(Thanh tra) - Khi ứng dụng sập, tiền của các nhà đầu tư bốc hơi, kẻ đứng đầu cũng biến mất. Và nếu pháp luật luôn chạy sau, những “nhà đầu tư” cả tin tiếp theo sẽ còn rơi nước mắt…
Sau 3 kỳ đầu của loạt bài “Lật tẩy “bóng ma” đa cấp 4.0”, bức tranh đa cấp công nghệ đã hiện lên với những chiêu “mồi ảo, bẫy thật” cùng hậu quả nhức nhối cho hàng vạn người.
Ở kỳ 4 này, chúng tôi tiếp tục đi sâu vào điểm nghẽn pháp lý, nơi các kẽ hở quản lý đang tiếp tay cho “bẫy lừa” gắn mác công nghệ tồn tại và biến hình, đồng thời sẽ phân tích cơ chế vận hành và khoảng trống chế tài để nhận diện điểm then chốt, ngăn chặn những “cơn lốc” đa cấp trá hình đang tràn về.
“Bẫy lừa” bủa vây, kẽ hở nào nuôi dưỡng?
Ngày 28/8/2025, Công an tỉnh Lào Cai phối hợp cùng các đơn vị nghiệp vụ đồng loạt phá án trên nhiều địa bàn, bắt 25 đối tượng, phong tỏa hơn 400 tỉ đồng. Đường dây này huy động vốn vào “đồng tiền ảo” theo kiểu đa cấp, quy mô giao dịch được công bố lên tới hàng chục nghìn tỉ đồng. Nhờ web và app hứa hẹn lợi nhuận cao, trả thưởng theo tầng, mạng lưới nhanh chóng lan sang nhiều tỉnh, thành.
Vụ án cũng phơi bày một thực tế, công nghệ được sử dụng như bức màn hợp thức hóa chiêu lừa đa cấp. Không còn cảnh “bán hàng đa cấp” kiểu cũ, kịch bản mới là “bán cơ hội đầu tư” được đánh bóng bằng thuật ngữ blockchain, token, tài sản số. Người tham gia tin rằng mình đang đón đầu xu hướng tài chính, nhưng thực chất chỉ đổ tiền lên tuyến trên. Và khi lực lượng chức năng vào cuộc, dòng tiền đã lách qua nhiều lớp tài khoản trung gian, khiến việc phong tỏa, truy hồi trở nên cực kỳ khó khăn.
Cách đó chừng 2 tuần, Công an tỉnh Phú Thọ cũng công bố triệt phá TCIS - đường dây núp bóng “đầu tư tiền kỹ thuật số”. Đáng chú ý, một tuần trước đó, nhóm này còn tổ chức hội thảo khoảng 200 người tại khu du lịch Ao Vua (Hà Nội) để khuếch trương dự án. Trong hơn một năm (6/2024 đến 7/2025), TCIS đã mở hơn 4.000 tài khoản, huy động trên 2 triệu USDT (hơn 50 tỉ đồng); cơ quan chức năng bước đầu thu hồi hơn 30 tỉ đồng.
Đường dây này quảng cáo gắn TCIS với “máy tính lượng tử, blockchain, liên kết Canada” nhằm tạo cảm giác tiên tiến và “toàn cầu”, nhưng không có giấy phép đại diện hợp pháp tại Việt Nam. Câu chuyện cho thấy mức độ công khai và bài bản của đa cấp công nghệ hiện nay. Dù đã có nhiều khuyến cáo, nhóm tổ chức vẫn đủ tự tin mở hội thảo rầm rộ giữa Hà Nội, đánh trúng tâm lý “sợ bỏ lỡ” bằng diễn ngôn công nghệ và “liên kết quốc tế” để gây dựng uy tín, chiêu dụ hàng nghìn người. Khi bị kiểm tra, phần lớn dòng tiền đã kịp chuyển đi, xoá dấu vết, ứng dụng dừng hoạt động, để lại nạn nhân đối mặt với hậu quả.
Theo giới chuyên gia, bản chất của “đa cấp công nghệ 4.0” không nằm ở ứng dụng hay token, mà ở chiêu trò cũ: Lôi kéo tuyến dưới, trả thưởng bằng tiền người đến sau. Lớp áo công nghệ khiến chiêu thức lừa đảo khó nhận diện hơn, tái sinh nhanh hơn, và dễ “biến hình” để né trách nhiệm.
Nếu có luật, bẫy lừa hết đường giăng
Trao đổi với Báo Thanh tra, luật sư Nguyễn Thành Luân - Giám đốc Công ty Luật TNHH Hà Việt chỉ ra “nút thắt” lớn nhất nằm ở yêu cầu chứng minh ý thức chiếm đoạt ngay từ thời điểm lôi kéo. Các chiêu lừa gắn mác công nghệ biết cách phủ mờ dấu vết bằng hợp đồng điện tử, điều khoản “tự chịu rủi ro”, các bảng “cam kết lãi” nghe như hợp pháp.
Khi hệ thống còn chạy, mọi thứ nhìn giống một hoạt động đầu tư thông thường; đến lúc sập, tố giác mới ồ ạt, nhưng đó lại là thời điểm xấu nhất để bắt đầu: Tiền đã qua nhiều lớp ví, máy chủ đã đóng, ứng dụng đổi tên, đổi giao diện.
