(Thanh tra) - Giải pháp chống tham nhũng, tăng cường liêm chính được thấy trong cả khu vực công và tư. Các cơ quan phát triển cũng ngày càng ủng hộ những sáng kiến công - tư. Tuy nhiên, những sáng kiến này không đảm bảo các tiêu chuẩn chống tham nhũng được tuân thủ, trong khi “luật mềm" vẫn là vấn đề phức tạp.
Các công ty tư nhân hoạt động vì lợi nhuận, do đó mục đích chính của họ không phải là vì lợi ích chung. Trong khi các nghĩa vụ chống tiêu cực của doanh nghiệp được quy định chính thức, thì các nghĩa vụ tích cực đối với doanh nghiệp (mô hình kinh doanh tự điều chỉnh) lại tùy thuộc vào cách hiểu.
Một mặt, các công ty tư nhân không phải chịu sự giám sát của người dân giống như các tổ chức công, và họ có thể có lý do chính đáng để đảm bảo hoạt động của mình được bảo mật.
Mặt khác, các hoạt động và yêu cầu chống tham nhũng liên quan đến trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp (CSR) đang gia tăng, với các sáng kiến như Hiệp ước toàn cầu của Liên hợp quốc và Sáng kiến Báo cáo toàn cầu, cùng với các luật mềm như Hướng dẫn của OECD dành cho Doanh nghiệp Đa quốc gia hoặc Công ước Liên Hợp quốc về Luật Biển (Điều 12). Tuy nhiên, không có cơ quan quốc tế nào có thể thực thi các nghĩa vụ tích cực, ví dụ như luật mềm và các tiêu chuẩn. Theo đó, mức độ trách nhiệm mà người ta mong đợi từ các công ty tư nhân không rõ ràng, và các tiêu chuẩn trách nhiệm giải trình khác nhau có thể được áp dụng.
Việc ban hành Chỉ thị mới của Liên minh Châu Âu (EU) về Báo cáo Phát triển Bền vững của doanh nghiệp và tiêu chuẩn kèm theo thể hiện một bước tiến đáng kể trong lĩnh vực này. Đến năm 2025, Chỉ thị này sẽ yêu cầu tất cả các công ty niêm yết và các tập đoàn lớn của EU phải công bố phương pháp tiếp cận của họ để giải quyết các vấn đề về Môi trường, Xã hội và Quản trị, bao gồm các vấn đề như chống tham nhũng và vận động hành lang.
Một chương trình nghị sự tiến bộ sẽ không chỉ yêu cầu báo cáo mà còn yêu cầu tất cả công ty EU và các đối tác liên kết của họ phải triển khai hệ thống quản lý chống tham nhũng mạnh mẽ đến năm 2029. Tuy nhiên, điều quan trọng là phải thừa nhận sự khác biệt đáng kể trong các tiêu chuẩn trách nhiệm giải trình của doanh nghiệp trên toàn thế giới.
Trước sự đa dạng này, việc xác định mức độ trách nhiệm chính xác mà người ta mong đợi từ các công ty tư nhân vẫn là một vấn đề phức tạp và luôn thay đổi.
Mức độ trách nhiệm giải trình thấp hơn này của khu vực tư nhân trở nên đáng lo ngại khi lợi ích công bị đe dọa. Trong các lĩnh vực như y tế, năng lượng, giao thông, các dịch vụ công có xu hướng chuyển một phần hoạt động của mình ra bên ngoài, thông qua hình thức thuê các dịch vụ ngoài khu vực công hoặc quan hệ đối tác công - tư.
Thời hạn hợp đồng, rủi ro tài chính cao và tính phức tạp của một số quan hệ đối tác đều có thể tạo ra nguy cơ tham nhũng. Hậu quả là: Thuốc men không an toàn, sập nhà gây hậu quả chết người, điều kiện làm việc bóc lột…
Những tác động tiêu cực khác bị che giấu nhiều hơn, nhưng cũng không kém phần nguy hại, chẳng hạn như chi phí hợp đồng công bị đẩy lên cao, phán quyết tư pháp không công bằng, độc quyền thị trường hoặc làm gia tăng chủ nghĩa gia đình trị và bè phái.
