(Thanh tra) - Nghị quyết 68-NQ/TW của Bộ Chính trị, cùng các văn bản cụ thể hóa như Nghị quyết 198/2025/QH15, Nghị quyết 139/NQ-CP và Chỉ thị 20/CT-TTg của Thủ tướng Chính phủ, đã mở ra bước ngoặt trong cải cách hoạt động thanh tra, kiểm tra doanh nghiệp. Điểm nhấn “chỉ thanh tra, kiểm tra mỗi doanh nghiệp không quá một lần trong năm” không chỉ là biện pháp hành chính, mà là cải cách thể chế mang tính nền tảng – hướng tới xây dựng môi trường kinh doanh minh bạch, công bằng, giảm chi phí tuân thủ và tạo động lực phát triển bền vững cho khu vực kinh tế tư nhân.
Thanh tra từ xa - xu hướng quản trị hiện đại
Một trong những điểm mới nổi bật của Nghị quyết 68-NQ/TW là quy định “không thanh tra, kiểm tra doanh nghiệp quá một lần trong năm, trừ trường hợp có dấu hiệu vi phạm rõ ràng”. Nếu một cơ quan đã thanh tra về nội dung cụ thể, cơ quan khác không được lặp lại cùng nội dung trong cùng năm. Tinh thần này được cụ thể hóa tại Nghị quyết 198/2025/QH15 của Quốc hội và Nghị quyết 139/NQ-CP của Chính phủ, thể hiện quyết tâm xây dựng môi trường kinh doanh minh bạch, thân thiện, giảm phiền hà và chi phí tuân thủ cho doanh nghiệp.
Chỉ thị 20/CT-TTg của Thủ tướng tiếp tục nhấn mạnh yêu cầu các bộ, ngành, địa phương công khai, thống nhất kế hoạch thanh tra, kiểm tra – tránh làm xáo trộn hoạt động hợp pháp của doanh nghiệp. Theo các chuyên gia, việc quy định rõ tần suất và trách nhiệm trong công tác thanh tra không chỉ loại bỏ tình trạng “một doanh nghiệp, nhiều đoàn thanh tra”, mà còn tạo cơ chế giám sát quyền lực hành chính, yếu tố cốt lõi trong cải cách thể chế.
Nếu trước đây thanh tra chủ yếu dựa trên hồ sơ và tiếp xúc trực tiếp, thì nay “thanh tra từ xa” đang được triển khai mạnh mẽ. Các nghị quyết, chỉ thị mới khuyến khích sử dụng dữ liệu điện tử từ cơ sở dữ liệu quốc gia về thuế, hải quan, bảo hiểm, đăng ký kinh doanh để phân tích rủi ro, đánh giá tuân thủ và xác định đối tượng cần thanh tra trực tiếp.
Cách làm này giúp tiết kiệm chi phí, giảm tiếp xúc hành chính – vốn dễ phát sinh tiêu cực, đồng thời nâng cao độ chính xác và minh bạch trong giám sát. Đây cũng là nền tảng để xây dựng một hệ thống thanh tra dữ liệu hóa, hiện đại, phù hợp với tiến trình chuyển đổi số quốc gia.
Theo thống kê, riêng năm 2024, ngành Thanh tra đã thực hiện hơn 6.600 cuộc thanh tra hành chính và 118.000 cuộc thanh tra, kiểm tra chuyên ngành. Khối lượng công việc lớn đòi hỏi phải chuyển từ “thanh tra nhiều” sang “thanh tra đúng, thanh tra trúng”, lựa chọn đối tượng trên cơ sở phân tích rủi ro và phản ánh xã hội thay vì kế hoạch cứng nhắc.
Doanh nghiệp được bảo vệ, niềm tin được củng cố
Theo GS. Hoàng Văn Cường, đại biểu Quốc hội, việc chỉ được thanh tra, kiểm tra mỗi năm không quá một lần là nguyên tắc bình đẳng giữa doanh nghiệp Nhà nước và tư nhân, trừ trường hợp có bằng chứng rõ ràng về vi phạm.
“Chúng ta nên quản lý rủi ro, nơi nào có rủi ro thì quản. Hiện nay có nhiều công cụ để giám sát doanh nghiệp chứ không nhất thiết phải thanh tra, kiểm tra thường xuyên”, ông Cường nói. Theo ông, điều này không chỉ giảm chi phí tuân thủ mà còn tạo môi trường ổn định, khuyến khích đầu tư, đổi mới – điều kiện tiên quyết cho phát triển kinh tế tư nhân.
