(Thanh tra) - Sáng đầu thu, hành lang Trụ sở Tiếp công dân Trung ương còn vương hơi sương. Gió nhẹ lùa qua bậc thềm, 7 giờ sáng, ông Nguyễn Hồng Điệp đã có mặt, tay cầm miếng trầu đỏ thắm đi một vòng quanh sân, hỏi han từng người dân vừa đến.
“Bác ở đâu ra? Chưa tới giờ, bác đã kịp ăn sáng chưa? Ăn xong quay lại 8 giờ anh em tiếp bác…”. Câu hỏi giản dị mà ấm đến lạ. Trong cái se se của buổi sớm, giữa hành lang nơi mỗi ánh mắt đều chất chứa nỗi niềm, nụ cười hiền và miếng trầu thơm ấy như một sợi dây nối người dân với cán bộ, làm tan đi ranh giới vốn khô khan của công vụ. Từ cái tình nhỏ, ông giữ vững niềm tin lớn – niềm tin giữa Nhà nước và Nhân dân, giữa lý và tình, giữa con chữ pháp luật và sự thấu hiểu của con người.
Sinh ra từ đất Ninh Bình, nơi hương trầu còn vương trong hơi thở ký ức, ông mang nét mộc mạc ấy vào nghề Thanh tra và được gắn với cái tên "ông Điệp tiếp dân". Đó không phải “chiêu trò” làm thân; đó là cách ông tự nhắc mình rằng trước đơn từ là con người, trước tranh chấp là niềm tin. Người ta gọi ông là “bác Điệp”, là “anh Điệp”, hiếm ai nhớ đủ chức danh, bởi giữa hành lang dài gió lùa, họ nhìn thấy người bạn đồng hành hơn là một vị quan chức.
Cái gốc của ông là gia đình có truyền thống Đảng và giáo dục. Cha ông là đảng viên 60 năm tuổi Đảng, mẹ từng là giáo viên. Từ nếp nhà nghiêm cẩn mà nhân hậu ấy, ông học được điều căn bản, làm gì cũng phải nghĩ cho người khác trước. Sau này, trong công việc, ông vẫn giữ phong cách ấy, nói ít, làm nhiều và quan trọng nhất là biết lắng nghe.
Phía sau ông là gia đình biết sẻ chia và đồng hành. Người vợ thấu hiểu, các con chăm ngoan, học giỏi, luôn là chỗ dựa tinh thần vững chắc. Ông từng nói: “Nếu không có sự cảm thông của gia đình, không ai trụ được với nghề này”. Quả thật, có những ngày trụ sở đông nghẹt, tiếng la hét, cãi vã vang lên không dứt, có cán bộ trẻ xin nghỉ phép vì quá áp lực, ông vẫn đứng vững, bình thản, nhẹ giọng khuyên nhủ. Với ông, điều quan trọng nhất không phải là giữ trật tự ở hành lang, mà là giữ bình yên trong lòng người.
Niềm tin của ông còn đến từ sự tín nhiệm và tin tưởng của lãnh đạo. Suốt hơn 15 năm qua, chưa một đề xuất nào của ông về công tác tiếp công dân, xử lý đơn thư, giải quyết khiếu nại, tố cáo bị lãnh đạo Thanh tra Chính phủ hay Phó Thủ tướng phụ trách từ chối. “Lãnh đạo thương yêu, anh em tin tưởng thì không việc gì khó”, ông cười hiền. Có những đêm đông, ông tự tay mua chăn, áo ấm, bánh mì nóng cho bà con đang chờ ở trụ sở; có những cái Tết, ông phát quà, lì xì cho dân nghèo rồi mới về nhà.
Người ta đùa: “Bổ nhiệm ông Điệp không bao giờ sai, chỉ có điều… để lâu quá, lưu ban nhiều quá!” Nhưng đằng sau câu nói vui ấy là sự ghi nhận và tin tưởng tuyệt đối – tin vào một người ngồi ghế nóng mà vẫn giữ được trái tim mát lành.
