(Thanh tra) - “Để trường học có thể giáo dục nên những thế hệ chống tham nhũng (CTN) tương lai thì chính trường học trước tiên phải không có tham nhũng” - bà Huguette Labelle, Chủ tịch Tổ chức Minh bạch Quốc tế (TI) nhấn mạnh như thế khi TI công bố Báo cáo “Tham nhũng Toàn cầu: Giáo dục”.
“Dù ở cấp độ toàn cầu hay địa phương, tham nhũng trong giáo dục cũng cần được nhận thức là một trở ngại trong việc thực hiện quyền con người về giáo dục. Những nỗ lực giải quyết nạn tham nhũng cần được đề ra từ cấp cao nhất. Các nhà lãnh đạo trung thực sẽ là lực lượng mạnh mẽ giúp giảm tham nhũng” - TI lưu ý.
Tại sao ngành Giáo dục dễ có nguy cơ tham nhũng?
Tham nhũng đang hủy hoại uy tín của ngành Giáo dục ở nhiều quốc gia. Theo Phong Vũ biểu Tham nhũng Toàn cầu 2013 của TI, cứ khoảng 5 người trên thế giới thì có 1 người đưa hối lộ cho dịch vụ giáo dục trong năm trước đó. Ở những quốc gia nghèo nhất trên thế giới, con số này lên tới 1/3 (cứ 3 người lại có 1 người đưa hối lộ). Rõ ràng, giáo dục đặc biệt có nhiều nguy cơ tham nhũng.
Lý do chính là nguồn lực lớn được phân bổ thông qua các cấp hành chính phức tạp với sự giám sát không đầy đủ trong suốt quy trình phân bổ từ Trung ương cho tới các trường học. Tại Nigeria, trong vòng 2 năm, ước tính có ít nhất 21 triệu USD bị thất thoát bởi quy trình này. Con số này gấp đôi ở Kenya trong vòng 5 năm. Ở những nơi Chính phủ không có khả năng bảo đảm giáo dục miễn phí cho tất cả mọi người, viện trợ cho giáo dục cơ bản tại các quốc gia này lên tới 5,8 tỷ USD mỗi năm (năm 2010) nhưng lại thường không được chi tiêu hiệu quả để có thể đạt được những mục tiêu mong muốn.
Tầm quan trọng của giáo dục cũng khiến cho ngành này trở thành một mục tiêu hấp dẫn của sự lạm dụng.
Những người làm trong ngành Giáo dục có vị trí tốt để có thể lợi dụng các ưu thế của ngành và thường bị thôi thúc có những hành vi lợi dụng khi tham nhũng ngày càng gia tăng trong hệ thống dẫn tới việc họ bị đánh giá thấp hay thậm chí là không được trả công.
Bên cạnh đó, các bậc cha mẹ thường bị lôi kéo bởi một khát khao tự nhiên là tạo cho con cái cơ hội học hành tốt nhất, và thường không nhận thức được những yếu tố tạo nên chi phí bất hợp pháp. Các khoản hối lộ để có được 1 chỗ trong 1 trường học danh tiếng, như ở Việt Nam chẳng hạn, có thể lên tới mức hơn gấp đôi GDP trên đầu người.
Báo cáo “Tham nhũng Toàn cầu: Giáo dục” là kết quả của nỗ lực tập thể, tập hợp các nghiên cứu và quan điểm chuyên môn của hơn 70 chuyên gia, 1 ban cố vấn chuyên môn và hơn 200 nhà phản biện, cùng 28 văn phòng quốc gia của TI trên thế giới.
Báo cáo nhận được sự đóng góp của các chuyên gia đến từ các tổ chức như: Giáo dục Quốc tế, Giám sát Nhân quyền, OECD (Tổ chức Hợp tác Phát triển Kinh tế), Văn phòng Cao ủy Liên hợp quốc về nhân quyền, Save the Children, UNESCO (Tổ chức Giáo dục Khoa học và Văn hóa Liên hợp quốc), Ngân hàng Thế giới và các cơ sở giáo dục đại học: HEC Montreal, Đại học Mở (Open University), Đại học Sussex, Đại học Hồng Công, Đại học Oslo, Đại học Minnesota, Đại học Vanderbilt. Đóng góp của các văn phòng quốc gia của TI bao trùm tất cả các khía cạnh của tham nhũng trong giáo dục ở tất cả các khu vực trên thế giới.
