(Thanh tra) - Cung cấp dịch vụ công (giáo dục, y tế, tư pháp, kiểm định chất lượng, cấp phép…) một cách chất lượng, chuyên nghiệp, minh bạch là nền tảng để thúc đẩy phát triển kinh tế và ổn định chính trị - xã hội. Hiện nay, khung chính sách, pháp luật của Nhà nước ta đã có nhiều tiến bộ, với các quy định khuyến khích ứng dụng công nghệ thông tin nhằm phòng, chống tham nhũng (PCTN) có hiệu quả.
Luật PCTN năm 2018 quy định cơ quan, tổ chức, đơn vị trong phạm vi nhiệm vụ, quyền hạn của mình, có trách nhiệm công khai, hướng dẫn thủ tục hành chính (TTHC), đơn giản hóa và cắt giảm thủ tục trực tiếp tiếp xúc với cơ quan, tổ chức, đơn vị, cá nhân khi giải quyết công việc.
Luật PCTN năm 2018 cũng khuyến khích ứng dụng công nghệ thông tin bằng quy định: Cơ quan, tổ chức, đơn vị có trách nhiệm tăng cường đầu tư trang thiết bị, nâng cao năng lực, đẩy mạnh sáng tạo và ứng dụng khoa học, công nghệ trong tổ chức và hoạt động của cơ quan, tổ chức, đơn vị mình; các bộ, ngành có trách nhiệm đẩy mạnh xây dựng và vận hành hệ thống thông tin, dữ liệu quốc gia phục vụ cho việc quản lý ngành, lĩnh vực thuộc phạm vi trách nhiệm của mình theo quy định của pháp luật (Điều 28). Luật PCTN năm 2018 còn quy định Chính phủ áp dụng biện pháp tài chính, công nghệ để giảm việc sử dụng tiền mặt trong các giao dịch (Khoản 2 Điều 29).
Quyết định 749/QĐ-TTg ngày 3/6/2020 phê duyệt chương trình chuyển đổi số quốc gia đến năm 2025, định hướng đến năm 2030 nhấn mạnh mục tiêu đến năm 2030 là 100% dịch vụ công trực tuyến mức độ 4, được cung cấp trên nhiều phương tiện truy cập khác nhau, bao gồm cả thiết bị di động. Đồng thời, đưa ra một số nhiệm vụ, giải pháp như: Người đứng đầu chịu trách nhiệm trực tiếp về chuyển đổi số trong cơ quan, tổ chức, lĩnh vực, địa bàn mình phụ trách; phát triển, hoàn thiện hệ thống Cổng Dịch vụ công quốc gia kết nối với Cổng dịch vụ công, hệ thống thông tin một cửa điện tử của các bộ, ngành, địa phương để cung cấp các dịch vụ công trực tuyến mức độ 4; đưa toàn bộ các dịch vụ công trực tuyến lên mức độ 3, 4…
Nghị định số 45/2020/NĐ-CP ngày 8/4/2020 của Chính phủ về thực hiện TTHC trên môi trường điện tử quy định: Việc đăng ký tài khoản thực hiện TTHC trên môi trường điện tử được thực hiện tại Cổng dịch vụ công quốc gia, Cổng dịch vụ công cấp bộ, cấp tỉnh hoặc sử dụng danh tính điện tử do các tổ chức cung cấp định danh điện tử đã kết nối, tích hợp với Nền tảng trao đổi định danh điện tử trên Cổng dịch vụ công quốc gia (khoản 1 Điều 7). Cán bộ, công chức, viên chức tiếp nhận, giải quyết TTHC trên môi trường điện tử có trách nhiệm hướng dẫn, hỗ trợ, kiểm tra, giải quyết TTHC cho tổ chức, cá nhân (khoản 1, Điều 6).
Một số văn bản trong các lĩnh vực cụ thể như Quyết định 5316/QĐ-BYT ngày 22/12/2020 phê duyệt chương trình chuyển đổi số y tế đến năm 2025, định hướng đến năm 2030; Quyết định 131/QĐ-TTg năm 2021 phê duyệt Đề án “Tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin và chuyển đổi số trong giáo dục và đào tạo giai đoạn 2022-2025”; Nghị định 10/2020/NĐ-CP ngày 17/1/2020 về kinh doanh và điều kiện kinh doanh vận tải bằng xe ô tô cũng đưa ra nhiều quy định về ứng dụng công nghệ số trong khám chữa bệnh, giáo dục, đào tạo, đăng kiểm, đào tạo, sát hạch, cấp, thu hồi giấy phép lái xe.
