(Thanh tra) - Ông Nguyễn Hồng Điệp, Trưởng Ban Tiếp công dân Trung ương nhấn mạnh tại Hội nghị tập huấn nghiệp vụ về công tác phòng, chống tham nhũng, lãng phí, tiêu cực và cải cách tư pháp; tiếp công dân và xử lý đơn rằng trong bối cảnh sắp xếp đơn vị hành chính, chuyển mô hình chính quyền địa phương từ 3 cấp xuống 2 cấp, yêu cầu đặt ra là phải chuẩn hóa nền tảng pháp lý, tổ chức bộ máy và quy trình nghiệp vụ về tiếp công dân, giải quyết khiếu nại, tố cáo, kiến nghị, phản ánh, tuyệt đối không để phát sinh khoảng trống thẩm quyền hay đứt gãy trong phục vụ Nhân dân.
Bảo đảm quyền khiếu nại, tố cáo trong mô hình chính quyền 2 cấp
Trình bày tham luận tại Hội nghị ngày 27/11/2025, ông Nguyễn Hồng Điệp khẳng định công tác tiếp công dân giữ vị trí then chốt trong bảo đảm thực thi quyền hiến định của Nhân dân. Khoản 1 Điều 2 Luật Tiếp công dân quy định rõ tiếp công dân là việc cơ quan, tổ chức, đơn vị, cá nhân có thẩm quyền đón tiếp để lắng nghe, tiếp nhận khiếu nại, tố cáo, kiến nghị, phản ánh; đồng thời giải thích, hướng dẫn công dân thực hiện quyền khiếu nại, tố cáo, kiến nghị, phản ánh theo đúng quy định pháp luật. Quyền này được Hiến pháp năm 2013 tái khẳng định tại Điều 30, coi đó là một trong những bảo đảm cốt lõi để người dân giám sát hoạt động của cơ quan Nhà nước, yêu cầu xử lý những hành vi trái pháp luật và được bồi thường, phục hồi danh dự khi bị xâm hại.
Từ góc độ đó, công tác tiếp công dân không chỉ là một thủ tục hành chính mà còn là cơ chế thể hiện bản chất “Nhà nước của dân, do dân, vì dân”, là kênh quan trọng để Đảng và Nhà nước lắng nghe tâm tư, nguyện vọng, phát hiện kịp thời những bất cập trong quản lý, qua đó củng cố niềm tin của Nhân dân, tăng cường hiệu lực, hiệu quả hoạt động của bộ máy.
Trong những năm qua, Chính phủ và chính quyền địa phương đã quán triệt, triển khai nhiều chủ trương, chỉ đạo quan trọng về tiếp công dân, giải quyết khiếu nại, tố cáo như Chỉ thị số 35-CT/TW của Bộ Chính trị, Chỉ thị số 14/CT-TTg của Thủ tướng Chính phủ, Quy định số 11-QĐi/TW về trách nhiệm tiếp dân, đối thoại trực tiếp với dân của người đứng đầu cấp ủy, Kết luận số 107-KL/TW cùng các văn bản chỉ đạo của Thường trực Ban Bí thư và Thanh tra Chính phủ phục vụ Đại hội Đảng các cấp, Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIV và bầu cử Quốc hội khóa XVI, HĐND các cấp nhiệm kỳ 2026-2031. Luật Tiếp công dân năm 2013, Nghị định số 64/2014/NĐ-CP và các thông tư hướng dẫn đã hình thành hành lang pháp lý tương đối đầy đủ, tạo điều kiện để các bộ, ngành, địa phương tổ chức tiếp công dân ngày càng nền nếp, chuyên nghiệp, gắn với các yêu cầu tăng cường phòng, chống tham nhũng, lãng phí, tiêu cực và cải cách tư pháp.
Với vai trò là đầu mối quản lý công tác tiếp công dân, xử lý đơn của Thanh tra Chính phủ và quản lý 2 Trụ sở Tiếp công dân Trung ương tại Hà Nội và Thành phố Hồ Chí Minh, Ban Tiếp công dân Trung ương đã chứng minh được vị trí, vai trò đặc biệt quan trọng trong xử lý các vụ việc đông người, phức tạp, kéo dài.
Chỉ tính riêng 9 tháng đầu năm 2025, Trụ sở Tiếp công dân Trung ương đã tiếp 3.696 lượt với 9.451 công dân, tiếp nhận 3.664 vụ việc, trong đó có 350 đoàn đông người với 4.595 công dân, số lượt tiếp, số người, số vụ việc và số đoàn đông người đều tăng mạnh so với cùng kỳ năm 2024. Qua công tác tiếp dân, Trụ sở đã phát hành 2.133 văn bản hướng dẫn, chuyển đơn đến cơ quan có thẩm quyền.
