Cuộc họp đặc biệt Ngoại trưởng ASEAN - Trung Quốc diễn ra ở Côn Minh vào tuần trước. Ảnh:AFP

Đêm 14/6, giới truyền thông nhận được văn bản được cho là tuyên bố chung hay thông cáo báo chí chung của Hội nghị đặc biệt Ngoại trưởng ASEAN - Trung Quốc, họp tại Côn Minh, Trung Quốc. Nội dung tuy không đề cập cụ thể đến Trung Quốc nhưng nêu rõ về những lo ngại của các nước đối với các diễn biến gần đây ở Biển Đông.

Tuy nhiên, vài giờ sau khi phát hành, Ban Thư ký ASEAN vội vã thông báo thu hồi văn bản. Một nửa nội dung trong văn bản bị rút đề cập đến tình hình Biển Đông mà các Ngoại trưởng ASEAN đã khẳng định "đã trao đổi thẳng thắn với Bộ trưởng Ngoại giao Trung Quốc Vương Nghị về những diễn biến gần đây ở hiện trường".

ASEAN đã quyết liệt hơn?

Một số chuyên gia nói họ đã đoán trước rằng cuộc họp lần này ở Vân Nam, Trung Quốc, sẽ không diễn ra theo những kịch bản thông thường. Nguyên nhân do các Ngoại trưởng ASEAN đã "phát tín hiệu" trước rằng họ không muốn chỉ dừng lại ở mức thảo luận về tình hình Biển Đông mà còn có kế hoạch công bố tuyên bố chung thể hiện lập trường thống nhất. Và trên thực tế, họ đã làm như vậy.

Giáo sư Nick Bisley, chuyên gia về châu Á tại Đại học La Trobe (Australia), cho rằng các nước ASEAN đã tích cực hơn trong hội nghị lần này so với những dịp trước. Báo chí cho biết Bộ Ngoại giao Malaysia đã chuẩn bị sẵn "bản tuyên bố" trước hội nghị, đề cập nhiều đến Trung Quốc nhưng Bắc Kinh không phản đối. 

"Việc văn bản bị thu hồi cho thấy Trung Quốc dường như đã phản ứng với nội dung được đề cập, buộc phải rút lại. Trung Quốc hiển nhiên sẽ phản ứng trước những nội dung như các diễn biến gây xói mòn lòng tin, gia tăng căng thẳng, làm suy yếu hòa bình, an ninh và ổn định ở Biển Đông", Giáo sư Carl Thayer (Học viện Quốc phòng Australia), nói trong email gửi phóng viên.

Còn Tiến sĩ Nguyễn Ngọc Trường, Chủ tịch Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế (CSSD) nói ông không bất ngờ với việc tuyên bố chung bị rút.

"Các nước ASEAN đã công bố quan điểm với những lời lẽ mạnh mẽ, rồi sau đó rút lại bản tuyên bố chính thức, cũng là một cách để bày tỏ thái độ. Qua đó cho thấy cái khó của ASEAN là vẫn chưa thể đạt được lập trường thống nhất mà cứng rắn với Trung Quốc, đặc biệt khi hội nghị diễn ra tại Trung Quốc", ông Trường nói.

Lý giải cho việc thu hồi bản tuyên bố, Trung Quốc, Malaysia và Indonesia đều nói đây chỉ là bản hướng dẫn để các bộ trưởng sử dụng trong buổi họp báo chứ không phải tuyên bố chính thức. Tuy nhiên, một số nước đã ra tuyên bố riêng rẽ về những nội dung được đề cập trong tuyên bố.

Trung Quốc "thất thế"

Theo giáo sư Bisley, việc tuyên bố chung được công bố nhưng nhanh chóng bị thu hồi cũng là một dấu hiệu cho thấy Trung Quốc đang thất thế ở "trận chiến" lần này. 

"Trung Quốc dường như đã đánh giá thấp phản ứng của một số thành viên chủ chốt của ASEAN, vốn khó chịu vì cách hành xử của Bắc Kinh. Nước này cũng bất ngờ bởi sự 'thất thế' của mình trong bản thông cáo chung lẫn tại sự kiện quen thuộc được tổ chức ngay tại nước mình". 

Sự bất mãn của các thành viên chủ chốt của ASEAN có thể thấy qua việc Ngoại trưởng Singapore Vivian Balakrishnan đã rời cuộc họp sớm hơn dự kiến. Là nước đồng chủ trì cuộc họp tại Vân Nam, ông Balakrishnan lẽ ra sẽ cùng điều hành buổi họp báo với ông Vương Nghị. Tuy nhiên, Bộ Ngoại giao Trung Quốc giải thích rằng ông Balakrishnan phải trở về sớm do còn những công việc khác.

"Qua văn bản được công bố, có thể thấy các Ngoại trưởng ASEAN không chỉ cản được các hành động của Trung Quốc, mà còn cùng với nhau bác bỏ cách Trung Quốc muốn định nghĩa về những tranh chấp", ông Bisley nói trên trang The Interpreter.

Nhiều chuyên gia nhận định, nguyên nhân chính cho việc thu hồi tuyên bố vẫn là việc chưa thể thống nhất quan điểm giữa những nước thành viên ASEAN. Tuy nhiên, sự việc cho thấy Trung Quốc cũng khó duy trì phương pháp lâu nay là thuyết phục ASEAN rằng tranh chấp là vấn đề bất đồng trong quan hệ song phương, không nên đưa vào mối quan hệ tổng thể giữa ASEAN với Trung Quốc.

Theo Minh Anh/Zing.vn