Tuy nhiên, với việc thiết lập các tiêu chuẩn phòng, chống tham nhũng mới, năng lực phát hiện tăng lên, các vụ án gian lận trở nên rõ ràng hơn và tiếng nói yêu cầu thực thi pháp luật cũng được lắng nghe nhiều hơn. Khi tham nhũng trở nên phổ biến hơn, niềm tin vào các thể chế công có thể bị xói mòn và niềm tin vào khu vực tư nhân cũng có thể giảm sút. Các nhà tài trợ muốn đạt được mục tiêu phát triển và thu hút các nhóm dân cư mục tiêu vào dự án của mình cũng nên cân nhắc những hệ quả tiêu cực đó trong quá trình thiết kế dự án.
Các giải pháp chống tham nhũng và tăng cường liêm chính có thể được tìm thấy trong cả khu vực công và tư.
Trước hết, các tiêu chuẩn chống tham nhũng quốc tế mới được Tổ chức Tiêu chuẩn Quốc tế (ISO) xây dựng để hỗ trợ mọi cơ quan/tổ chức trong quy trình quản lý của mình. Tiêu chuẩn ISO 37001 về thiết kế và triển khai hệ thống quản lý chống hối lộ cung cấp một khuôn khổ để kết hợp các yêu cầu pháp lý vào quy trình quản lý.
Các tiêu chuẩn mới khác là ISO 37002 về hệ thống quản lý tố cáo và ISO 37301 về hệ thống quản lý tuân thủ. Các công ty tư nhân có thể bắt buộc đáp ứng các tiêu chuẩn để có thể giành được các hợp đồng công.
Hơn nữa, nhiều công ty tư nhân cũng cung cấp các giải pháp để quản lý rủi ro tham nhũng trong các tổ chức.
Ví dụ: One Trust (Công ty Phần mềm tại Hoa Kỳ) và Smart Global Governance (Công ty Phần mềm tại Pháp) cung cấp các công cụ kỹ thuật số để chuyển đổi các quy định pháp lý thành quy trình quản lý.
Các doanh nghiệp vừa và nhỏ (SME) cũng có thể đóng vai trò chiến lược trong việc phòng ngừa tham nhũng và chủ nghĩa bảo trợ các công ty thân quen. Trên thực tế, các SME có thể quan tâm đến việc chống tham nhũng khi một số công ty tư nhân được tiếp cận thuận lợi với các hoạt động mua sắm, trợ cấp trực tiếp và được hưởng đặc quyền (tức là áp dụng kiểm soát và trừng phạt một cách có chọn lọc), trong khi luật chống độc quyền lại không hiệu quả.
Một phương pháp tiếp cận hành động tập thể, thông qua các hiệp hội ngành nghề chính thức, có khả năng tốt nhất để đạt được mục tiêu này bằng cách thực thi các chuẩn mực xã hội và tổ chức về chống tham nhũng.
Thông qua các hành động tập thể, quan hệ đối tác nhiều bên (MSP) là một cách khác để đảm bảo các tiêu chuẩn kinh doanh cao. Bằng cách kết hợp các loại hình chủ thể khác nhau (công ty tư nhân, cơ quan công và xã hội dân sự), chia sẻ rủi ro và kết hợp nguồn lực và năng lực của họ, các MSP có thể hợp tác để giải quyết các vấn đề hành động tập thể.
Trên thực tế, tôn trọng đạo đức, lòng tin và an ninh là những yếu tố thiết yếu để tạo ra một môi trường kinh doanh ổn định. Tất cả các bên liên quan có thể có chung lợi ích trong việc xây dựng các quy tắc ứng xử và trừng phạt những kẻ hưởng lợi bất chính. Các bên liên quan tham gia vào MSP có thể ủng hộ các mục tiêu liêm chính bằng cách khuyến khích chính phủ áp dụng các tiêu chuẩn liêm chính; tăng cường minh bạch và quản lý doanh nghiệp; và/hoặc tạo điều kiện thuận lợi cho việc áp dụng chuẩn mực liêm chính.