Ở góc nhìn khác, ông Nguyễn Quang Huy – CEO Công ty Asala, Giám đốc Khoa Tài chính Ngân hàng Trường Đại học Nguyễn Trãi – cho rằng trong bối cảnh Việt Nam hội nhập sâu rộng và cạnh tranh gay gắt, Nghị quyết 68-NQ/TW trở thành động lực thể chế mới, mở ra thời kỳ phát triển đầy khát vọng.
Ông nhấn mạnh: “Giới hạn số lần thanh tra tạo niềm tin tức thì, còn ứng dụng công nghệ số và thanh tra từ xa mở ra tầm nhìn dài hạn. Đây không chỉ là cải cách kỹ thuật, mà là thay đổi cách vận hành mối quan hệ Nhà nước – doanh nghiệp, hướng tới một môi trường kinh doanh minh bạch, công bằng và hiện đại”.
Giảm chi phí vô hình, tạo vốn xã hội mới
Trong nhiều năm, nỗi lo về các cuộc kiểm tra, thanh tra chồng chéo từng là “chi phí vô hình” nặng nề nhất mà doanh nghiệp tư nhân phải gánh chịu. Nay, quy định mỗi năm chỉ một lần thanh tra đã tạo ra sự thay đổi quan trọng trong tâm lý: Doanh nghiệp có không gian ổn định để hoạch định dài hạn.
Khi rủi ro hành chính giảm, niềm tin tăng lên, doanh nghiệp sẵn sàng mở rộng đầu tư, tuyển dụng và đổi mới sáng tạo. Ở cấp độ vận hành, lợi ích rất rõ: Chi phí tuân thủ giảm, nhân lực không phải phân tán cho thủ tục kiểm tra, dòng tiền ít bị gián đoạn. Nguồn lực ấy có thể tái phân bổ cho hoạt động thiết yếu hơn – từ sản xuất, đào tạo đến nghiên cứu.
Theo ông Huy, “một môi trường minh bạch, ít rủi ro hành chính chính là tài sản mềm giúp Việt Nam hấp dẫn hơn trong mắt nhà đầu tư quốc tế, đồng thời nuôi dưỡng tinh thần khởi nghiệp trong nước”.
Ngành Thanh tra - trụ cột kiến tạo môi trường kinh doanh minh bạch
Đánh giá vai trò của ngành Thanh tra trong kiến tạo môi trường kinh doanh lành mạnh, Luật sư Nguyễn Văn Hiệp - dẫn Điều 3 Luật Thanh tra 2022, khẳng định mục tiêu của thanh tra là: “Phát hiện bất cập trong cơ chế quản lý, phòng ngừa, phát hiện và xử lý vi phạm pháp luật; giúp cơ quan, tổ chức, cá nhân thực hiện đúng quy định; phát huy nhân tố tích cực, góp phần nâng cao hiệu quả quản lý Nhà nước và bảo vệ lợi ích hợp pháp của tổ chức, cá nhân.”
Theo ông, dù không trực tiếp ban hành chính sách kinh tế, ngành Thanh tra lại có tác động mạnh mẽ tới môi trường đầu tư thông qua việc phát hiện và ngăn chặn sai phạm, tham nhũng, lợi ích nhóm, đồng thời bảo vệ doanh nghiệp làm ăn chân chính. Khi các kết luận thanh tra được công khai, minh bạch, niềm tin của xã hội và doanh nghiệp sẽ được củng cố.
Để các quy định pháp luật đi vào cuộc sống, Luật sư Nguyễn Văn Hiệp đề xuất năm nhóm giải pháp: Thứ nhất, cơ quan thanh tra cần tổng hợp, phản hồi chính sách từ thực tiễn, kiến nghị sửa đổi luật, nghị định, thông tư để chính sách bám sát thực tế.
Thứ hai, trong xử lý vi phạm, nên ưu tiên biện pháp hành chính, dân sự thay vì hình sự hóa, nhằm giảm rủi ro pháp lý và khuyến khích tuân thủ tự nguyện.
Thứ ba, đẩy mạnh minh bạch hóa hoạt động thanh tra, công khai kế hoạch và kết luận, ứng dụng công nghệ để giảm chi phí không chính thức.