Báo cáo còn được sự hướng dẫn của nhóm chuyên gia đặc biệt trong Ban Cố vấn Chuyên môn. |
Sự gia tăng số lượng sinh viên ở bậc đại học từ 32 triệu vào năm 1970 lên tới 159 triệu vào năm 2008 cho thấy giáo dục đại học không còn chỉ dành riêng cho những tinh hoa. Môi trường giáo dục đại học thay đổi cũng tạo ra nguy cơ tham nhũng riêng trong bộ phận này. Nguồn lực công không đủ để theo kịp những thay đổi và cuộc cạnh tranh cho những nguồn lực ngoài cơ chế truyền thống cùng với những vị trí có tiếng tăm làm gia tăng áp lực cho các cơ sở giáo dục đại học và cán bộ trong những cơ sở này.
Những cơ sở không được giám sát và kiểm soát hiệu quả có nguy cơ tham nhũng cao nhất và trong nhiều trường hợp nó phá hoại cả hệ thống giáo dục đại học cũng như uy tín của các sản phẩm nghiên cứu và các sinh viên tốt nghiệp, dù họ có tội hay vô tội. Ví dụ, ở Đức, nhiều nhân vật cao cấp bị cáo buộc đạo văn hay một số giáo sư ở một trường đại học ở Hy Lạp gần đây phải chấp nhận án phạt tù vì biển thủ tới 8 triệu euro.
Cái giá của tham nhũng trong giáo dục
Báo cáo “Tham nhũng Toàn cầu: Giáo dục” chỉ rõ, trong tất cả các trường hợp, tham nhũng trong giáo dục cản trở nghiêm trọng giáo dục chất lượng cao cũng như sự phát triển kinh tế - xã hội. Nó đe dọa các ích lợi về học thuật của các trường đại học và có thể dẫn tới sự sụp đổ uy tín của toàn bộ hệ thống giáo dục đại học của một quốc gia.
Bản chất ngầm của tham nhũng gây khó khăn cho việc xác định thiệt hại mà nó gây ra thuần túy về mặt tài chính. Cũng thường khó phân biệt được tham nhũng với thiếu hiệu quả và quản lý yếu kém trong các trường phổ thông và đại học. Tuy nhiên, thiệt hại mà tham nhũng gây ra cho xã hội là rất lớn.
Thanh niên là những nạn nhân đầu tiên của tham nhũng trong xã hội. Điều này tác động tới liêm chính và phẩm cách của con người trong cuộc sống cũng như tới toàn xã hội nói chung.
Đầu tư của xã hội vào thế hệ tương lai sẽ thất bại nếu mỗi cá nhân có thể thành công một cách dối trá và không đúng công sức mà họ bỏ ra, làm gia tăng số lượng các lãnh đạo và chuyên gia kém năng lực trong tương lai. Không chỉ xã hội mà ngay cả cuộc sống của con người cũng bị đe dọa bởi các bác sĩ, thẩm phán hay kỹ sư rởm và thiếu đào tạo, hay bởi những nghiên cứu khoa học rởm được thực hiệm bởi giáo dục học thuật tham nhũng.
Tham nhũng trong giáo dục tác động lớn nhất tới người nghèo và những người bị thiệt thòi, đặc biệt là phụ nữ và các nhóm thiểu số, những người không đủ sức chi trả cho các chi phí ngầm để được nhập học hay không có khả năng theo các “quy luật” quyết định sự thành công. Ở những nơi như vùng nông thôn Cameroon, học sinh mất 3 ngày học 1 tháng vì giáo viên vắng mặt.
Người nghèo cũng là đối tượng được trang bị yếu nhất để có thể đối phó với các hành vi tham nhũng. Cho dù các lớp học tham nhũng có làm mất đi tham vọng của giới trẻ hay các em có bị buộc phải rời bỏ ghế nhà trường hay không thì nó cũng làm cho những đối tượng yếu thế trong xã hội mất đi cơ hội để có thể phát huy tối đa tiềm năng của mình và bất bình đẳng trong xã hội sẽ vẫn còn mãi.
Các loại tham nhũng trong giáo dục
Báo cáo “Tham nhũng Toàn cầu: Giáo dục” đề cập đến 4 chủ đề chính.
Tham nhũng trong giáo dục phổ thông: Từ việc thất thoát nguồn lực trong ngân sách dành cho giáo dục tới việc trẻ em bị từ chối quyền được đến trường, giáo viên vắng mặt ở các tiết học, thiên vị và nâng điểm để nhận hối lộ.
Tham nhũng trong giáo dục đại học và nghiên cứu: Bao gồm việc mua bán bằng cấp, gian lận tài chính và học thuật, thiếu minh bạch trong quản lý hay tác động không chính đáng của giới chính trị và kinh doanh tới các chương trình nghiên cứu.