Để tiến hành hoạt động thanh tra, kiểm tra nói chung và thanh tra đối với việc cung cấp dịch vụ công nói riêng, Luật Thanh tra năm 2025 cũng bổ sung các quy định về thanh tra trực tuyến, từ xa dựa trên dữ liệu điện tử (khoản 2 Điều 19); xây dựng cơ sở dữ liệu phục vụ công tác thanh tra; ứng dụng công nghệ thông tin, công nghệ số trong hoạt động thanh tra (khoản 1 Điều 60).
Các văn bản và quy định nói trên tạo cơ sở pháp lý ngày càng vững chắc cho việc ứng dụng công nghệ số trong cung cấp dịch vụ công, thúc đẩy công khai, minh bạch, trách nhiệm giải trình nhằm PCTN trong cung cấp dịch vụ công. Qua đó, xã hội cũng có công cụ để giám sát và cung cấp thông tin phản hồi hiệu quả hơn đến các cơ quan có thẩm quyền nhằm phòng ngừa, phát hiện và xử lý tham nhũng, tiêu cực một cách kịp thời.
(1) Trong cung cấp dịch vụ hành chính công: Việc mở rộng dịch vụ công trực tuyến mức độ 3 và 4 đã giảm đáng kể cơ hội tham nhũng. Việt Nam đã triển khai Cổng Dịch vụ công Quốc gia từ 2019, các cổng địa phương được nâng cấp, 100% TTHC được công khai trên Cổng dịch vụ công các cấp; niêm yết rõ ràng quy trình, lệ phí và thời gian giải quyết hồ sơ tại nơi tiếp dân. Áp dụng hệ thống đánh giá sự hài lòng của người dân/doanh nghiệp. Trong số 2.396 người đã dùng Cổng dịch vụ công quốc gia trong năm 2024, 64,9% đã tìm kiếm thông tin hoặc làm TTHC cho bản thân hoặc hộ gia đình, tăng hơn 10% so với năm 2023. Trong số 1.741 người dùng Cổng dịch vụ công cấp tỉnh, tỉ lệ sử dụng để tìm kiếm thông tin hoặc làm TTHC cũng tăng từ 45,3% năm 2023 lên 56,5% năm 2024.
Điểm chỉ số “Sử dụng cổng thông tin, cổng dịch vụ công điện tử của chính quyền địa phương” và “Phúc đáp của chính quyền địa phương qua cổng thông tin điện tử” đều tăng lên trong năm 2024. Dịch vụ hành chính công trên môi trường trực tuyến thông qua điện thoại thông minh, chẳng hạn như thông qua ứng dụng Định danh điện tử quốc gia Việt Nam (VNeID) và các ứng dụng thông minh cấp tỉnh khác được thúc đẩy. Doanh nghiệp và cá nhân có thể kê khai thuế, nộp hồ sơ khai thuế, và nộp tiền thuế trực tuyến thông qua cổng thông tin của Tổng cục Thuế hoặc các phần mềm hỗ trợ. Các khâu trong quy trình thông quan hàng hóa, từ khai báo, kiểm tra, nộp thuế, đến cấp phép thông quan hầu hết đã được tự động hóa. Các loại phí, lệ phí, tiền điện, nước, viện phí, học phí, thuế có thể thanh toán trực tuyến qua các cổng thanh toán điện tử, ví điện tử, mobile banking.
(2) Trong cung cấp dịch vụ sự nghiệp công:
Ở lĩnh vực y tế: Đến nay đã kết nối liên thông 99,5% cơ sở khám bệnh, chữa bệnh trên toàn quốc với hệ thống giám định của Bảo hiểm xã hội Việt Nam; 100% bệnh viện đã triển khai hệ thống thông tin bệnh viện (HIS); hầu hết bệnh viện đã triển khai phần mềm quản lý xét nghiệm (LIS); nhiều bệnh viện sử dụng hệ thống lưu trữ và truyền tải hình ảnh y tế (PACS) không in phim. Nền tảng Hỗ trợ tư vấn Khám, chữa bệnh từ xa (Vtelehealth) với nhiều chức năng được triển khai. Ngoài ra, Bộ Y tế đang triển khai thí điểm ứng dụng công nghệ xác thực sinh trắc trong tiếp nhận bệnh nhân khám, chữa bệnh.
