Thạc sĩ Lê Thị Thu, Cục Quản lý THADS, Bộ Tư pháp. Ảnh: B.S

Để hiểu rõ hơn về những yêu cầu cấp thiết từ thực tiễn, đặc biệt từ ngành Thi hành án dân sự (THADS) – một lĩnh vực phức tạp và nhạy cảm, phóng viên đã có cuộc trao đổi với Thạc sĩ Lê Thị Thu, một chuyên gia có nhiều năm kinh nghiệm trong công tác kiểm tra, giải quyết khiếu nại, tố cáo tại Cục Quản lý THADS, Bộ Tư pháp.

PV: Thưa Thạc sĩ Lê Thị Thu, dưới góc độ của một người làm công tác thực tiễn, bà đánh giá như thế nào về sự cần thiết phải sửa đổi, bổ sung Luật Tố cáo ở thời điểm này?

ThS. Lê Thị Thu: Luật Tố cáo năm 2018 là một bước tiến lớn, tạo cơ sở pháp lý vững chắc để công dân thực hiện quyền dân chủ của mình. Không thể phủ nhận rằng Luật đã góp phần quan trọng vào việc làm trong sạch bộ máy Nhà nước. Tuy nhiên, chúng ta đang sống trong bối cảnh của cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 và quá trình chuyển đổi số mạnh mẽ. Thực tiễn đã vượt lên một số quy định của luật.

Một trong những bất cập lớn nhất là quy định về hình thức tố cáo. Luật hiện hành chỉ thừa nhận hình thức văn bản hoặc trực tiếp. Trong khi đó, người dân ngày càng có xu hướng sử dụng các phương tiện điện tử như email, cổng thông tin, ứng dụng trực tuyến để gửi đơn thư. Việc chưa thừa nhận giá trị pháp lý của các hình thức này đã gây khó khăn không nhỏ cho cả người dân và cơ quan tiếp nhận. Đặc biệt với ngành THADS, nơi khối lượng đơn thư phản ánh, tố cáo rất lớn, việc xử lý thủ công gây ra nhiều chậm trễ.

Bên cạnh đó, cơ chế bảo vệ người tố cáo và người thân của họ dù đã có nhưng chưa thực sự đầy đủ và thiếu tính khả thi. Trong lĩnh vực THADS, nhiều vụ việc tố cáo liên quan đến tiêu cực, tham nhũng có tính chất phức tạp, người tố cáo thường mang tâm lý e ngại, sợ bị trả thù. Các quy định bảo vệ hiện tại còn chung chung, thủ tục rườm rà, chưa tạo được sự an tâm tuyệt đối cho họ.

Ngoài ra, sự chưa đồng bộ giữa Luật Tố cáo và các luật liên quan như Luật Khiếu nại, Luật Tiếp công dân, Luật Thi hành án dân sự cũng là một vấn đề. Trên thực tế, ranh giới giữa một hành vi hành chính bị khiếu nại và một hành vi vi phạm pháp luật bị tố cáo đôi khi rất mong manh, gây lúng túng cho cơ quan thụ lý. Do đó, việc sửa đổi, bổ sung Luật Tố cáo là yêu cầu cấp thiết từ chính thực tiễn để đảm bảo quyền của công dân được thực thi hiệu quả và nâng cao tính minh bạch, liêm chính trong hoạt động công vụ.

PV: Dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Tố cáo đang được xây dựng có nhiều điểm mới. Bà đánh giá thế nào về những nội dung này?

ThS. Lê Thị Thu: Tôi đánh giá cao những nỗ lực của Ban soạn thảo. Dự thảo đã tập trung giải quyết bốn nhóm vấn đề cốt lõi mà thực tiễn đang đặt ra.

Thứ nhất, đó là việc mở rộng hình thức tố cáo bằng phương tiện điện tử. Đây là bước đi đột phá, bắt kịp xu thế chuyển đổi số. Việc thừa nhận giá trị pháp lý của tài liệu, bằng chứng điện tử sẽ tạo điều kiện thuận lợi tối đa cho người dân và giúp cơ quan Nhà nước quản lý, lưu trữ, tra cứu thông tin một cách khoa học, giảm thiểu tình trạng đơn thư thất lạc hoặc xử lý kéo dài.

Thứ hai, Dự thảo đã nâng cao trách nhiệm và tính minh bạch trong giải quyết tố cáo. Việc quy định thời hạn cụ thể cho từng giai đoạn xử lý và yêu cầu công khai kết quả trên cổng thông tin điện tử là một cơ chế giám sát hiệu quả. Điều này không chỉ đảm bảo quyền được thông tin của công dân mà còn là áp lực để các cơ quan, cá nhân có thẩm quyền phải có trách nhiệm hơn với công việc của mình.

