(Thanh tra) - Theo TS Tạ Thu Thủy, Trường Cán bộ Thanh tra, hoạt động thanh tra là một chuỗi những tương tác phức tạp của nhiều chủ thể khác nhau về địa vị chính trị - pháp lý và chịu sự tác động của nhiều yếu tố khách quan, chủ quan nên có nguy cơ rủi ro cao. Rủi ro trong hoạt động thanh tra - nếu không được phòng ngừa, xử lý tốt thì có nguy cơ dẫn đến vi phạm các nguyên tắc trong hoạt động thanh tra và không đạt được mục đích thanh tra.
TS Tạ Thu Thủy cho rằng, công tác lãnh đạo, chỉ đạo, kiểm tra, giám sát để kịp thời nhận diện, phòng ngừa, xử lý rủi ro là nền tảng cho cách thức tổ chức quản lý ở bất kỳ cơ quan, tổ chức nào, trong đó có cơ quan thanh tra.
Trước hết, đó là nhận diện được rủi ro trong mỗi giai đoạn hoạt động thanh tra nhằm xác định những bất trắc có khả năng xảy ra, từ đó phát triển thông tin về nguồn rủi ro, nguy cơ hậu quả xảy ra.
Từ nhận diện rủi ro, việc phòng ngừa, xử lý rủi ro trong hoạt động thanh tra phải trên cơ sở thực hiện tốt công tác chính trị - tư tưởng về trách nhiệm “tròn vai thuộc bài” trong thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn của các chủ thể có thẩm quyền trong hoạt động thanh tra theo quy định pháp luật.
Trước hết là trách nhiệm của thủ trưởng cơ quan quản lý nhà nước trong tổ chức, chỉ đạo, hướng dẫn, kiểm tra, đôn đốc cơ quan thanh tra và các cơ quan thuộc thẩm quyền quản lý của mình trong công tác thanh tra; giải quyết khó khăn, vướng mắc, xử lý kịp thời kiến nghị về thanh tra và chỉ đạo, tổ chức thực hiện kết luận thanh tra theo quy định của pháp luật.
Trách nhiệm của người ra quyết định thanh tra trong ban hành quyết định thanh tra; trong chỉ đạo, kiểm tra, giám sát đoàn thanh tra thực hiện đúng nội dung quyết định thanh tra; yêu cầu đối tượng thanh tra cung cấp thông tin, tài liệu và báo cáo, giải trình về vấn đề liên quan đến nội dung thanh tra; yêu cầu cơ quan, tổ chức, cá nhân có liên quan cung cấp thông tin, tài liệu về nội dung thanh tra; quyết định việc trưng cầu giám định về vấn đề liên quan đến nội dung thanh tra...
Trách nhiệm của trưởng đoàn thanh tra trong tổ chức, chỉ đạo trực tiếp các thành viên đoàn thanh tra thực hiện đúng nội dung, tiến độ thanh tra theo quyết định thanh tra và kế hoạch tiến hành thanh tra; kiến nghị người ra quyết định thanh tra áp dụng biện pháp thuộc thẩm quyền theo quy định của pháp luật để bảo đảm thực hiện yêu cầu, mục đích thanh tra.
TS Tạ Thu Thủy cho rằng, cuộc thanh tra nếu diễn biến phức tạp, có thể nảy sinh những vấn đề mới chưa dự liệu được thì phương pháp chỉ đạo của trưởng đoàn không cứng nhắc mà phải biết bám sát thực tế, xử lý tình huống linh hoạt, điều chỉnh kịp thời, chính xác, tránh rủi ro.
Ngoài ra, nhằm hạn chế rủi ro trong hoạt động đoàn thanh tra, trách nhiệm của thành viên đoàn thanh tra cũng vô cùng quan trọng trong thực hiện nhiệm vụ theo sự phân công của trưởng đoàn thanh tra; yêu cầu đối tượng thanh tra cung cấp thông tin, tài liệu và báo cáo, giải trình về vấn đề liên quan đến nội dung thanh tra; kiến nghị áp dụng biện pháp thuộc nhiệm vụ, quyền hạn của Trưởng đoàn thanh tra để bảo đảm thực hiện nhiệm vụ được giao; báo cáo trưởng đoàn thanh tra về kết quả thực hiện nhiệm vụ được giao, chịu trách nhiệm trước trưởng đoàn thanh tra và trước pháp luật về tính chính xác, trung thực, khách quan của nội dung đã báo cáo...
Các phương pháp tâm lý, tư tưởng, thuyết phục, dân chủ, lắng nghe, tôn trọng quyền giải trình của đối tượng thanh tra trong quá trình tiến hành thanh tra cũng giúp cải thiện rất nhiều thái độ ứng xử giữa các bên trong hoạt động thanh tra.
Cũng theo TS Tạ Thu Thủy, việc ngăn ngừa, xử lý rủi ro trong hoạt động thanh tra đòi hỏi phải có quá trình rà soát, sửa đổi, bổ sung, hoàn thiện khá toàn diện về pháp luật thanh tra. Cần nghiên cứu, bổ sung điều khoản quy định trực tiếp trong pháp luật thanh tra về trách nhiệm phòng ngừa và xử lý rủi ro trong hoạt động thanh tra.