Ngày 1/1/2010, khi còn là Phó Vụ trưởng Vụ III, ông được phân công về Cục I, phụ trách Trụ sở Tiếp công dân Trung ương, khi đó trụ sở còn do Cục I (Hà Nội) và Cục III (TP Hồ Chí Minh) cùng phụ trách. Xuất thân từ mảng thanh tra kinh tế – xã hội, ông từng băn khoăn vì lĩnh vực tiếp công dân vốn nhiều áp lực. Đồng chí Cục trưởng lúc đó nói: “Cậu còn trẻ, anh em còn nhìn, cứ thử thách đi!” Và ông nhận nhiệm vụ, dẫu biết đây là con đường đầy chông gai.
Khi ấy, hệ thống trụ sở vẫn còn chồng chéo, các đoàn công dân đến từ nhiều tỉnh, mỗi cơ quan lại hướng dẫn khác nhau, thiếu sự thống nhất. Ông bắt tay vào việc như người dọn một khu vườn đầy rối rắm. “Ban đầu thấy lo, thấy khó, nhưng đã là nhiệm vụ thì nhận, không nề hà”. Từ sự dấn thân ấy, ông bén duyên với nghề.
Ba năm sau, ngày 1/1/2013, ông được bổ nhiệm Vụ trưởng Vụ Tiếp công dân và Xử lý đơn thư, đồng thời giữ cương vị Trưởng Ban Tiếp công dân Trung ương, Thanh tra Chính phủ. Đặc biệt, Phó Thủ tướng Chính phủ thường trực trực tiếp xuống trao quyết định thành lập Ban, trao quyết định cho làm Trưởng ban và trao nhiệm vụ cho ông – một điều chưa từng có tiền lệ với một cán bộ cấp vụ.
“Cái duyên này, không phải tôi chọn nghề mà nghề chọn tôi”, ông từng tâm sự. Và có lẽ, chính sự chọn lựa ấy đã khiến tên tuổi ông gắn liền với khái niệm “người gác cửa lòng dân”.
Trụ sở Tiếp công dân Trung ương là nơi “nóng” bậc nhất trong hệ thống hành chính Nhà nước. Tám cơ quan cùng tiếp dân, mỗi ngày hàng trăm lượt người đến, mỗi người một hoàn cảnh, một nỗi bức xúc. Ông Điệp thường nói: “Nếu điều phối không khéo thì không phải dân bức xúc, mà cán bộ sẽ bức xúc trước”.
Và cái “khéo” của ông chính là ở sự bình tĩnh và lắng nghe. Ông coi mỗi buổi tiếp dân là một cuộc đối thoại văn hóa, nơi không có thắng thua, chỉ có hiểu và thông. Chính điều đó giúp ông được người dân quý mến, lãnh đạo tin tưởng.
Hơn mười năm qua (2016 - 2025), trụ sở đã tiếp 125.422 lượt công dân, 36.294 vụ việc, 3.754 đoàn đông người; xử lý 120.677 đơn thư, trong đó 39.459 đơn đủ điều kiện giải quyết. Với ông, đó không phải con số để báo cáo thành tích, mà là chứng tích của niềm tin được khôi phục.
Người ta hay nói: “Cán bộ ăn trầu thì chắc cổ lắm!” Nhưng ít ai ngờ, chính ông Điệp lại là người đưa Trụ sở Tiếp công dân Trung ương bước vào thời kỳ chuyển đổi số.
Trong buổi làm việc với Phó Thủ tướng dịp Tết 2015, ông đề xuất xây dựng Cơ sở dữ liệu quốc gia về tiếp công dân, giải quyết khiếu nại, tố cáo và tiếp công dân trực tuyến. Đề xuất ấy nhanh chóng được chấp thuận, trở thành Chỉ thị 11, rồi Nghị định 55 về cơ sở dữ liệu quốc gia. Đến 1/7/2020, hệ thống đặt lịch tiếp công dân trực tuyến trên Cổng thông tin Thanh tra Chính phủ chính thức vận hành, giúp minh bạch hóa quy trình, giảm chi phí, tiết kiệm thời gian cho người dân và cơ quan.
