những bản làng nghèo, chủ yếu làm nương rẫy tự cung tự cấp, thanh niên rời quê đi làm xa, kinh tế chật vật. Nhưng vài năm trở lại đây, sự xuất hiện của du lịch cộng đồng như một luồng gió mới, giúp các bản vùng cao tìm thấy hướng đi hiệu quả, khai thác tiềm năng cảnh quan, văn hóa để phát triển sinh kế ngay tại quê hương mình.
Bản Nà Sự, xã Mường Chà (trước là xã Chà Nưa, huyện Nậm Pồ) là một trong những mô hình du lịch cộng đồng tiêu biểu. Gần ba năm kể từ khi đi vào hoạt động, điểm đến này đã trở thành cái tên quen thuộc với du khách yêu thiên nhiên và muốn trải nghiệm đời sống bản địa. Với gần 40 hộ gia đình tham gia cung ứng dịch vụ từ lưu trú, ẩm thực đến trình diễn văn hóa Nà Sự ngày càng khởi sắc, thu nhập người dân tăng lên rõ rệt, đời sống cải thiện từng ngày.
Điểm đáng chú ý, Nà Sự là mô hình du lịch cộng đồng đầu tiên ở Điện Biên áp dụng số hóa toàn diện. Du khách chỉ cần quét mã QR để tiếp cận đầy đủ thông tin dịch vụ, giá phòng, đặt ăn, đặt trải nghiệm; địa phương cũng xây dựng website, trang mạng xã hội để quảng bá hình ảnh, đặt dịch vụ trực tuyến. Từ một bản xa xôi, Nà Sự trở thành điểm đến hấp dẫn, bắt kịp xu hướng du lịch thông minh của thời đại số.
Không chỉ Nà Sự, thôn Huổi Lực cũng ghi dấu ấn bằng câu chuyện thay đổi ngoạn mục của homestay do chị Lù Thị Pưng vận hành. Từ cơ sở nhỏ bé, thiếu thốn, gia đình chị kiên trì đầu tư cải tạo không gian, phục dựng kiến trúc nhà truyền thống của người Mông, tổ chức trải nghiệm văn hóa. Thành quả đã đến khi mỗi tháng homestay đón hàng trăm lượt khách, giúp thu nhập gia đình từ vài chục triệu tăng lên hàng trăm triệu đồng/năm.
Tại cực Tây Tổ quốc, Homestay Hà Nhì A Pa Chải của gia đình anh Chu Khai Phù đang trở thành điểm dừng chân quen thuộc của những bạn trẻ yêu khám phá. Giữ nguyên kiến trúc truyền thống, tái hiện không gian sinh hoạt của người Hà Nhì, tạo những trải nghiệm văn hóa đúng bản sắc, nơi đây thu hút ngày càng nhiều du khách.
"Rất nhiều bạn trẻ từ mọi miền đất nước, khi đến với cực Tây đều chọn ghé qua đây trải nghiệm. Đó là động lực để gia đình tôi tiếp tục đầu tư, mở rộng dịch vụ và để nhiều hộ dân khác học tập làm theo", anh Phù chia sẻ.
Một trong những yếu tố khiến du lịch cộng đồng ở Điện Biên phát triển nhanh và bền vững chính là sự gắn kết chặt chẽ giữa kinh tế và văn hóa bản địa. Các homestay không chạy theo xu hướng bê tông hóa hay homestay hiện đại, mà giữ nguyên cấu trúc nhà sàn, sử dụng vật liệu truyền thống, tổ chức trình diễn văn nghệ bản địa, dệt thổ cẩm, nấu ăn cùng người dân.
Mỗi bữa cơm với thắng cố, gà đen, xôi nếp nương; mỗi vòng xòe Thái hay múa Hà Nhì; mỗi đường khung cửi thổ cẩm đều trở thành trải nghiệm văn hóa sống mà không một khu du lịch thương mại nào có thể thay thế. Đồng bào có việc làm, có thu nhập từ chính những giá trị văn hóa mà họ gìn giữ qua nhiều thế hệ.
Điểm khác biệt lớn của Điện Biên so với nhiều tỉnh khác là liên kết du lịch với hệ sinh thái sản phẩm OCOP, tạo chuỗi giá trị trọn vẹn từ dịch vụ, trải nghiệm, sản phẩm.