Đồng thời, nghiên cứu hoàn thiện cơ chế thúc đẩy việc thực hiện quyền và nghĩa vụ của đối tượng thanh tra và tổ chức, cá nhân có liên quan với những dẫn cụ thể để hiểu, áp dụng quyền một cách thống nhất và các điều kiện để thực hiện quyền, nghĩa vụ trong từng trường hợp, tránh việc hiểu không đúng và thực hiện không đúng.
“Đây là cơ sở giúp bảo đảm các quyền và nghĩa vụ của đối tượng thanh tra được thực hiện đúng, đầy đủ; qua đó thúc đẩy việc thực hiện các quyền của người tiến hành thanh tra được đúng đắn, khách quan, góp phần phòng ngừa rủi ro trong hoạt động thanh tra”, theo TS Tạ Thu Thủy.
Đặc biệt, cần nghiên cứu để xây dựng và thực hiện Bộ chuẩn mực trong hoạt động thanh tra. Bộ chuẩn mực bao gồm nhiều chuẩn mực được xây dựng mở, từ chuẩn mực lựa chọn thành viên tham gia đoàn thanh tra đến chuẩn mực xử lý các tình huống phát sinh; chuẩn mực thực hiện quyền trong những trường hợp cụ thể…
Các chuẩn mực thanh tra bao gồm chuẩn mực nghiệp vụ và chuẩn mực đạo đức, nhất là hướng dẫn việc ứng xử của người tiến hành thanh tra trong từng trường hợp cụ thể (ví dụ khi phát sinh tình huống xung đột lợi ích, khi có các tình huống rủi ro pháp lý trong quá trình tiến hành thanh tra…). Việc có quy định chuẩn mực sẽ hướng dẫn chi tiết người tiến hành thanh tra phải xử lý như thế nào, qua đó tránh được các rủi ro trong quá trình thực hiện, tránh áp dụng pháp luật một cách chủ quan.
Cùng với đó, pháp luật thanh tra cũng cần nghiên cứu xây dựng Bộ tiêu chí thu thập và phân tích, khai thác thông tin quản lý rủi ro đầu vào trong hoạt động thanh tra. Bộ tiêu chí này quy định tính chất, dấu hiệu để thu thập, xử lý, phân tích, khai thác, lựa chọn thông tin và phân tích rủi ro liên quan tới đối tượng thanh tra nhằm tìm ra những đối tượng có nguy cơ cao đưa vào kế hoạch thanh tra.
Ngoài ra, pháp luật thanh tra cũng cần hoàn thiện theo hướng bổ sung nguyên tắc quy định về việc lựa chọn đối tượng, phạm vi và thời gian thanh tra theo quản lý rủi ro.
TS Tạ Thu Thủy cho biết, mỗi cuộc thanh tra gắn với những rủi ro khác nhau, trong đó con người cũng là một trong những yếu tố liên quan đến rủi ro trong hoạt động thanh tra. Hoạt động thanh tra liên quan trực tiếp đến những con người cụ thể ở các vị trí khác nhau như: Người ra quyết định thanh tra, trưởng đoàn thanh tra, thành viên đoàn thanh tra…
Vì vậy, khi tiến hành một cuộc thanh tra, cần phải lựa chọn người có bản lĩnh chính trị, có năng lực chuyên môn tốt, dũng cảm, dám đương đầu với cái sai.
Căn cứ tình hình thực tế việc triển khai thực hiện nhiệm vụ, người ra quyết định thanh tra lựa chọn cán bộ phù hợp làm trưởng đoàn thanh tra. Trưởng đoàn thanh tra có trách nhiệm tổ chức điều hành chung, có tầm nhìn bao quát với kế hoạch chung của cuộc thanh tra để cuộc thanh tra đạt hiệu quả cao nhất.
Ngoài việc lựa chọn trưởng đoàn thanh tra phù hợp, thủ trưởng cơ quan, đơn vị chủ trì cuộc thanh tra phải đề xuất thành viên đoàn thanh tra nhằm bảo đảm về số lượng, có năng lực chuyên môn và ý thức trách nhiệm đáp ứng yêu cầu của cuộc thanh tra.
"Nếu làm tốt khâu này, sẽ lựa chọn ra những thành viên đáp ứng yêu cầu cả về chính trị, đạo đức và năng lực chuyên môn", TS Tạ Thu Thủy nói.
Ngược lại, nếu không làm tốt khâu này, không có sự giám sát chặt chẽ, có thể dẫn đến tình trạng rủi ro hình thành nhóm lợi ích ngay từ khi thành lập đoàn thanh tra.
Với vai trò, trách nhiệm như vậy đòi hỏi trưởng đoàn thanh tra phải có năng lực, kinh nghiệm, nắm bắt nội dung trọng tâm để chỉ đạo, điều hành các thành viên trong đoàn thanh tra thực hiện nhiệm vụ được phân công đạt hiệu quả, chất lượng.