Điều kỳ diệu nhất của tiếp công dân trực tuyến là nó trả lại cho bà con những gì quý nhất: thời gian, sức khỏe, tiền bạc và cả sự bình tâm. Không còn cảnh bắt xe đêm, ôm túi hồ sơ, ăn vội ổ bánh mì ở bến, ngủ gà trong hành lang chờ “tới lượt”. Chỉ cần đăng ký tại địa phương, vào phòng họp trực tuyến là có thể gặp đúng người có thẩm quyền. Chi phí đi lại, ăn ở, tiền công bỏ việc… gần như bằng không.
Làm nên “dấu ấn bác Điệp” là ông công khai số điện thoại cá nhân, hiếm có với một cán bộ tiếp dân: trả lời mọi cuộc gọi, kể cả ngoài giờ hành chính, ngày nghỉ, hướng dẫn chu đáo - tận tình - đầy đủ - người dân hài lòng. Ông cũng là người mỗi khi tết về được nhiều người dân nhắn tin chúc mừng nhất.
Không dừng lại ở đó, ông còn đề xuất mô hình tư vấn pháp luật miễn phí tại Trụ sở, kết nối Thanh tra Chính phủ, Mặt trận Tổ quốc, Hội Luật gia Việt Nam, Liên đoàn Luật sư Việt Nam. Mỗi ngày, đều có luật sư, luật gia túc trực hỗ trợ người dân, giúp hàng nghìn vụ việc được tháo gỡ ngay tại bàn tư vấn. Mô hình này được các đồng chí lãnh đạo Trung ương, các cơ quan Trung ương, Trung ương Mặt trận tổ quốc Việt Nam đánh giá cao. Qua tiếp các đoàn quốc tế thì Trung Quốc, Nhật Bản và Ai Cập cũng đánh giá rất cao.
Ông thường nói: “Cái nghề này, nếu chỉ đọc luật thì không ai nghe; mà chỉ nói tình thì không ai tin”. Vì vậy, ông chọn đối thoại như một nghệ thuật biết dừng, biết im, biết nói đúng lúc.
Trong hơn mười lăm năm làm công tác tiếp công dân, hầu như mọi vụ việc phức tạp, đông người, kéo dài đều có dấu chân của ông Nguyễn Hồng Điệp. Từ những vụ nuôi trồng thủy sản ở các địa phương miền Trung, chuyển đổi mô hình chợ tại thành phố lớn, tranh chấp đất đai nông – lâm trường, vụ việc chính sách người có công, tôn giáo, khiếu nại đền bù, trái phiếu, đô thị hóa…, ở đâu có điểm nóng, ở đó có ông xuất hiện, lặng lẽ, điềm tĩnh, nhưng kiên định đến cùng.
Người dân quen gọi thân mật: “Có bác Điệp thì việc sẽ được nghe, được hiểu, dù chưa chắc đã được như mong”. Câu nói ấy không chỉ là sự tin cậy của người dân mà còn là sự tín nhiệm của lãnh đạo các cấp. Hầu hết đoàn đông người đều có ông tiếp. Các lãnh đạo địa phương nói rằng, đều muốn mời ông Điệp vì ông có nhiều năng lượng, ông Điệp nói dân nghe vì ông nói rất khách quan, nên người dân tin.
Có những buổi đối thoại căng thẳng, dân vây kín, lời qua tiếng lại, không ít cán bộ trẻ mất bình tĩnh. Ông vẫn bình thản đứng giữa vòng người, nói lớn để ai cũng nghe: “Hôm nay, chúng ta cùng nói cho rõ, không ai bỏ ai cả”. Chỉ vậy thôi, không khí dịu xuống. Cái “khéo” của ông là vậy, không dùng quyền lực để trấn áp, mà dùng nhân tâm để hóa giải.
Không chỉ giỏi chuyên môn, ông còn là người truyền nghề tận tâm. Hàng vạn lượt cán bộ tiếp dân ở các địa phương đã được ông tập huấn, hướng dẫn nghiệp vụ. Mỗi buổi giảng, ông không đọc văn bản khô khan mà chia sẻ từ chính kinh nghiệm thực tế. Nhiều người học xong bảo nhau: “Nghe ông Điệp nói, thấy nghề này đáng làm hơn, đáng yêu hơn”.