Các cơ quan phát triển ngày càng ủng hộ những sáng kiến công - tư, có thể dưới nhiều hình thức khác nhau:
Thứ nhất, các cơ quan quản lý, như một cách để cải thiện các tiêu chuẩn ở cấp quốc gia, ngành hoặc quốc tế.
Ví dụ, tại Kenya, Hội đồng Quản lý dịch vụ nước, với sự hỗ trợ bởi Tổ chức Hợp tác Phát triển Đức (GIZ), giám sát việc tuân thủ các chính sách điều chỉnh dịch vụ nước, bao gồm cả quản trị doanh nghiệp. Bộ Ngoại giao Vương quốc Anh đã hỗ trợ Sáng kiến Liên minh minh bạch thuốc chữa bệnh (MeTA), với sự tham gia của xã hội dân sự và khu vực tư nhân nhằm nâng cao các tiêu chuẩn trong chuỗi cung ứng thuốc tại 7 quốc gia.
Thứ hai, các cơ chế phối hợp phòng, chống tham nhũng nhằm phát hiện, phòng ngừa, điều tra và đôi khi cả truy tố các hành vi tham nhũng.
Ví dụ, tại Mexico, Cơ quan Hợp tác Phát triển Đức (GIZ), Cơ quan Phát triển và Hợp tác Thụy Sĩ (SDC) và các nhà tài trợ khác đang hỗ trợ Hệ thống Phòng, chống tham nhũng Quốc gia điều phối các nỗ lực chống tham nhũng. Ngay cả khi sự tham gia của khu vực tư nhân không được chính thức hóa, các công ty tư nhân vẫn tham gia vào các cuộc thảo luận chính sách.
Thứ ba, Quỹ Đa Đối tác để triển khai và quản lý các chương trình cụ thể. Các cơ quan phát triển và khu vực tư nhân có thể tham gia với tư cách là đối tác tài trợ hoặc đơn vị thực hiện, chẳng hạn như trong Liên minh Toàn cầu về Vắc-xin và Tiêm chủng (GAVI).
Thứ tư, các sáng kiến chống tham nhũng theo từng lĩnh vực, chẳng hạn như Sáng kiến Minh bạch Cơ sở hạ tầng (CoST) hoặc Mạng lưới Chống Tham nhũng Hàng hải (MACN). Mục tiêu của họ là chống tham nhũng và cải thiện môi trường kinh doanh trong một lĩnh vực cụ thể.
Ví dụ, tại Achentina, MACN tuyên bố đã giảm 90% các vụ việc tham nhũng và giải quyết được các khiếu nại của các thành viên MACN nhờ vào hành động của mình. Các công ty tư nhân tham gia trực tiếp vào việc quản trị các tổ chức này, ngay cả khi mức độ tham gia của họ có thể khác nhau. Các cơ quan phát triển và nhà lãnh đạo khu vực công có thể được hưởng lợi từ một cuộc đối thoại có cấu trúc về cách họ cùng nhau tăng cường tính liêm chính và chống tham nhũng thông qua các MSP.
Tất nhiên, những sáng kiến này không đảm bảo rằng các tiêu chuẩn chống tham nhũng sẽ được tuân thủ. Các công ty có thể tiếp tục các hoạt động bất hợp pháp bất chấp việc thực hiện các cơ chế quản lý và sự tham gia của chính họ vào các sáng kiến nhiều bên.
Ví dụ, Siemens đã khởi động Sáng kiến Liêm chính để hỗ trợ các tổ chức chống tham nhũng và gian lận thông qua hành động tập thể, trong khi chính họ lại dính líu đến các vụ bê bối hối lộ trên toàn thế giới.
Tương tự, các cơ chế tuân thủ có thể chỉ được xem là các biện pháp "làm đẹp" hoặc công cụ "tẩy xanh" được sử dụng để tô điểm hình ảnh và danh tiếng của các công ty tư nhân. Alstom, mặc dù ca ngợi "cam kết liêm chính" của mình, đã bị truy tố vào năm 2019 và 2020 vì các hành vi tham nhũng diễn ra ở Tunidi (từ năm 2003 đến năm 2006), Indonesia (năm 2003) và Pháp (năm 2014).
