(Thanh tra) - Theo Trung tâm Nghiên cứu về Phòng, chống tham nhũng (U4), sự thông đồng giữa các công chức và khu vực tư nhân là yếu tố chính dẫn tới nhiều hành vi bất hợp pháp cũng như các vụ việc tham nhũng.
Trung tâm U4 (thuộc Viện Chr. Michelsen (CMI) - một viện nghiên cứu độc lập, phi lợi nhuận, đa ngành, chuyên về nghiên cứu phát triển ở Na Uy) cho rằng, hành vi phổ biến nhất là những người làm việc trong khu vực tư hối lộ các công chức để thực hiện hành động có lợi cho doanh nghiệp hoặc bản thân họ.
Một ví dụ điển hình là hành vi thông thầu diễn ra trong quá trình mua sắm công để giành được các hợp đồng công. Một ví dụ khác là tham nhũng hành chính để có được các giấy phép. Ngoài ra còn có các tội phạm kinh tế mà các chủ thể công và tư tham gia vì lợi ích tài chính (rửa tiền, trốn hoặc tránh thuế…).
Những người làm việc trong khu vực tư cũng có thể cố gắng phá vỡ chính sách và quá trình ra quyết định của Chính phủ theo hướng có lợi cho họ. “Điều này đặc biệt đúng đối với các công ty đa quốc gia có quyền lực mạnh”, Trung tâm U4 nhận định rằng, họ có thể gây ảnh hưởng không chính đáng đến những người ra quyết định để tạo ra lợi thế không công bằng cho họ hoặc cho một ngành cụ thể.
Các hoạt động khác bao gồm: Tổ chức tư nhân vận động hành lang quan chức để được bảo vệ, trợ cấp hoặc nhận chính sách ưu đãi; và khi các quan chức cấp cao nhận việc làm trong khu vực tư nhân (và ngược lại) - dẫn đến xung đột lợi ích và sự ủng hộ cho lợi ích của doanh nghiệp thay vì lợi ích chung.
Tham nhũng trong khu vực tư cũng liên quan đến tham nhũng giữa các doanh nghiệp tư nhân với nhau.
Ví dụ, vụ bê bối Unaoil (Công ty Xăng dầu có trụ sở tại Monaco) đã tiết lộ cách các công ty tư nhân hối lộ những người trung gian của Unaoil để nhận được các hợp đồng béo bở trong ngành Dầu mỏ.
Lại quả, hối lộ, gian lận doanh nghiệp và thông đồng giữa các doanh nghiệp tư nhân (ví dụ như giao dịch nội gián, các doanh nghiệp liên minh với nhau để cạnh tranh không lành mạnh với doanh nghiệp khác) thường được luật pháp quốc gia coi là tội hình sự, vì những hành vi này có thể làm sai lệch các quy định về cạnh tranh, làm giảm khả năng tiếp cận thị trường và làm tăng giá.
Theo đó, luật pháp về tham nhũng phải rộng hơn, không chỉ định nghĩa về tham nhũng là lạm dụng chức vụ. Luật pháp quốc tế về chống tham nhũng, như Công ước Liên hợp quốc về Chống tham nhũng (UNCAC), đã có quy định về tham nhũng giữa các doanh nghiệp với nhau.
Sự tham gia của khu vực tư nhân vào các hoạt động chống tham nhũng có thể dẫn đến tham nhũng nghiêm trọng hơn. Ví dụ, khi việc giám sát các dịch vụ công được thực hiện bởi các kiểm toán viên tư nhân vô đạo đức (tư nhân hóa), dẫn đến các âm mưu tham nhũng tinh vi.
Bản thân quá trình tư nhân hóa cũng là một nguồn rủi ro lớn, vì nó làm tăng sự tiếp xúc giữa khu vực công và khu vực tư, do đó tạo cơ hội cho cả tham nhũng bóc lột (do khu vực công thực hiện) và hối lộ (do doanh nghiệp thực hiện – để giành được hợp đồng và lợi ích).
Ví dụ, ở Nga (và nhiều quốc gia khác), quá trình tư nhân hóa đã tạo ra các cơ hội “rút ruột lợi ích”, đồng thời làm giảm năng lực của các cơ quan Nhà nước trong việc chống tham nhũng trong một số lĩnh vực.
Như Ngân hàng Thế giới (WB) thừa nhận, các chính sách cải cách dịch vụ công bằng cách tinh giản biên chế và thúc đẩy tự do hóa “phần lớn không hiệu quả”. Ở một số nơi, nó có thể đã ảnh hưởng đến chất lượng cung cấp dịch vụ công bằng cách làm điều kiện làm việc của công chức kém hơn, cản trở động lực và tinh thần làm việc, và do đó làm tăng nguy cơ tham nhũng vặt. Tuy nhiên, việc tư nhân hóa các doanh nghiệp nhà nước này thậm chí còn là một trong các điều kiện của Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) để tiếp cận các khoản vay.
Cần nhắc lại rằng tham nhũng trong khu vực tư nhân là mối nguy hiểm cho các hệ thống chính trị (gây tổn hại đến nền dân chủ và niềm tin của công chúng), lợi ích công (gây tổn hại đến tài chính công hoặc cơ hội của khu vực), lợi ích tư nhân (làm méo mó sự cạnh tranh) và các vấn đề xã hội (tạo ra bất bình đẳng).
Đối với những người làm việc trong lĩnh vực phát triển, việc chống tham nhũng trong khu vực tư nhân có liên quan trực tiếp đến việc đạt được các Mục tiêu Phát triển Bền vững (SDGs) - đặc biệt là SDG 8 (tăng trưởng kinh tế toàn diện và bền vững), SDG 16 (công lý và các thể chế bao trùm), và SDG 10 (giảm bất bình đẳng).
Bài 2: Từ thông đồng khu vực công - tư đến các vụ tham nhũng: Hoàn thiện khuôn khổ pháp lý