Các công cụ và giải pháp sáng tạo CTN trong giáo dục: Bao gồm các công cụ đánh giá tham nhũng trong giáo dục và nghiên cứu học thuật, các công cụ hỗ trợ giải quyết tham nhũng, các giải pháp mới và sáng tạo CTN trong giáo dục như công nghệ thông tin truyền thông, thu hút sự quan tâm của công chúng và tạo ra mạng lưới chia sẻ tri thức.
Giáo dục liêm chính: Đây là công cụ thiết yếu trong đấu tranh CTN, bao gồm các cách tiếp cận trong giảng dạy cho trẻ em và những nhà lãnh đạo tương lai về liêm chính và CTN.
Rõ ràng, Báo cáo “Tham nhũng Toàn cầu: Giáo dục” cho thấy nhiều hình thức tham nhũng trong giáo dục, từ biển thủ công quỹ quốc gia dành cho giáo dục tới không công khai các chi phí trường học hay mua bán bằng giả.
TI định nghĩa tham nhũng là “lạm dụng quyền hạn được giao để tư lợi”. Báo cáo “Tham nhũng Toàn cầu: Giáo dục” xem xét vấn đề tham nhũng ở từng giai đoạn giáo dục, thậm chí từ trước khi 1 đứa trẻ cắp sách tới trường, cho tới khi hoàn thành bậc tiến sĩ và nghiên cứu khoa học.
Tham nhũng trong trường học có thể bao gồm việc mua sắm trong xây dựng, “trường học ảo” (có tới 8.000 trường như vậy ở Pakistan), “giáo viên ma” và sự phân bổ sai mục đích các nguồn lực dự kiến chi cho sách giáo khoa hay thiết bị trường học, hối lộ để được tiếp cận giáo dục và mua bằng cấp, chạy chọt khi bổ nhiệm giáo viên, bằng rởm, lạm dụng các khoản trợ cấp cho nhà trường để tư lợi, giáo viên vắng mặt và dạy thêm thay vì giảng dạy chính khóa (gây thiệt hại cho các gia đình Hàn Quốc tới 17 tỉ USD, tương đương 80% tổng chỉ tiêu của Chính phủ cho giáo dục riêng năm 2009).
Báo cáo “Tham nhũng Toàn cầu: Giáo dục” còn xem xét cả những vấn đề như lạm dụng tình dục trong lớp học thông qua việc lạm dụng những quyền được giao. Và, vì vậy, cũng được xem là hành vi tham nhũng.
Tham nhũng trong các cơ sở giáo dục đại học có thể phản ánh các hình thức tham nhũng trong các trường phổ thông, song bậc giáo dục này cũng có những loại hình tham nhũng riêng. Đó có thể là những khoản tiền bất hợp pháp trong tuyển dụng và nhập học, chạy chọt để được xếp vào vị trí dài hạn, hối lộ để được ở trong các ký túc xá của trường hay khi xếp loại, gây ảnh hưởng chính trị hay thương mại không chính đáng trong nghiên cứu, đạo văn, “tác giả ma” hay sai phạm trong xét duyệt các sản phẩm học thuật.
Khuyến nghị với ngành Giáo dục
Cũng như với tất cả các ngành khác, tham nhũng trong giáo dục ít có nguy cơ xảy ra trong những xã hội tuân thủ các nguyên tắc pháp quyền, minh bạch và tín nhiệm, ở đó khu vực công có các cơ chế công vụ hiệu quả giúp nâng cao trách nhiệm giải trình và đạo đức, hệ thống truyền thông độc lập và xã hội dân sự tích cực.
Ngoài các quy định của pháp luật, những biện pháp phòng ngừa tham nhũng như các hướng dẫn đấu thầu mua sắm, kiểm toán, quy tắc ứng xử, quy trình minh bạch và giám sát là những cơ chế hiệu quả thúc đẩy liêm chính trong cuộc chiến CTN.
Những nỗ lực CTN cần được xem như một yếu tố không thể thiếu để nâng cao chất lượng giáo dục và hướng tới mục tiêu lớn hơn trong cung cấp dịch vụ giáo dục, chứ không chỉ là một yếu tố bổ sung để hoàn thành nhiệm vụ.