Theo luật sư Luân, muốn cắt vòng luẩn quẩn này, thủ tục tố tụng phải chuyển sang xử lý sớm, dựa trên chỉ dấu khách quan thay vì đợi “lời thú tội” về ý định. Những chỉ dấu lặp lại qua nhiều vụ có thể thấy rõ như: Trả lãi chủ yếu từ tiền người đến sau; không có sản phẩm/doanh thu thực; lãi cố định, phi thị trường; ép tuyển tuyến dưới; xóa nhóm, đổi tên app, chuyển máy chủ khi bị điều tra.
“Một mô hình thỏa nhiều dấu hiệu như vậy phải đủ căn cứ để kích hoạt biện pháp ngăn chặn kịp thời, phải phong tỏa tài khoản, đóng băng ví điện tử, niêm phong, sao lưu máy chủ và log giao dịch, yêu cầu nền tảng bảo toàn nội dung quảng bá để giữ nguyên vẹn chứng cứ điện tử. Đây không phải “đi tắt”, mà là đặt an toàn xã hội lên trước, trong khung các tội danh đã được Bộ luật Hình sự điều chỉnh”, luật sư nói.
Ông Luân đồng thời nhấn mạnh một “van an toàn” cho phía nạn nhân: Khuyến khích tố giác sớm. Nhiều người vô tình kéo bạn bè tham gia, họ không phải “đồng phạm chuyên nghiệp” mà là nạn nhân thứ cấp.
“Nếu pháp luật miễn/giảm trách nhiệm cho người chủ động hợp tác, nộp lại hoa hồng đã nhận và cung cấp bằng chứng kịp thời, cơ quan điều tra sẽ có dữ liệu và thời gian để đi trước chiêu thức lừa đảo, thay vì chạy sau nhặt mảnh. Đi liền với đó là chuẩn hóa “chuỗi bảo quản” chứng cứ điện tử để dữ liệu từ chat, livestream, máy chủ… đứng vững tại tòa - nếu không, nỗ lực điều tra có thể bị bẻ gãy ngay ở phòng xử”, luật sư Luân phân tích.
Đồng quan điểm, luật sư Nguyễn Trọng Hiệp - Giám đốc Công ty HPVN, nhấn mạnh: Khi token, điểm thưởng, tài sản số chưa được định danh pháp lý, cơ quan quản lý thiếu điểm tựa để kê biên - phong tỏa - thu hồi. Đó là vùng xám khiến các chiêu lừa núp bóng công nghệ luôn đi trước luật. Hướng khắc phục, theo ông, cần ba mũi giáp công.
Thứ nhất, luật hóa tài sản số với khung quản trị tối thiểu: Định nghĩa rõ, đăng ký - công bố rủi ro - kiểm toán độc lập đối với mọi mô hình huy động vốn - trả thưởng trên môi trường số; cấm cam kết lãi cố định, cấm tuyển chân rết; tổ chức nào gọi vốn bằng “điểm/coin nội bộ” mà không đáp ứng chuẩn minh bạch rủi ro thì coi là hành vi bị nghiêm cấm.
Thứ hai, ràng buộc trách nhiệm nền tảng và KOL: Mạng xã hội, sàn nền tảng phải có nghĩa vụ phát hiện - gỡ - chặn - cảnh báo sớm nội dung mời chào đầu tư trá hình trong khung thời gian bắt buộc; lưu vết quảng cáo, KYC nhà quảng cáo, công khai dòng tiền quảng bá; KOL tiếp thị “lợi nhuận ảo” phải đối mặt chế tài tài chính hoặc hình sự tương xứng, không thể “nói cho sướng miệng, thiệt hại người khác gánh”.
Thứ ba, xem dòng tiền xuyên biên giới là mặt trận trọng yếu: Hình thành đầu mối 24/7 phối hợp ngân hàng, trung gian thanh toán, ví điện tử, đơn vị phân tích blockchain và đối tác nước ngoài để đóng băng theo giờ khi xuất hiện mẫu hình chuyển tiền bất thường; mỗi giờ chậm là thêm một lớp “rửa”, tài sản đổi màu.
Bên cạnh đó, luật sư Hiệp bổ sung hai “lá chắn mềm” nhằm bảo vệ người dân. Một là trung tâm cảnh báo sớm cấp quốc gia tích hợp dữ liệu khiếu nại, tín hiệu bất thường từ ngân hàng - ví điện tử - nền tảng; khi một mô hình vượt ngưỡng rủi ro, cảnh báo phải đẩy thẳng tới người dùng (qua SMS, ứng dụng ngân hàng), thay vì nằm im trong văn bản.
Hai là cơ chế ủy quyền đại diện/khởi kiện tập thể để giảm chi phí kiện tụng, gom yêu cầu bồi thường, tối đa hóa thu hồi tài sản, kể cả thu hồi hoa hồng từ tuyến trên.
“Không thể trông chờ vài vụ “bắt quả tang” rầm rộ rồi… đâu lại vào đấy. Luật phải tạo “hàng rào động”, cảnh báo sớm, phong tỏa nhanh, trách nhiệm liên đới… có như vậy các chiêu thức lừa đảo mới không kịp giăng”, luật sư Hiệp chia sẻ.
Kỳ cuối: Chặn đứng “vòi bạch tuộc”