Tính đến giữa tháng 4/2025, trên toàn quốc đã có 153 cơ sở khám, chữa bệnh công bố đã triển khai bệnh án điện tử, không sử dụng bệnh án giấy; 63 sở y tế các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương, 4.160 cơ sở khám, chữa bệnh đã triển khai đơn thuốc điện tử và liên thông đơn thuốc với hệ thống đơn thuốc quốc gia. Công tác tiếp đón người bệnh được thực hiện tự động qua Kiosk đăng ký khám bệnh thông minh, triển khai khám theo hẹn, PACS, chữ ký số, chữ ký điện tử. Việc ứng dụng công nghệ số đã giúp giảm tình trạng “lót tay” để được ưu tiên khám, chữa bệnh và các hành vi tham nhũng, tiêu cực khác.
Hay như ở lĩnh vực giao thông vận tải: Ứng dụng khoa học công nghệ vào công tác sát hạch lý thuyết, thực hành lái xe; gắn thiết bị DAT để quản lý. Phần mềm thi có tính năng chống gian lận, phát hiện các hành vi bất thường (như mở ứng dụng khác, sao chép). Thậm chí, một số trung tâm còn ứng dụng nhận diện khuôn mặt để đảm bảo đúng người dự thi. Kết quả thi được chấm tự động ngay sau khi thí sinh hoàn thành bài thi và hiển thị công khai trên màn hình, giúp loại bỏ hoàn toàn yếu tố can thiệp của con người vào quá trình chấm thi, đảm bảo công bằng, minh bạch.
Xe sát hạch được gắn thiết bị định vị GPS và các cảm biến trên xe để phát hiện các lỗi vi phạm. Mỗi xe tập lái phải được trang bị thiết bị DAT có khả năng ghi nhận và truyền dữ liệu về thời gian học, quãng đường đã di chuyển, tốc độ, và vị trí xe. Học viên và giáo viên phải xác thực vân tay hoặc quẹt thẻ RFID khi bắt đầu và kết thúc buổi học, đảm bảo đúng người học, đúng người dạy. Loại bỏ việc “chạy điểm”, “mua” bằng lý thuyết, việc “mua bán” giờ học, “ghi khống” giờ học thực hành mà không cần học viên phải học thực tế.
Trong lĩnh vực giáo dục, đào tạo: Hệ thống tuyển sinh trực tuyến (như đăng ký vào lớp 1, lớp 6) đã được áp dụng tại nhiều địa phương, giảm tình trạng “chạy trường, chạy lớp”. Các phần mềm như VnEdu, SMAS, K12Online đã được triển khai rộng khắp, hỗ trợ quản lý điểm danh, học bạ điện tử, sổ liên lạc điện tử, thời khóa biểu, và quản lý nhân sự, làm tăng tính minh bạch trong quản lý thông tin học sinh.
Nhiều trường học đã xây dựng kho dữ liệu đề thi trắc nghiệm, tổ chức các bài kiểm tra đánh giá trực tuyến, giúp tự động hóa quá trình chấm điểm và đánh giá khách quan. Quy trình đăng ký xét tuyển, điều chỉnh nguyện vọng và xác nhận nhập học trực tuyến đã được chuẩn hóa và thực hiện thông suốt trên Hệ thống hỗ trợ tuyển sinh chung hoặc Cổng Dịch vụ công Quốc gia, qua đó giúp minh bạch hóa và giảm thiểu sai sót, tiêu cực.
(3) Trong cung cấp dịch vụ công ích: Áp dụng công nghệ thông tin ngày càng phổ biến trong quản lý tài chính, giám sát quy trình cung cấp dịch vụ. Các doanh nghiệp cải tiến công nghệ, phát triển thanh toán tự động, quản lý hóa đơn điện tử, phần mềm quản lý đơn hàng. Các đơn vị ứng dụng công nghệ thông tin như hệ thống giám sát lưu lượng nước, phần mềm quản lý bến xe, phần mềm quản lý vận tải; các đơn vị kinh doanh vận tải công cộng áp dụng hình thức đặt, mua vé, thanh toán... thông qua các phương tiện điện tử.
Bài 2: Thúc đẩy ứng dụng công nghệ số nhằm phòng, chống tham nhũng trong cung cấp dịch vụ công
