Giảm thiểu tảo hôn và hôn nhân cận huyết thống trong vùng dân tộc thiểu số. Ảnh: Lê Hường

Theo bà Cao Thị Hòa, Trưởng phòng Chính sách Ban Dân tộc tỉnh Thanh Hóa, cách đây 5 năm, Chủ tịch UBND tỉnh Thanh Hóa đã phê duyệt Đề án “Giảm thiểu hôn nhân cận huyết thống trong vùng DTTS giai đoạn 2015-2020”. Đối tượng áp dụng là hộ gia đình, phụ nữ và nam giới; nhóm vị thành niên, thanh niên là người DTTS, phụ huynh, học sinh các trường phổ thông, trường dân tộc nội trú, trường dân tộc bán trú vùng DTTS; cán bộ công chức cấp xã, thôn, bản và người có uy tín trong đồng bào người DTTS và các đối tượng có liên quan khác.

Phạm vi  được thực hiện ở 11 huyện miền núi và 7 huyện, thị xã có xã, phường miền núi có người DTTS sinh sống.

Mục tiêu của Đề án đến năm 2020 nâng cao nhận thức, chuyển đổi hành vi trong lĩnh vực hôn nhân đồng bào DTTS, có 100% cán bộ công chức xã, thôn, bản vùng DTTS, miền núi, người có uy tín trong đồng bào DTTS được quán triệt, phổ biến cung cấp thông tin, kiến thức và cam kết thực hiện các quy định của pháp luật liên quan đến lĩnh vực hôn nhân và gia đình. Có 80% đồng bào DTTS, các đối tượng vị thành niên, thanh niên người DTTS, phụ huynh, học sinh các trường phổ thông, trường dân tộc nội trú, phổ thông dân tộc bán trú được tuyên truyền cung cấp thông tin, kiến thức pháp luật liên quan về lĩnh vực hôn nhân, về tác hại của tảo hôn, hôn nhân cận huyết thống, về sức khỏe sinh sản và kế hoạch hóa gia đình …

Trong quá trình thực hiện Đề án, Ban Dân tộc tỉnh cùng với các huyện miền núi và các địa phương có người DTTS sinh sống đã tổ chức biên soạn các loại tài liệu tiếng Việt, phiên âm tiếng dân tộc có nội dung tuyên truyền giảm thiểu tảo hôn, hôn nhân cận huyết thống bao gồm tờ rơi, tờ gấp, sổ tay hỏi đáp, pa nô, áp phích. Xây dựng mô hình giảm thiểu tảo hôn cận huyết thống quy mô cấp xã, nhà trường trên địa bàn các huyện Mường Lát, Quan Sơn, Quan Hóa, Lang Chánh, Thường Xuân, Bá Thước, Ngọc Lặc, Như Xuân, Như Thanh (mỗi huyện 2 mô hình).

Đối với 5 huyện biên giới lựa chọn 1 xã và trường phổ thông nội trú huyện để thực hiện mô hình. Các huyện còn lại: Như Xuân, Như Thanh, Ngọc Lặc, Bá Thước lựa chọn 1 xã và 1 trường THCS để thực hiện mô hình.

Bên cạnh đó, tổ chức hoạt động tuyên truyền, cung cấp thông tin, kiến thức pháp luật về hôn nhân và gia đình trong cộng đồng người DTTS bằng hình thức hội nghị tuyên truyền và tổ chức các buổi nói chuyện chuyên đề về Luật Hôn nhân gia đình trong các trường THCS, THPT và phổ thông dân tộc nội trú, bán trú vùng đồng bào DTTS, miền núi. Tổ chức tập huấn truyền thông cho đội ngũ cán bộ truyền thông cơ sở, công chức tư pháp xã, công chức công tác dân tộc, cán bộ thôn, bản và cộng tác viên dân số thôn, bản. Lồng ghép với các hoạt động văn hóa, văn nghệ, sinh hoạt của các tổ chức đoàn thể ở cơ sở.

Kết quả, từ năm 2015-2020, Ban Dân tộc tỉnh Thanh Hóa đã tổ chức 3 hội nghị tập huấn nâng cao kỹ năng tuyên truyền về giảm thiểu tảo hôn và hôn nhân cận huyết thống cho 240 đại biểu là cán bộ làm công tác tuyên truyền thông xã và thôn, bản của 3 các huyện Mường Lát, Quan Sơn, Quan Hóa. Phát hành 7.805 áp phích, 33.450 tờ rơi, 11.150 sổ tay tuyên truyền, lắp đặt 232 pa nô trên địa bàn 223 xã miền núi.