Suốt những năm tháng công tác, ông đã giúp thống nhất kết quả, tháo gỡ vướng mắc giữa Trung ương và địa phương trong rất nhiều vụ việc phức tạp. Chính sự kiên trì, mềm mỏng mà quyết liệt ấy khiến các tỉnh, thành luôn muốn mời ông cùng dự tiếp dân – không chỉ để có tiếng nói thấu lý, mà còn để giữ được lòng dân.
Những đóng góp thầm lặng ấy được ghi nhận bằng hàng loạt phần thưởng cao quý: Bằng khen của Thủ tướng Chính phủ về dân vận khéo, của Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, của Chủ tịch Liên đoàn Luật sư Việt Nam, cùng nhiều bằng khen của Quảng Ninh, Hải Phòng, Lào Cai, TP Hồ Chí Minh, An Giang. Ông hai lần đạt danh hiệu Chiến sĩ thi đua toàn quốc, được bình chọn là Công dân Thủ đô ưu tú, là Gương mặt của năm do Công đoàn Viên chức Việt Nam vinh danh.
Thế nhưng, khi được hỏi về những phần thưởng ấy, ông chỉ cười: “Đó là sự ghi nhận của Đảng và Nhà nước. Còn phần thưởng lớn nhất của tôi là niềm tin của Nhân dân”.
Quả thật, mỗi lần ông ra đường, người dân từng được ông tiếp luôn nhận ra, gọi với ánh mắt trìu mến. Họ mang trầu, mang nước mời ông, như mời người thân. Không ít cuộc đi tiếp dân, khi không khí căng thẳng, dân quây xe lãnh đạo, ông vẫn là người ở lại cuối cùng, lặng lẽ bắt tay, hỏi han, động viên. Có người từng chửi bới gay gắt, sau lại viết thư xin lỗi, cảm ơn. Có cụ già từ quê xa gửi lên gói chè nhỏ, mấy miếng trầu khô, viết thêm dòng chữ: “Tặng bác Điệp – người cán bộ biết thương dân”.
Những điều giản dị ấy, không một bản báo cáo hay bằng khen nào có thể thay thế. Chúng là thước đo của niềm tin, của tình người trong công vụ.
Ít có cán bộ nào nhận được hàng trăm lá thư và bài thơ từ Nhân dân. Có lá thư viết tay run rẩy: “Tôi nghèo, tôi thua thiệt, nhưng tin ông, vì ông nghe tôi nói”.
Có bài thơ chân chất mà đầy cảm xúc:
“Đói lòng bác Điệp cho xôi,
Giúp dân đỡ đói trong khi cơ hàn.
Lòng nhân bác Điệp dâng tràn,
Sánh như nước biển đại dương khác nào...”
Hay ngay gần đây, ngày 17/7/2025, từ Nghệ An, ông Phan Đình Lam viết tặng ông Điệp:
Trích đoạn bài thơ: “TRƯỞNG BẢN” NGUYỄN HỒNG ĐIỆP
Tiếp dân trong lặng lẽ,
Gian khó không sờn lòng
Bạn bè và đồng nghiệp
Cấp trên và anh em
Đặt tên mới “Trưởng Bản”
Mọi việc như mẹ hiền.
Đi sớm và về muộn,
Việc nước đặt lên trên.
Tiếp dân luôn thấu lý
Tình người đặt lên trên
Dù “ngồi lâu, ghế nóng”
Luôn mát lòng việc công
Chúc em luôn mạnh khỏe
Hạnh phúc và thành công.
Tất cả, ông đều giữ lại cẩn thận, trong một ngăn tủ ở góc phòng làm việc. Ông bảo: “Cái quý nhất là họ còn viết cho mình. Viết nghĩa là họ vẫn tin”.
Và rồi, 35 năm tuổi Đảng, sau những tháng năm bền bỉ, ông được Chủ tịch nước tặng Huân chương Lao động hạng Nhất, phần thưởng xứng đáng cho một người cả đời chọn “ngồi ghế nóng” mà giữ được trái tim mát lành, bình an giữa bão tố.
Ông Nguyễn Hồng Điệp tổng kết: Dân dạy cho tôi nhiều điều. Từ họ, tôi học được cách sống, cách nhìn, cách yêu nghề và yêu người hơn. Tôi tự hào vì được giữ vị trí này và biết ơn vì họ đã dạy cho tôi biết thế nào là lòng tin.
