(Thanh tra) - Hệ thống sàn ảo sập, tiền nhà đầu tư mất trong chớp mắt. Hàng vạn người gục ngã sau giấc mơ đổi đời, bởi phía sau hình ảnh hào nhoáng là những chiêu thức lừa đảo tinh vi…
Suốt 4 kỳ của loạt bài “Lật tẩy “bóng ma” đa cấp 4.0”, từ những hội trường kín chỗ đến dòng tiền ảo chảy xiết, từng lớp sự thật đã dần lộ rõ, kèm cả những giọt nước mắt cay đắng của nạn nhân. Nhưng tất cả đó vẫn chỉ là phần nổi của tảng băng lừa đảo, phía dưới còn là một guồng máy tinh vi, liên tục biến hình để gieo rắc ảo vọng và thách thức mọi nỗ lực kiểm soát
Trong kỳ cuối này, chúng tôi sẽ “mổ xẻ” nguyên nhân sâu xa, chỉ ra những kẽ hở cốt tử và gợi mở giải pháp khả thi nhằm chặn đứng “bóng ma” đa cấp 4.0 trước khi nó kịp biến hóa trở lại.
“Dịch số” đang lan rộng
Cuối tháng 8/2025 tại Lào Cai, một tổ hợp “đầu tư số” bị triệt phá, 25 đối tượng điều hành, hơn 400 tỉ đồng bị phong tỏa. Trước đó ít ngày, ở khu du lịch Ao Vua (xã Suối Hai, Hà Nội), gần 200 người vẫn hào hứng trong hội trường khi TCIS công bố “công nghệ lượng tử” và “liên kết quốc tế”. Hai cảnh tượng tưởng như không liên quan nhưng cùng phản chiếu một thực tế, “đa cấp công nghệ” đã khoác chiếc áo thời đại số để lừa đảo quy mô lớn, bài bản, không còn dáng dấp “bán hàng đa cấp” kiểu cũ.
Theo phân tích của các chuyên gia, những thủ đoạn này vận hành như một dây chuyền công nghiệp: Dựng sàn, tạo token… chỉ trong vài chục phút; rồi một cú “rút điện” đưa tiền ra ngoài hệ thống. Những thuật ngữ như trí tuệ nhân tạo (AI), dữ liệu lớn (big data), blockchain, metaverse trở thành “áo choàng” cho Ponzi truyền thống.
Ông Võ Đỗ Thắng - Giám đốc Trung tâm An ninh mạng Athena cảnh báo, nếu thiếu “bộ radar” công nghệ, cơ quan điều tra sẽ luôn tới nơi khi tiệc đã tàn. Ông Thắng đề xuất hệ thống cảnh báo sớm tầm quốc gia, dùng AI phân tích dòng tiền bất thường, bigdata soi dấu vết ví điện tử, cảnh báo thời gian thực cho ngân hàng và người dùng, cho thấy ranh giới giữa “an ninh mạng” và “an ninh tài chính” ngày càng mờ - cần hợp nhất để cắt đứt “chuỗi giá trị” của trò lừa đảo.
Ở góc nhìn tội phạm học, Thượng tá, TS Đào Trung Hiếu coi hiện tượng này là một “dịch số” - một bệnh dịch của kỷ nguyên số, đánh trúng tâm lý đổi đời nhanh và hiệu ứng đám đông.
TS Đào Trung Hiếu cảnh báo, những “máy hút tiền” này không chỉ cướp tài sản mà còn xói mòn niềm tin cộng đồng, biến nạn nhân thành mắt xích truyền bá. Vì vậy, vị chuyên gia đề nghị coi phòng, chống đa cấp trá hình gắn mác công nghệ là vấn đề an ninh xã hội, không chỉ quản lý kinh tế. Phải có tổ chuyên trách liên ngành, giáo dục tài chính số từ trường học tới cộng đồng, tạo môi trường minh bạch để các mô hình lừa đảo không còn “đất sống”, bởi khi lừa đảo dựa vào khát vọng đổi đời, thì chính văn hóa kiểm chứng và kỹ năng số mới là “vaccine” bền vững.
