Mô hình chuyển từ những đồng tiền bất hợp pháp thành tài sản như máy bay, xe hơi, du thuyền…

Hàng ngàn tỷ USD “bẩn” được biến thành “sạch”

Theo các chuyên gia chống tội phạm, rửa tiền hiện là một trong những vấn nạn lớn mang tính toàn cầu. Nó cho phép bọn tội phạm chuyển hàng tỷ USD tiền bẩn vào dòng thương mại và kinh doanh. Từ đó ảnh hưởng tiêu cực đến các tổ chức tài chính và các quan chức.

Tuy nhiên, quy mô chính xác của rửa tiền đang là vấn đề gây nhiều tranh cãi. Hàng tỷ USD tiền bất chính được rửa hàng năm thông qua các hệ thống ngân hàng (NH) có uy tín. Trong khi đó, những biện pháp để kiểm soát hoạt động này dường như không mấy phát huy hiệu quả.

Ngay từ năm 1996, Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) đã ước tính rằng, 2 - 3% nền kinh tế toàn cầu có liên quan đến rửa tiền. Có điều, Lực lượng Đặc nhiệm Tài chính Quốc tế (FATF) - một tổ chức liên Chính phủ được thành lập để chống lại nạn rửa tiền - khẳng định: Khó có thể ước tính đáng tin cậy về số tiền được rửa hiện nay.

Theo các phương tiện truyền thông, số tiền được rửa vào khoảng 1.500 tỷ USD. Tuy nhiên, tiến sỹ Dionysios Demetis, tác giả cuốn sách “Công nghệ và chống rửa tiền: Cách tiếp cận dựa trên rủi ro và hệ thống lý thuyết” cho rằng, hệ thống các hoạt động rửa tiền hiện nay rất phức tạp và rộng rãi nên không thể xác định chính xác số tiền được rửa. Vì thế, con số 1.500 tỷ USD chỉ dành riêng cho các phương tiện truyền thông.

Có rất ít học giả đưa ra ước tính về con số này. Mặc dù vậy, cũng có một chuyên gia nhấn mạnh, có thể đưa ra con số chính xác hơn. Tiến sỹ John Walker, Giám đốc Điều hành Nhóm Phân tích xu hướng tội phạm ở Australia cho rằng, quy mô của hoạt động rửa tiền lớn hơn nhiều so với chúng ta nghĩ. Thông qua một mô hình tội phạm kinh tế tương đối đơn giản hình thành từ cơ sở dữ liệu quốc tế, ông ước tính tổng số tiền được rửa là 2.850 tỷ USD, chủ yếu tập trung ở châu Âu, Bắc Mỹ. Trong mô hình của Walker thì Mỹ là nước chiếm tỷ lệ rửa tiền nhiều nhất, chiếm 46,3% (khoảng 1.300 tỷ USD), tiếp đó là Italia với 5,3% (150 tỷ USD), Nga 5,2% (147 tỷ USD), Trung Quốc chiếm 4,6% (130 tỷ USD). Phần còn lại thuộc về các nước, vùng lãnh thổ như: Đức, Pháp, Rumani, Canada, Anh, Hồng Công.

Tiến sỹ Walker cho biết, ông đã kí hợp đồng với Cơ quan Phòng, chống ma túy và tội phạm của Liên hợp quốc (UNDOC) để cập nhật những con số này. Đáng tiếc là, sau đó dự án bị đình chỉ do quan ngại của các nước thành viên. Tuy nhiên, Giám đốc Điều hành Nhóm Phân tích xu hướng tội phạm ở Australia vẫn bảo vệ quan điểm của mình và cho rằng, các số liệu này vẫn đúng do hoạt động của nhiều tổ chức chống nạn rửa tiền gần đây không hiệu quả.

Tổ chức Nghiên cứu Tính trong sạch tài chính toàn cầu (The Global Financial Intergrity Project), do Raymond Baker lãnh đạo, tập trung vào dòng chảy tài chính bất hợp pháp ra khỏi các nước đang phát triển, cảnh báo: Cứ mỗi đồng USD viện trợ cho các nước đang phát triển thì có 10 USD sẽ đi theo cách khác do nạn tham nhũng, trốn thuế của các tập đoàn đa quốc gia và gian lận trực tiếp.

Bê bối của Wachovia

Những năm gần đây đã có nhiều NH dính bê bối liên quan đến những vụ rửa tiền. Một trong những vụ gây sốc nhất là việc NH Wachovia (Mỹ) thừa nhận trong năm 2009 đã chuyển 420 tỷ USD cho các chủ tài khoản có khả năng tham gia vào việc rửa tiền thu được từ buôn bán ma túy. Một phần trong số tiền này được phát hiện ra từ việc mua máy bay để chuyên chở hơn 22 tấn cocain của các tổ chức mafia buôn bán ma túy.

Ông Jeffrey Sloman, công tố viên Liên bang Mỹ cho biết: “Sự coi thường pháp luật về NH của Wachovia đã gián tiếp mang lại cho các tập đoàn buôn bán ma túy quốc tế một quyền hành động hợp pháp để cung cấp tài chính cho các hoạt động của mình”. Tuy nhiên, tổng số tiền phạt 160 triệu USD vẫn thấp hơn 2% lợi nhuận mà NH này thu được trong thương vụ nói trên.
Các chuyên gia nhấn mạnh, đây chỉ là phần nổi của tảng băng chìm. Sự thật có thể còn nhiều hơn thế.