Thực hiện công tác tuyên truyền trên các phương tiện thông tin đại chúng, xây dựng nhiều phóng sự phát thanh như như phim tài liệu “Lời ru buồn bên dãy Pù Hu”; “Nạn tảo hôn và hôn nhân cận huyết thống ở huyện vùng cao Quan Sơn”; “Chuyện nhà Dính”; phóng sự truyền hình “Không vi phạm luật Hôn nhân gia đình”; “Chuyện tảo hôn vùng đồng bào Mông còn lắm gian nan”; “Hủ tục - Gốc rễ tảo hôn và hôn nhân cận huyết thống vùng đồng bào DTTS; “Lời ru buồn trên bản Mông Tà Cóm”…

Đối với cấp huyện, đã tổ chức được 113 buổi nói chuyện chuyên đề vấn đề tảo hôn và hôn nhân cận huyết thống tại các trường THCS, THPT với 20.002 học sinh tham gia, một số huyện có cách làm hay, hiệu quả như tổ chức thi rung chuông vàng về vấn đề tảo hôn, hôn nhân cận huyết thống tại Trường THCS và THPT Như Thanh, Trường THPT Như Thanh 2, Trường Phổ thông Dân tộc Nội trú Quan Hóa. Xây dựng được 23 mô hình điểm, trong đó 16 mô hình xã, 17 mô hình trường học tập trung chủ yếu ở các huyện Lang Chánh, Bá Thước, Thường Xuân, Như Xuân, Như Thanh, Ngọc Lặc. Các nội dung được triển khai thực hiện ở mô hình chủ yếu là hoạt động tư vấn sức khỏe sinh sản tiền hôn nhân, tổ chức sinh hoạt câu lạc bộ giảm thiểu tảo hôn và hôn  nhân cận huyết thống…

Ngoài ra, hằng năm các huyện tổ chức triển khai nhiều nội dung khác mang lại hiệu quả cao như hội thi thiếu nữ các dân tộc Như Thanh với vấn đề tảo hôn và hôn nhân cận huyết thống. Hội thảo tuyên truyền, vận động, tư vấn nâng cao nhận thức thay đổi hành vi của đồng bào DTTS trong hôn nhân, tảo hôn và hôn nhân cận huyết thống tại huyện Như Xuân.

Thông qua các hội thi, hội thảo đã tuyên truyền những kiến thức về tảo hôn, hôn nhân cận huyết thống, đồng thời lồng ghép nội dung tuyên truyền, giáo dục pháp luật về hôn nhân và gia đình, phòng chống bạo lực gia đình, giảm thiểu tình trạng tảo hôn và hôn nhân cận huyết thống vào các hội nghị, hoạt động văn hóa của thôn, bản, các chuyên đề của trung tâm học tập cộng đồng.

Hiệu quả của Đề án đã góp phần tích cực giảm thiểu tình trạng tảo hôn và hôn nhân cận huyết thống, nâng cao chất lượng dân số trong đồng bào DTTS tỉnh Thanh Hóa, thực hiện nghiêm Luật Hôn nhân gia đình.

Đối với nhận thức của người dân, qua công tác tuyên truyền và tổ chức thực hiện Đề án đa số đồng bào đã nhận thức được tầm quan trọng và mức độ ảnh hưởng của việc tảo hôn và hôn nhân cận huyết thống chỉ có tác động xấu tới sức khỏe, sinh sản mà còn là hành vi vi phạm pháp luật về hôn nhân gia đình. Tạo được sự đồng thuận trong xã hội để ngăn ngừa tình trạng tảo hôn và hôn nhân cận huyết thống, góp phần nâng cao chất lượng dân số và nguồn nhân lực vùng DTTS.

Đối với việc thực hiện xây dựng đời sống văn hóa khu dân cư, nâng cao nhận thức cho đồng bào người dân nhằm phòng ngừa, tiến tới chấm dứt tình trạng tảo hôn, hôn nhân cận huyết thống trong đồng bào DTTS, tiến tới xóa bỏ các hủ tục trong hôn nhân gia đình, góp phần trong việc xây dựng gia đình văn hóa, làng văn hóa, cơ quan văn hóa trên địa bàn các huyện.

Việc giảm thiểu tình trạng hôn nhân và hôn nhân cận huyết thống giúp cho các cặp vợ chồng kết hôn đúng độ tuổi, có đủ sức khỏe, khả năng lao động để nâng cao chất lượng cuộc sống, giảm bớt gánh nặng an sinh xã hội cho địa phương.

Tình trạng tảo hôn, kết hôn cận huyết thống trên địa bàn các huyện đã giảm đáng kể, theo thống kê tỷ lệ tảo hôn năm 2016 khi mới triển khai Đề án là 4,12% nay giảm xuống còn 0,91% năm 2020. Năm 2016 có 6 cặp hôn nhân cận huyết thống, tỷ lệ 0,067% đến năm 2020 không còn hôn nhâ cận huyết thống.

Hiện nay, Ban Dân tộc tỉnh Thanh Hóa đang xây dựng kế hoạch giai đoạn 2 của Đề án từ năm 2021 - 2025, trong phương hướng, nhiệm vụ sẽ tiếp tục thực hiện trên địa bàn vùng DTTS và miền núi của tỉnh, đảm bảo mục tiêu đã đề ra.