(Thanh tra) - Thực hiện mô hình chính quyền địa phương 2 cấp, vai trò của cấp tỉnh đối với công tác tiếp công dân cũng được quy định rõ ràng, cụ thể hơn. Theo đó, vai trò của cấp tỉnh không chỉ dừng ở định hướng, chỉ đạo mà còn trực tiếp gắn với trách nhiệm đồng hành, tháo gỡ khó khăn cho cấp xã (nơi trước đó chưa có bộ phận chuyên trách tiếp công dân).
Vai trò của cấp tỉnh trong vấn đề tiếp công dân được quy định rõ tại Điều 2, Thông tư số 02/2025/TT-TTCP. Theo đó, Chủ tịch UBND cấp tỉnh chịu trách nhiệm chỉ đạo toàn diện công tác tiếp công dân, giải quyết khiếu nại, tố cáo và phòng, chống tham nhũng trong phạm vi địa bàn quản lý; đồng thời xem xét, tháo gỡ khó khăn, vướng mắc theo đề nghị từ Chủ tịch UBND cấp xã.
Thanh tra tỉnh có trách nhiệm hướng dẫn, theo dõi, đôn đốc việc thực hiện; các cơ quan chuyên môn thuộc UBND cấp tỉnh trong phạm vi chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn phải phối hợp chặt chẽ với cấp xã trong quá trình triển khai công tác. Như vậy, cơ chế pháp lý đã xác định rõ “trục kết nối” giữa cấp tỉnh và cấp xã, bảo đảm tính liên thông và thống nhất trong cả hệ thống.
Tiến sỹ Phạm Tuấn Anh, Phó Trưởng khoa nghiệp vụ 2 (Trường Cán bộ thanh tra) nhận định: “Trong công tác tiếp công dân, cấp tỉnh đóng vai trò then chốt. Bởi không những gắn với trách nhiệm của cấp tỉnh trong tổ chức thực hiện việc tiếp công dân thường xuyên, tiếp công dân của lãnh đạo tỉnh, mà còn bao hàm vai trò quản lý, hướng dẫn, chỉ đạo toàn diện trong địa bàn tỉnh. Đồng thời có mối quan hệ chặt chẽ với tiếp công dân cấp xã. Khi cấp xã tổ chức bài bản công tác tiếp dân, giải quyết kịp thời vụ việc ngay từ cơ sở, sẽ hạn chế đáng kể tình trạng khiếu kiện vượt cấp, góp phần giảm tải cho trụ sở tiếp công dân của tỉnh”.
Tiến sỹ Phạm Tuấn Anh cũng lý giải, việc tiếp công dân ở cấp tỉnh ngoài việc tiếp nhận, xem xét, hướng dẫn công dân, còn là kênh quan trọng để đánh giá hiệu quả công tác này ở cơ sở. “Thông qua quá trình tiếp nhận, xem xét, lãnh đạo tỉnh có thể nắm bắt mức độ tuân thủ, tinh thần trách nhiệm của từng địa bàn. Đây là nguồn thông tin quan trọng để UBND tỉnh đưa ra biện pháp chấn chỉnh kịp thời, cũng như hỗ trợ về tổ chức bộ máy, cơ sở vật chất và cơ chế phối hợp. Sự phối hợp chặt chẽ, song hành giữa tỉnh và xã trong tiếp công dân chính là điều kiện bảo đảm kỷ cương hành chính, hạn chế phát sinh điểm nóng từ cơ sở”, Tiến sỹ Phạm Tuấn Anh phân tích.
Trên thực tiễn, để đảm bảo hiệu quả công tác tiếp công dân tại địa phương, cấp tỉnh cần phát huy vai trò định hướng, chỉ đạo ở nhiều phương diện. Trước hết là xây dựng và hoàn thiện cơ chế, hướng dẫn cụ thể để cấp xã có căn cứ tổ chức thực hiện. Nhiều xã hiện nay chưa đủ điều kiện về tổ chức bộ máy, cán bộ kiêm nhiệm nhiều việc, kỹ năng tiếp công dân còn hạn chế. Do đó, trách nhiệm của cấp tỉnh không chỉ dừng ở ban hành văn bản chỉ đạo mà còn phải tạo điều kiện về tổ chức, bộ máy và nguồn nhân lực.
Bên cạnh đó, cấp tỉnh cần quan tâm bảo đảm cơ sở vật chất cho hoạt động tiếp công dân ở cơ sở. Một số xã vẫn chưa bố trí phòng tiếp công dân riêng, trang thiết bị phục vụ ghi chép, lưu trữ, báo cáo còn thiếu thốn. Bằng cơ chế phân bổ ngân sách, lồng ghép các chương trình, dự án, UBND tỉnh cần có giải pháp cụ thể để từng bước nâng cao điều kiện làm việc, tạo môi trường thuận lợi cho cán bộ tiếp dân thực hiện nhiệm vụ.
Đối với những điểm nóng, vụ việc phức tạp dễ phát sinh khiếu kiện đông người hoặc kéo dài, cấp tỉnh phải kịp thời nắm bắt, trực tiếp cùng cấp xã tham gia giải quyết. Không chỉ là chỉ đạo từ xa, lãnh đạo tỉnh, nhất là Chủ tịch UBND tỉnh, cần duy trì cơ chế định kỳ hoặc đột xuất trực tiếp xuống xã để tiếp công dân, đối thoại, lắng nghe, qua đó tháo gỡ vướng mắc kịp thời. Đây cũng là cách để tăng tính minh bạch, gần dân, sát dân hơn trong quá trình điều hành.