Khóa chặt “đường lừa”
Nhìn lại các đường dây lừa đảo bị triệt phá gần đây cũng thấy rõ một nghịch lý. Đó là lực lượng chức năng vào cuộc nhanh, khám xét, thu giữ thiết bị, dữ liệu, triệu tập đối tượng; nhưng phần lớn dòng tiền đã kịp tản mát qua nhiều lớp trung gian. Nền tảng bị bỏ rơi, đường link ngừng truy cập; máy chủ vốn đặt ở nước ngoài cùng hệ thống “ví - sàn” ẩn danh khiến việc phong tỏa, truy hồi trở thành cuộc chạy đua với thời gian. Giới luật sư nhận định, nếu hành lang pháp lý không “đi trước”, cuộc chiến với đa cấp số sẽ vẫn trong thế đuổi bắt.
Trao đổi với Báo Thanh tra, luật sư Nguyễn Thành Luân - Giám đốc Công ty Luật TNHH Hà Việt coi khung chế tài hiện hành như “bước chân chậm” trong cuộc đua số hóa. Theo phân tích của luật sư, các mô hình Ponzi số có chung “chỉ dấu”, đó là cam kết lãi cố định phi thị trường, trả thưởng bằng tiền người đến sau, ép tuyển tuyến dưới, xóa dấu vết nền tảng (ngừng truy cập/đổi nhãn), ẩn hạ tầng trên máy chủ ở nước ngoài để tránh bị phát hiện và truy hồi.
“Nếu thấy hội đủ dấu hiệu ấy, pháp luật phải cho phép phong tỏa tài khoản, đóng băng ví điện tử, sao lưu máy chủ theo thủ tục khẩn cấp tố tụng - không đợi “lời thú tội”. Phải luật hóa tài sản số theo khung quản trị tối thiểu: Định danh token, ví điện tử; đăng ký - công bố rủi ro - kiểm toán độc lập; cấm tuyệt đối cam kết lãi cố định và ép tuyển tuyến dưới. Nếu không có hành lang pháp lý, mọi nỗ lực triệt phá chỉ như nhặt mảnh sau bão”, luật sư Luân nhấn mạnh.
Đồng quan điểm, luật sư Nguyễn Trọng Hiệp - Giám đốc Công ty Luật HPVN cũng cho rằng, muốn chặn đa cấp công nghệ từ gốc phải coi đây là một lĩnh vực có nguy cơ hệ thống chứ không chỉ vài vụ án rời rạc. Ông đề xuất “ba mũi giáp công”:
Thứ nhất, luật hóa tài sản số và gắn với nghĩa vụ “thẩm định trước” của các nền tảng: Mọi ứng dụng huy động vốn phải đăng ký, công khai danh tính tổ chức, cơ chế trả thưởng, nguồn thu thực.
Thứ hai, ràng buộc trách nhiệm KOL và người quảng bá: Nếu sử dụng uy tín cá nhân để lôi kéo đầu tư “ảo”, họ phải chịu trách nhiệm dân sự và cả hình sự nếu có yếu tố chiếm đoạt.
Thứ ba, kiểm soát dòng tiền xuyên biên giới bằng hệ thống “nút chặn” 24/7 giữa ngân hàng, ví điện tử, đơn vị phân tích blockchain và đối tác nước ngoài; quy định thời hạn tối đa chuyển tiền ra khỏi lãnh thổ với các mô hình “chưa xác thực”, và áp dụng chế tài tài chính và hình sự đủ sức răn đe nếu vi phạm.
Bên cạnh đó, luật sư Hiệp cũng nhấn mạnh cần xây dựng “trung tâm cảnh báo sớm cấp quốc gia”, nơi tích hợp dữ liệu ngân hàng, ví điện tử, nền tảng để cảnh báo trực tiếp tới người dùng khi một mô hình vượt ngưỡng rủi ro.
Bên cạnh đó, luật phải có “van an toàn” cho nạn nhân thứ cấp, những người vô tình kéo bạn bè tham gia. Nếu họ chủ động hợp tác, nộp lại hoa hồng, cung cấp bằng chứng kịp thời, cơ quan điều tra sẽ có dữ liệu và thời gian để đi trước thủ đoạn, đồng thời giảm thiểu thiệt hại dây chuyền trong cộng đồng.
“Chỉ khi pháp luật được trang bị công cụ đi trước và người dân được trao cảnh báo kịp thời, trò lừa mới hết đường luồn lách”, luật sư nhấn mạnh.