Thứ ba, cơ chế bảo vệ người tố cáo đã được hoàn thiện hơn. Dự thảo đã mở rộng đối tượng được bảo vệ, bao gồm cả người thân thích của người tố cáo, đồng thời cụ thể hóa các biện pháp bảo vệ như giữ bí mật thông tin, thay đổi vị trí công tác... Đây là một quy định rất nhân văn và cần thiết, đặc biệt với những lĩnh vực nhạy cảm như THADS.

Cuối cùng, việc đề xuất xây dựng Cơ sở dữ liệu quốc gia về tố cáo là một tầm nhìn quản trị hiện đại. Khi được kết nối liên thông giữa các cơ quan như Thanh tra Chính phủ, Bộ Tư pháp, Bộ Công an, Tòa án... hệ thống này sẽ giúp đồng bộ hóa thông tin, tránh xử lý trùng lặp, và quan trọng hơn là giúp các nhà quản lý có cái nhìn tổng thể để phân tích, dự báo tình hình và đưa ra các giải pháp phòng ngừa từ gốc.

PV: Vậy từ thực tiễn công tác trong ngành THADS, theo bà, Dự thảo cần tiếp tục hoàn thiện những vấn đề gì để đảm bảo tính khả thi khi áp dụng?

ThS. Lê Thị Thu: Mặc dù Dự thảo có nhiều tiến bộ, nhưng từ góc nhìn của ngành THADS, tôi cho rằng có một số vấn đề cần được nghiên cứu, bổ sung để luật thực sự đi vào cuộc sống.

Một là, cần làm rõ hơn ranh giới giữa khiếu nại và tố cáo trong hoạt động THADS. Các hành vi bị tố cáo thường liên quan đến Chấp hành viên, Thẩm tra viên trong việc định giá, bán đấu giá tài sản, cưỡng chế thi hành án... Đôi khi, một quyết định hành chính của Chấp hành viên có thể bị người dân vừa khiếu nại, vừa tố cáo. Dự thảo cần có quy định rõ hơn về thẩm quyền giải quyết tố cáo đối với từng loại hành vi và cơ chế phối hợp giữa cơ quan THADS với cơ quan thanh tra tư pháp để tránh chồng chéo, sai sót.

Hai là, tôi đề nghị bổ sung những thủ tục tố tụng mang tính đột phá, linh hoạt hơn. Ví dụ như quy định về xác minh trực tuyến để tiết kiệm thời gian, chi phí. Quan trọng hơn, cần xây dựng thủ tục giải quyết tố cáo rút gọn. Đối với những vụ việc có nội dung rõ ràng, chứng cứ đầy đủ, không cần xác minh phức tạp, việc áp dụng thủ tục rút gọn sẽ giúp giải quyết nhanh chóng, dứt điểm, tránh tình trạng nhiều đoàn công tác phải đi địa phương chỉ để xử lý những nội dung đơn giản, gây lãng phí lớn.

Ba là, cần có cơ chế xử lý hiệu quả đối với thông tin nặc danh và tình trạng lợi dụng quyền tố cáo. Thực tế cho thấy, có không ít trường hợp tố cáo sai sự thật, mạo danh, hoặc lợi dụng quyền tố cáo để bôi nhọ, gây áp lực, làm mất uy tín của cán bộ thi hành án. Dự thảo cần đưa ra các tiêu chí cụ thể để sàng lọc, tiếp nhận và xử lý thông tin nặc danh có giá trị. Đồng thời, phải có chế tài đủ mạnh, đủ sức răn đe đối với những người cố tình lợi dụng quyền này để thực hiện hành vi vi phạm pháp luật.

Bốn là, cần cụ thể hóa quy định bảo vệ người tố cáo dành riêng cho lĩnh vực THADS. Như đã nói, đây là lĩnh vực nhạy cảm, liên quan đến lợi ích kinh tế lớn. Dự thảo nên có những hướng dẫn riêng, xác định rõ cơ quan nào chủ trì, thẩm quyền quyết định và quy trình áp dụng các biện pháp bảo vệ một cách nhanh chóng, hiệu quả để đảm bảo an toàn tuyệt đối cho người tố cáo mà vẫn giữ được sự ổn định trong hoạt động của cơ quan.

Cuối cùng, Dự thảo cần đẩy mạnh hơn nữa yếu tố chuyển đổi số. Thay vì chỉ dừng lại ở việc công nhận hình thức tố cáo điện tử, luật cần quy định cụ thể hơn về mô hình "Hệ thống quản lý tố cáo điện tử" trong toàn ngành tư pháp. Hệ thống này phải cho phép người dân nộp đơn, theo dõi tiến trình và nhận kết quả trực tuyến, đồng thời phải kết nối, tích hợp với "Cơ sở dữ liệu thi hành án dân sự" hiện có. Đây là con đường tất yếu để minh bạch hóa toàn bộ quy trình, nâng cao hiệu quả quản lý và phòng chống tiêu cực một cách bền vững.

PV: Xin trân trọng cảm ơn những chia sẻ của Thạc sĩ.