Một điểm mới cần chú trọng là việc xây dựng hệ thống cơ sở dữ liệu liên thông giữa tỉnh và xã trong tiếp công dân, giải quyết khiếu nại, tố cáo. Đây sẽ là công cụ hỗ trợ đắc lực để nắm bắt tình hình, theo dõi, đánh giá, kịp thời chỉ đạo xử lý những vụ việc phức tạp. Khi dữ liệu được cập nhật, kết nối, mọi thông tin từ cơ sở lên tỉnh đều minh bạch, rõ ràng, tránh tình trạng “ngăn sông cấm chợ” thông tin.
Ở chiều ngược lại, cấp xã phải duy trì cơ chế báo cáo, thỉnh thị thường xuyên, phối hợp với các sở, ngành của tỉnh để giải quyết những vấn đề vượt thẩm quyền. Theo ông Lê Huy, Trưởng phòng Xử lý đơn (Ban Tiếp công dân Trung ương) phân tích: “Mấu chốt để sự phối hợp giữa cấp tỉnh và cấp xã hiệu quả chính là sự liên thông dữ liệu và cơ chế báo cáo, thỉnh thị thường xuyên. Khi mọi thông tin từ cơ sở được cập nhật kịp thời lên cấp trên, việc chỉ đạo sẽ chính xác, sát thực tiễn hơn. Đồng thời, lãnh đạo tỉnh cần duy trì cơ chế tiếp công dân trực tiếp tại xã định kỳ, vừa để lắng nghe dân, vừa để chỉ đạo, ‘truyền lửa’ cho cơ sở.”
Để tăng cường sự phối hợp giữa cấp tỉnh và cấp xã, theo các chuyên gia, trước hết cần tiếp tục hoàn thiện khung pháp lý, làm rõ trách nhiệm của từng cấp để tránh tình trạng đùn đẩy hoặc lúng túng trong xử lý. Khi văn bản hướng dẫn thống nhất, rõ ràng, cấp xã sẽ có căn cứ để thực hiện, còn cấp tỉnh có cơ sở để giám sát và đánh giá.
Một giải pháp quan trọng khác là duy trì cơ chế Chủ tịch UBND tỉnh trực tiếp tiếp công dân tại cơ sở, đặc biệt ở những địa bàn tiềm ẩn phức tạp. Sự hiện diện của lãnh đạo tỉnh không chỉ mang lại hiệu ứng tích cực trong đối thoại với dân, mà còn giúp cán bộ xã học hỏi kỹ năng, nâng cao kinh nghiệm thực tiễn.
Theo bà Nguyễn Hải Yến, Vụ Pháp chế (Thanh tra Chính phủ), vai trò của người đứng đầu trong công tác tiếp công dân rất quan trọng. Qua hoạt động theo dõi thi hành pháp luật thường niên của Vụ Pháp chế, nhận thấy các địa phương mà người đứng đầu quan tâm đến công tác tiếp công dân, chế độ, chính sách, bố trí nhân sự cho cán bộ tiếp công dân, người đứng đầu thường xuyên tiếp công dân theo quy định thì địa phương đó thường kịp thời tháo gỡ các điểm nóng, các vụ việc khiếu tố đông người, góp phần giữ vững ổn định an ninh, trật tự trên địa bàn.
Bà Yến lưu ý, đối với những vụ việc đông người, phức tạp, có nguy cơ ảnh hưởng đến an ninh, trật tự trên địa bàn thì Văn phòng HĐND và UBND cấp xã tham mưu Chủ tịch UBND cấp xã kịp thời báo cáo Chủ tịch UBND cấp tỉnh chỉ đạo xử lý. Chủ tịch UBND cấp tỉnh chỉ đạo Thanh tra tỉnh, Ban tiếp công dân cấp tỉnh và các cơ quan chức năng hướng dẫn, phối hợp với UBND cấp xã xử lý kịp thời.
Bên cạnh đó, các ý kiến chuyên gia đều nhấn mạnh việc ứng dụng công nghệ thông tin để xây dựng hệ thống cơ sở dữ liệu liên thông giữa tỉnh và xã cần được coi là khâu đột phá. Khi thông tin được cập nhật tức thời, lãnh đạo tỉnh sẽ bao quát tình hình để chỉ đạo sát thực tế; còn xã sẽ giảm gánh nặng báo cáo thủ công, dành thời gian nhiều hơn cho công tác tiếp dân trực tiếp.
Cấp tỉnh cần thường xuyên tổ chức các khóa tập huấn, rèn luyện kỹ năng tiếp công dân, đối thoại, giải quyết tình huống phức tạp. Sự đồng hành này vừa giúp xã khắc phục hạn chế về năng lực, vừa tạo sự thống nhất về cách thức ứng xử, xử lý vụ việc từ cơ sở lên tỉnh.
Công tác tiếp công dân là thước đo quan trọng của một chính quyền phục vụ. Trong đó, cấp xã là nơi gần dân nhất, song cấp tỉnh lại giữ vai trò then chốt ở việc định hướng, hỗ trợ, tháo gỡ. Khi cấp tỉnh - xã phối hợp chặt chẽ thông qua cơ chế rõ ràng, minh bạch, sự tin cậy của Nhân dân đối với chính quyền sẽ ngày càng bền chặt. Đây chính là nền tảng để xây dựng bộ máy hành chính kỷ cương, liêm chính, hiện đại trong kỷ nguyên mới.