“Để trường học có thể giáo dục nên những thế hệ CTN tương lai thì chính trường học trước tiên phải không có tham nhũng. Nếu không đạt được mức độ liêm chính cao, các trường phổ thông và đại học sẽ không thể tạo ra những nhà lãnh đạo tương lai với các công cụ căn bản và cần thiết để thành công, và quan trọng hơn là để đấu tranh CTN,” bà Huguette Labelle, Chủ tịch TI nói. “Với gần 1/5 dân số thế giới trong độ tuổi từ 15 - 24, những người trẻ có tiềm năng ngăn chặn tham nhũng với vai trò là những công dân hôm nay và các nhà lãnh đạo mai sau”.
Cũng theo TI, để tham nhũng không trở nên phổ biến, thúc đẩy liêm chính trong thanh niên là điều thiết yếu để xây dựng một tương lai tốt đẹp hơn. Từ Chi-lê tới Mô-rốc-cô hay Thái Lan, nhiều văn phòng quốc gia của TI đã chứng tỏ rằng việc xây dựng chương trình lồng ghép các sáng kiến phòng, CTN vào nội dung giảng dạy ở nhà trường và các hoạt động trong lớp học là yếu tố hết sức quan trọng để có thể giúp ngăn ngừa tham nhũng trong giáo dục.
Việc thực hiện các biện pháp CTN cơ bản như tiếp cận thông tin về chính sách giáo dục, áp dụng các bộ quy tắc ứng xử cho các nhà giáo dục, phụ huynh học sinh và học sinh tham gia vào công tác quản trị, xây dựng những hệ thống giám sát và giải trình trong giáo dục sẽ giúp đảm bảo mỗi đồng đô la, pê-sô hay ru-pi chi tiêu cho việc giáo dục con cái chúng ta sẽ được sử dụng đúng mục đích: Xây trường học, trả lương cho giáo viên và mua sách giáo khoa.
Một khuyến nghị hết sức quan trọng của Báo cáo “Tham nhũng Toàn cầu: Giáo dục” là sự cần thiết phải nhận thức rõ ràng hơn rằng, giáo dục chính là một công cụ thiết yếu để đấu tranh CTN.
Vai trò và giá trị xã hội của trường học và giáo viên cần được đặt lên hàng đầu trong chính sách giáo dục và những nỗ lực CTN. Giáo viên thường là mục tiêu đầu tiên của các cáo buộc tham nhũng, nhưng nguyên nhân tham nhũng lại thường ở cấp cao hơn và do việc không chi trả lương hay đánh giá thấp hoặc quá đơn giản đối với giáo viên. Các nhà hoạch định chính sách quốc gia cần hiểu giáo viên như một hình mẫu và trường học như một xã hội thu nhỏ và cần thiết phải đào tạo giáo viên để học dạy học bằng cách nêu gương.
Để CTN trong giáo dục hiệu quả
Trong trường hợp có thể, thẩm quyền của các Ủy ban của Quốc hội cần được tăng cường và thực thi hiệu quả, bảo đảm các biện pháp phòng ngừa và kiểm soát tham nhũng trong giáo dục.
Xử lý tội tham nhũng trong giáo dục không chỉ giới hạn ở việc truy tố hình sự. Xã hội dân sự cần hỗ trợ các vụ kiện dân sự ở địa phương nhằm khắc phục thiệt hại, hoặc tham gia vào quá trình tố tụng đại diện cho lợi ích công để thu hồi nguồn lực công bị thất thoát bởi các hành vi biển thủ và gian lận.
Kiểm toán Nhà nước đối với các cơ sở giáo dục vẫn là một cơ chế thực thi pháp luật mạnh mẽ cần được đầu tư đúng đắn.
Các Chính phủ nên thành lập các cơ quan quốc gia chuyên trách để tạo điều kiện tiếp cận thuận lợi cho người dân trong việc khiếu nại, tố cáo. Các cơ quan này có khả năng phối hợp xử lý với các cơ quan khác như các cơ quan CTN và các cơ quan thực thi pháp luật.
Luật, các chính sách và thủ tục khiếu nại, tố cáo cần bảo đảm một cách rõ ràng cơ chế bảo vệ của pháp luật, các kênh công khai thông tin nội bộ và ra bên ngoài cũng như các cơ chế theo dõi dành cho các cá nhân làm việc trong ngành Giáo dục ở tất cả các cấp (từ Trung ương cho đến huyện, cơ sở) và ở các trường học. Các cơ sở giáo dục đại học cần áp dụng các chính sách khiếu nại, tố cáo toàn diện, bảo đảm tất cả cán bộ nhà trường và sinh viên có những cơ hội tin cậy để bày tỏ những quan ngại của mình trong nội bộ nay ra bên ngoài, và được bảo vệ khỏi sự đe dọa dưới bất kỳ hình thức trả thù hay phân biệt đối xử nào. |
An Hà - Thanh Hương