Hiện toàn tỉnh có hơn 100 sản phẩm OCOP tiêu biểu. Tại mỗi điểm du lịch cộng đồng, du khách có thể tìm thấy các sản phẩm đặc sản mang tính nhận diện vùng miền rõ rệt:
Ở Mường Nhé có rượu, lạc đỏ Mường Toong, lạp sườn, thịt trâu khô, mật ong rừng.
Nậm Pồ có mật ong rừng, lạc đỏ Chà Nưa.
Tủa Chùa nổi tiếng với chè shan tuyết, rượu gạo Pi Noọng, rượu Mông Pê Tả Chải, chẩm chéo, khoai sọ tím H’Mông.
Mường Ảng có cà phê Arabica, cà phê hòa tan Adew và cà phê bột Chị Em.
Nhiều homestay còn trưng bày sản phẩm ngay tại nơi lưu trú; khi khách cần, chỉ cần đăng tin lên nhóm cộng đồng, bà con sẽ mang sản phẩm đến tận nơi. Cách làm linh hoạt, chia sẻ lợi ích công bằng này giúp người dân không chỉ bán sản phẩm mà còn tăng giá trị kinh tế dựa trên trải nghiệm văn hóa.
Để sản phẩm vùng cao vươn xa, Sở Công Thương tỉnh Điện Biên đang tích cực hỗ trợ xúc tiến thương mại, kết nối tiêu thụ thông qua nhiều sự kiện quy mô như: Tuần Văn hóa, Du lịch Điện Biên, Hội chợ Du lịch Tây Bắc, Lễ hội Hoa Anh Đào 2024, chuỗi sự kiện giao lưu thương mại với Lào…
Địa phương cũng xây dựng các điểm trưng bày OCOP tại những khu du lịch, đưa sản phẩm vào hệ thống phân phối hiện đại và hỗ trợ cải tiến bao bì, mẫu mã. Nhờ vậy, nhiều đặc sản như chè shan tuyết Tủa Chùa, gạo Séng Cù, cà phê Mường Ảng đã trở thành món quà du lịch mang giá trị văn hóa và thương hiệu vùng miền.
Việc đồng bộ giữa phát triển du lịch với thương mại bản địa đã mở ra hướng đi bền vững: tạo việc làm, ổn định thu nhập, giữ chân thanh niên ở lại quê hương, tạo động lực để các bản làng vươn lên thoát nghèo.
Từ những ngôi nhà sàn homestay đơn sơ đầu tiên, hôm nay du lịch cộng đồng đã trở thành động lực kinh tế mới của vùng cao Điện Biên. Không chỉ là dịch vụ du lịch, mà là cách để người dân tự tin khẳng định mình, để bản sắc văn hóa trở thành tài sản kinh tế.
Theo định hướng của Sở Công Thương, thời gian tới, Điện Biên sẽ tiếp tục mở rộng mô hình, đưa sản phẩm OCOP vào chuỗi phân phối hiện đại và xây dựng các điểm bán đặc sản tại khu du lịch. Mục tiêu là biến mỗi điểm đến thành “cửa ngõ” quảng bá sản phẩm, là nơi du khách khám phá và tiêu dùng.
Du lịch cộng đồng gắn với OCOP đang trở thành "công thức vàng" giúp Điện Biên khai thác hiệu quả lợi thế về cảnh quan, văn hóa và tài nguyên bản địa. Đây không chỉ là giải pháp giảm nghèo bền vững mà còn là cách để tỉnh khẳng định vị thế trên bản đồ du lịch quốc gia, mở ra tương lai phát triển mạnh hơn cho vùng cao.
Nguyên Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Điện Biên Nguyễn Minh Phú đánh giá Điện Biên xác định 3 trụ cột trong phát triển du lịch tỉnh: Ngoài phát triển về du lịch lịch sử tâm linh, du lịch chăm sóc sức khỏe nghỉ dưỡng gắn với thể thao thì du lịch văn hóa - cộng đồng đóng vai trò khá quan trọng.
"Thời gian qua, tỉnh cũng có nhiều chính sách quan tâm, hỗ trợ cho phát triển du lịch cộng đồng, từ việc quy hoạch, khảo sát bài bản đến tuyên truyền, quảng bá, tạo các tour 'Presstrip' đến hỗ trợ kinh phí cho các điểm có bà con tập trung làm mô hình homestay… bước đầu đã có nhiều khởi sắc", ông Phú chia sẻ.