Riêng Ban Tiếp công dân Trung ương tiếp 2.546 lượt với 7.096 công dân, xử lý 2.518 vụ việc; tiếp 314 đoàn đông người với 4.116 công dân. Đồng thời, Ban tiếp nhận 11.688 đơn, tổng số đơn phải xử lý là 13.231, trong đó 11.183 đơn đã được phân loại, xử lý, tăng 15,65% so với cùng kỳ. Những con số đó cho thấy áp lực thực tiễn rất lớn đặt lên công tác tiếp công dân, xử lý đơn, đồng thời phản ánh rõ vai trò tuyến đầu của lĩnh vực này trong giữ vững ổn định chính trị, trật tự xã hội, nhất là trong bối cảnh chuẩn bị các sự kiện chính trị trọng đại.
Tuy nhiên, bên cạnh kết quả, việc chuyển đổi mô hình tổ chức chính quyền địa phương từ 3 cấp sang 2 cấp làm phát sinh nhiều yêu cầu mới đối với tổ chức và hoạt động tiếp công dân. Tham luận nhấn mạnh, nếu không chuẩn hóa kịp thời chức năng, nhiệm vụ, quy trình, cơ chế phối hợp giữa các cấp chính quyền, rất dễ xuất hiện khoảng trống thẩm quyền, chồng chéo trách nhiệm hoặc đứt gãy quy trình tiếp công dân, xử lý đơn khi Ban Tiếp công dân cấp huyện chấm dứt hoạt động. Đây là nguy cơ trực tiếp ảnh hưởng tới quyền, lợi ích hợp pháp của công dân và tạo áp lực dồn lên cấp tỉnh và Trung ương.
Phải coi ứng dụng công nghệ thông tin, xây dựng Chính quyền số, Công dân số là giải pháp mang tính đột phá
Theo ông Nguyễn Hồng Điệp, yêu cầu cấp thiết đầu tiên là hoàn thiện thể chế, bảo đảm cơ sở pháp lý cho mô hình chính quyền địa phương 2 cấp vận hành thông suốt. Cần khẩn trương rà soát, sửa đổi, bổ sung các văn bản quy phạm pháp luật liên quan đến tổ chức, hoạt động, phân cấp, phân quyền đối với cấp tỉnh và cấp xã theo hướng đồng bộ với Luật Tiếp công dân năm 2013 và các văn bản hướng dẫn thi hành.
Trọng tâm là làm rõ cơ chế vận hành linh hoạt, mối quan hệ dọc - ngang giữa các cấp, các ngành, xác định rõ trách nhiệm người đứng đầu, cơ chế phối hợp giữa các cơ quan cùng cấp trong tiếp công dân, giải quyết khiếu nại, tố cáo, kiến nghị, phản ánh. Đặc biệt, cần đẩy mạnh phân cấp, phân quyền hợp lý giữa Trung ương với địa phương và giữa cấp tỉnh với cấp xã để những dịch vụ, thủ tục thiết yếu nhất gắn với người dân được giải quyết ở cấp gần dân nhất, giảm tối đa tình trạng công dân phải khiếu nại, tố cáo vượt cấp.
Trên cơ sở hoàn thiện thể chế, ông Nguyễn Hồng Điệp đề xuất phải thiết kế lại bộ máy và chức năng, nhiệm vụ tiếp công dân cấp cơ sở theo nguyên lý “việc gắn trực tiếp với người dân thì đưa xuống gần dân”. Khi Ban Tiếp công dân cấp huyện kết thúc hoạt động, chức năng, nhiệm vụ tiếp công dân cần được bố trí lại trong chính quyền cấp xã một cách khoa học, rõ ràng, bảo đảm cấp xã vừa là nơi tiếp nhận, xử lý kịp thời các vụ việc phát sinh trên địa bàn, vừa có cơ chế chuyển tiếp, báo cáo những vụ việc mang tính liên vùng, phức tạp lên cấp tỉnh.
Cách thiết kế này vừa tránh khoảng trống trách nhiệm, vừa giúp chính quyền cấp xã thực sự bám sát thực tiễn, thực hiện đúng sứ mệnh là gần dân, phục vụ và phụng sự Nhân dân. Song song với đó, cấp tỉnh cần được tổ chức lại hệ thống điểm tiếp công dân trên cơ sở tận dụng tối đa cơ sở vật chất hiện có, sử dụng các trụ sở tiếp công dân cũ làm điểm tiếp công dân trực thuộc, bảo đảm thuận tiện cho người dân, hạn chế tối đa việc kéo về Trung ương, tránh tạo “điểm nóng” về an ninh, trật tự.