Trước đó, vào năm 2005, sau một cuộc điều tra kéo dài hơn 6 năm về gian lận và rửa tiền liên quan đến người Nga, các tài khoản NH Mỹ và các giao dịch lừa đảo khác, NH New York đã bị phạt 38 triệu USD và phải bồi thường cho các nạn nhân. NH này thừa nhận, đã không theo dõi và báo cáo đầy đủ các tài khoản nghi ngờ.

Các trường hợp tương tự như Wachovia và NH New York đã khiến Eric Lewis, chuyên gia điều tra gian lận, phát biểu trong một buổi điều trần trước Quốc hội Mỹ năm 2010 rằng, công cụ mạnh mẽ để ngăn chặn rửa tiền đã không được sử dụng đúng thực chất và nhất quán. Chuyên gia Lewis cho rằng, mức phạt tiền đối với các NH là quá nhỏ để mang tính răn đe. Những người thực thi pháp luật, ngay cả khi có động lực cao để vạch trần những tên tội phạm rửa tiền cũng thường xuyên phải đối mặt với những kẻ có tài xoay xở. Bởi vì, bọn tội phạm rửa tiền thường là những kẻ có kiến thức sâu sắc về pháp luật và tài chính, nhiều khi hơn cả so với những người chấp pháp. Chưa kể, các đối tượng này luôn phát triển những kỹ thuật mới để tránh bị phát hiện. Thậm chí, chúng thuê những luật sư giỏi để tìm cách lách luật và bào chữa ngay từ khi mới manh nha bị phát hiện.

NH Wachovia - nơi đã rửa hàng trăm tỷ USD bất hợp pháp trong năm 2009

Hình thức rửa tiền quá tinh vi

Theo tiến sỹ Dionysios Demetis, việc thay đổi hình thức rửa tiền được thực hiện qua nhiều kỹ thuật khác nhau khiến nó thực sự khó đoán. Các chiến lược này là thâm nhập vào các tổ chức tài chính truyền thống, ngành công nghiệp chứng khoán, công ty bảo hiểm, sòng bạc và bất động sản. Mỗi loại hình lại chứa một số hình thức có thể kết hợp với nhau, sử dụng phương pháp khác nhau hoặc các sản phẩm khác nhau.

Ông Dionysios Demetis khẳng định, có hàng trăm cách khác nhau để rửa tiền. Việc sản phẩm mới ra đời cũng làm thay đổi bản chất của quá trình rửa tiền. “Khác với trước đây, việc chuyển tiền qua biên giới phải thông qua các quỹ bất hợp pháp. Hiện nay, một số lượng lớn các thẻ trả trước có thể làm việc này tốt hơn. Tất nhiên, sự hội tụ của Internet với các chức năng NH cũng đã thay đổi cách thức mà các nguồn tiền có thể được rửa. Bọn tội phạm đã sử dụng để lưu trữ lợi nhuận của chúng trong các tài khoản NH khác nhau. Bây giờ chúng càng có thể chuyển tiền bẩn trực tuyến và biến nó trở thành tiền sạch bất cứ lúc nào. Sự biến hóa siêu việt của đồng tiền thông qua hình thái điện tử sẽ tạo ra cơ hội mới cho rửa tiền và những thách thức mới cho việc phòng, chống tệ nạn này”.

Ngoài ra, còn có một hiện tượng mới gọi là quay vòng tiền rửa. Theo đó, tên hợp pháp được sử dụng để tài trợ cho các hành động bất hợp pháp. Tiến sỹ Demetis nói: “Tiền hợp pháp có thể được chuyển hỗ trợ cho một động cơ khủng bố. Đây là sự khác biệt khiến cho vấn đề tài trợ khủng bố trở nên khó giải quyết và gây khó khăn hơn trong việc phát hiện, theo dõi cũng như phòng ngừa. Chưa kể, còn một khoản tiền nhỏ khác được dành ra để tài trợ cho các cuộc tấn công khủng bố”.

Cũng phải khẳng định thêm là: Không phải tất cả các hoạt động rửa tiền đều có liên quan đến NH. Một hình thức chuyển tiền phổ biến khác của mafia ma túy và cả bọn khủng bố là cho tiền vào các hộp, vali và các ngăn bí mật trong xe ô tô, chuyển bằng đường bộ hoặc đường hàng không. Sau khi nhập lậu vào nước ngoài, lượng tiền này sẽ được đưa vào một NH thiếu sự kiểm soát chặt chẽ.

Nền kinh tế thế giới và những người chân chính bị thiệt hại

Các chuyên gia đều đồng ý rằng, hoạt động rửa tiền đã làm ảnh hưởng đến nền kinh tế toàn cầu. Tiến sỹ John Walker nhận định: Những kẻ lừa đảo không phải trả thuế, do đó, chúng khiến những người khác phải chịu thuế cao hơn. Những đối tượng này cũng không suy nghĩ đến việc trả phí bảo hiểm cho một tài sản sở hữu hợp pháp, do vậy có thể cạnh tranh không công bằng trong thị trường bất động sản, tài chính, NH… Trong khi đó, các doanh nhân trung thực phải chịu thiệt thòi.

“Một đất nước có thể bị coi là nơi kinh doanh nguy hiểm, có thể gây ra vòng xoáy suy giảm trong thương mại quốc tế. Một số quốc gia sẽ thấy đói nghèo ngày càng gia tăng. Trật tự xã hội giảm và sự gia tăng của chủ nghĩa cực đoan. Tất cả đều bắt nguồn từ việc không làm gì để chống lại nạn rửa tiền hoặc có hành động nhưng không hiệu quả”, Giám đốc Điều hành Nhóm Phân tích xu hướng tội phạm ở Australia cảnh báo.

Hữu Mạnh (Tổng hợp từ WP/Internet)