Thứ tư, bảo vệ quyền lợi doanh nghiệp tư nhân, kiến nghị xử lý các quyết định hành chính sai trái gây thiệt hại, đồng thời yêu cầu các bộ, ngành công khai thông tin quy hoạch, đấu thầu, chính sách ưu đãi để đảm bảo cạnh tranh bình đẳng.
Thứ năm, tăng cường vai trò tham vấn chính sách - cơ quan thanh tra cần trở thành cầu nối giữa thực tiễn và quá trình hoạch định pháp luật.
Cải cách thể chế, khơi thông động lực phát triển tư nhân
Nghị quyết 68-NQ/TW đã mang lại nguồn động lực mới cho khu vực kinh tế tư nhân. Những cải cách về thanh tra, kiểm tra không chỉ tháo gỡ rào cản hành chính mà còn mở ra cơ hội để khu vực này trở thành động lực chủ lực của nền kinh tế.
Cải cách thanh tra là cải cách niềm tin. Khi chi phí vô hình được cắt giảm, khi quản trị dựa trên dữ liệu, khi mối quan hệ Nhà nước - doanh nghiệp được xây dựng trên sự tôn trọng và đồng hành, nền kinh tế Việt Nam sẽ bước sang giai đoạn phát triển mới – minh bạch hơn, công bằng hơn và bền vững hơn.
Trong kỷ nguyên hội nhập, thể chế không chỉ là khung pháp lý, mà còn là lợi thế cạnh tranh mềm của quốc gia. Một hệ thống thanh tra hiện đại, dữ liệu hóa, công tâm sẽ trở thành “người gác cửa niềm tin”, giúp Việt Nam thu hút dòng vốn chất lượng cao, thúc đẩy đổi mới sáng tạo, và khẳng định vị thế trên bản đồ kinh tế toàn cầu.
Thực tế cho thấy, gần 6 tháng sau khi Bộ Chính trị ban hành Nghị quyết số 68-NQ/TW về phát triển kinh tế tư nhân, bức tranh doanh nghiệp Việt Nam ghi nhận thêm tín hiệu khởi sắc. Tinh thần khởi nghiệp lan tỏa mạnh mẽ, số lượng doanh nghiệp thành lập mới và quay lại hoạt động tăng cao, khẳng định niềm tin vào môi trường đầu tư, kinh doanh đang dần được cải thiện.
Theo báo cáo của Bộ Tài chính, sau khi Bộ Chính trị ban hành Nghị quyết số 68-NQ/TW về phát triển kinh tế tư nhân, khu vực này đã có những chuyển biến rõ nét. Tư duy, nhận thức của toàn xã hội, từ Trung ương đến địa phương, các hiệp hội, người dân và cộng đồng doanh nghiệp đều có sự thay đổi tích cực. Tinh thần khởi nghiệp và khát vọng kinh doanh lan tỏa mạnh mẽ, trở thành động lực thúc đẩy tăng trưởng.
Kể từ tháng 5/2025, trung bình mỗi tháng có hơn 18.000 doanh nghiệp thành lập mới, tăng gần 43% so với bình quân 4 tháng đầu năm. Ước chung 10 tháng đầu năm 2025, cả nước có gần 262.000 doanh nghiệp đăng ký thành lập mới và quay lại hoạt động, tăng khoảng 30% so với cùng kỳ 2024. Tổng vốn bổ sung cho nền kinh tế ước đạt hơn 5,1 triệu tỷ đồng, tăng gần 99% so với năm trước.
Lũy kế đến ngày 24/10/2025, cả nước có trên 1 triệu doanh nghiệp đang hoạt động. Riêng giai đoạn từ tháng 5 đến tháng 9/2025, mỗi tháng có hơn 12.000 doanh nghiệp quay trở lại thị trường; lũy kế 10 tháng đầu năm đạt hơn 99.000 doanh nghiệp, tăng gần 50% so với cùng kỳ 2024.
Khi niềm tin được khơi thông, chi phí tuân thủ được cắt giảm và doanh nghiệp được tôn trọng, đó chính là lúc nền kinh tế tư nhân Việt Nam có thể vươn lên mạnh mẽ, trở thành cánh tay nối dài của Nhà nước – cùng kiến tạo một tương lai phát triển bền vững, minh bạch và thịnh vượng.