Một nội dung khó nhưng phải làm là hoàn thiện chế độ, chính sách đối với đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức trong quá trình sắp xếp đơn vị hành chính, tổ chức lại bộ máy. Việc tinh gọn bộ máy đồng nghĩa với một bộ phận cán bộ, công chức, người hoạt động không chuyên trách phải nghỉ việc hoặc chuyển đổi vị trí công tác, đối mặt với khó khăn trong tái hòa nhập thị trường lao động. Do đó, cùng với chính sách tài chính, cần xây dựng cơ chế hỗ trợ chuyển đổi việc làm, đào tạo lại, tạo điều kiện để các đối tượng tinh giản sớm ổn định cuộc sống. Đối với đội ngũ ở lại, nhất là công chức làm công tác tiếp công dân tại cấp xã, các địa phương cần có chính sách hỗ trợ, khuyến khích phù hợp, đồng thời chú trọng đào tạo, bồi dưỡng nâng cao năng lực chuyên môn, kỹ năng đối thoại, xử lý tình huống, đáp ứng yêu cầu phân cấp, phân quyền trong mô hình chính quyền 2 cấp.
Trong bối cảnh chuyển đổi số quốc gia, tham luận nhấn mạnh yêu cầu phải coi ứng dụng công nghệ thông tin, xây dựng Chính quyền số, Công dân số là giải pháp mang tính đột phá để không đứt gãy phục vụ người dân khi cấp xã gánh thêm nhiệm vụ của cấp huyện. Với quy mô địa bàn rộng hơn và khối lượng thủ tục hành chính lớn hơn, nếu không đơn giản hóa quy trình, không rút ngắn thời gian xử lý và không số hóa mạnh mẽ thì cấp xã sẽ bị quá tải.
Việc triển khai Quy chế tiếp công dân trực tuyến, Mô hình thí điểm tiếp công dân trực tuyến theo các quyết định, văn bản hướng dẫn của Thanh tra Chính phủ, cùng với thực tiễn kết nối trực tuyến giữa Trụ sở Tiếp công dân Trung ương với một số địa phương, cấp xã trong thời gian qua cho thấy đây là hướng đi đúng. Tiếp công dân trực tuyến, đối thoại công khai qua môi trường số không chỉ tiết kiệm chi phí, thời gian đi lại cho người dân, mà còn nâng cao tính minh bạch, trách nhiệm giải trình, góp phần phòng, chống tham nhũng, tiêu cực, nâng cao chất lượng cải cách tư pháp và quản trị Nhà nước.
Gắn với chuyển đổi số là yêu cầu bảo đảm đồng bộ giữa Chính phủ số và Xã hội số, mà trọng tâm là nâng cao năng lực “Công dân số”. Nếu người dân, nhất là ở khu vực nông thôn, miền núi, hải đảo không có khả năng tiếp cận và sử dụng dịch vụ công trực tuyến thì mọi nỗ lực xây dựng chính quyền số sẽ không đạt hiệu quả như mong muốn. Vì vậy, cần tăng cường tuyên truyền, hướng dẫn, hỗ trợ người dân sử dụng các nền tảng số trong lĩnh vực tiếp công dân, khiếu nại, tố cáo; tổ chức tập huấn, bố trí lực lượng hỗ trợ tại bộ phận một cửa, điểm tiếp công dân để công dân yếu thế cũng được bảo đảm quyền tiếp cận bình đẳng.
Cuối cùng, tham luận đề cập yêu cầu sử dụng, xử lý hiệu quả trụ sở, tài sản công dôi dư sau sắp xếp đơn vị hành chính. Việc bố trí, sắp xếp lại hệ thống trụ sở tiếp công dân phải bảo đảm hai mục tiêu song song: thuận tiện nhất cho Nhân dân trong liên hệ công tác, và tránh lãng phí, thất thoát tài sản Nhà nước. Mỗi địa phương cần xây dựng phương án cụ thể, tận dụng tối đa công trình hiện hữu, thống nhất mục tiêu sử dụng lâu dài, tránh tình trạng công trình bỏ hoang hoặc sử dụng tạm bợ, dở dang, gây lãng phí nguồn lực. Đặc biệt, trong bối cảnh yêu cầu phòng, chống tham nhũng, lãng phí được đặt ra ngày càng cao, công khai, minh bạch phương án sắp xếp, xử lý trụ sở, tài sản công liên quan đến công tác tiếp công dân sẽ là một tiêu chí quan trọng để Nhân dân giám sát.
Từ các phân tích trên, ông Nguyễn Hồng Điệp nhấn mạnh, sắp xếp đơn vị hành chính và triển khai mô hình chính quyền địa phương 2 cấp là yêu cầu khách quan để tinh gọn bộ máy, nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý Nhà nước. Tuy nhiên, trong toàn bộ quá trình đó, tuyệt đối không được để quyền khiếu nại, tố cáo, kiến nghị, phản ánh của Nhân dân bị gián đoạn hay suy giảm. Chuẩn hóa thể chế, bộ máy, con người, quy trình và đẩy mạnh chuyển đổi số trong công tác tiếp công dân, xử lý đơn chính là điều kiện tiên quyết để vừa bảo đảm quyền lợi chính đáng của Nhân dân, vừa giữ vững ổn định chính trị – xã hội, góp phần vào công tác phòng, chống tham nhũng, lãng phí, tiêu cực và cải cách tư pháp theo đúng tinh thần chỉ đạo của Đảng, Nhà nước.
