(Thanh tra) - Thực tiễn nhiều năm qua cho thấy, nếu công tác tiếp công dân ở cơ sở không được chú trọng, dễ dẫn đến hệ quả là khiếu kiện vượt cấp, kéo dài, gây bức xúc xã hội. Chính vì thế, những điểm mới của Nghị định 141/2025/NĐ-CP và Thông tư 02/2025/TT-TTCP đã phân định rõ trách nhiệm, thẩm quyền, mở ra bước chuyển mới trong tiếp công dân, phù hợp với mô hình chính quyền địa phương 2 cấp.
Trong tiến trình xây dựng Nhà nước pháp quyền và nền hành chính phục vụ, công tác tiếp công dân luôn được xem là “cửa ngõ” quan trọng để lắng nghe tâm tư, nguyện vọng, cũng như giải quyết kịp thời những vướng mắc từ cơ sở. Cùng với Luật Tiếp công dân năm 2013, Nghị định số 141/2025/NĐ-CP và Thông tư số 02/2025/TT-TTCP góp phần tạo bước chuyển cho công tác tiếp công dân cấp xã phù hợp với mô hình chính quyền địa phương 2 cấp.
Tuyến bài “Tiếp công dân cấp xã - Từ quy định đến thực tiễn” sẽ phân tích những điểm mới trong khuôn khổ pháp luật về trách nhiệm tiếp công dân tại cấp xã, mối quan hệ phối hợp giữa tỉnh - xã; phản ánh thực tiễn triển khai, đồng thời đề xuất giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả công tác tiếp công dân ngay từ cơ sở.
Trong những năm qua, công tác tiếp công dân luôn nhận được sự quan tâm của Đảng, Nhà nước, Chính phủ và các cấp, các ngành. Theo báo cáo của Thanh tra Chính phủ, tổng kết nhiệm kỳ 2020-2025, cơ quan hành chính các cấp đã tiếp hơn 1,5 triệu lượt người đến khiếu nại, tố cáo, kiến nghị, phản ánh, trong đó có hàng chục nghìn đoàn đông người. Riêng Thanh tra Chính phủ đã tiếp hơn 11 nghìn lượt, với hàng nghìn lượt đoàn đông người. Đáng chú ý, Tổng Bí thư Tô Lâm đã trực tiếp giao nhiệm vụ cho ngành Thanh tra giải quyết 226 vụ việc khiếu nại, tố cáo phức tạp, kéo dài, vượt cấp lên Trung ương.
Kết quả nêu trên không chỉ phản ánh sự nỗ lực của các cấp, các ngành nói chung, của ngành Thanh tra nói riêng trong công tác tiếp công dân, giải quyết khiếu nại, tố cáo, mà còn cho thấy một thực tế đáng quan tâm. Đó là, nếu công tác tiếp công dân ngay từ cấp xã không thực chất, kịp thời, thì hệ quả sẽ là sự dồn ứ, khiếu kiện vượt cấp, kéo dài, gây bức xúc xã hội và lãng phí nguồn lực.
Xuất phát từ thực tiễn công tác tiếp công dân thời gian qua, Tiến sỹ Phạm Tuấn Anh, Phó Trưởng khoa Nghiệp vụ 2 (Trường Cán bộ Thanh tra) cho rằng, việc tổ chức tiếp công dân tại cấp xã là một khâu quan trọng, nhất là trong bối cảnh thực hiện mô hình chính quyền địa phương 2 cấp hiện nay.
Nếu ngay từ cơ sở, những vướng mắc, bức xúc của người dân được lắng nghe và xử lý kịp thời thì nhiều mâu thuẫn nhỏ sẽ không bị dồn nén, không biến thành các vụ việc phức tạp, kéo dài. Khi người dân cảm thấy mình được đối thoại công tâm, thẳng thắn, họ sẽ giảm bớt tâm lý phải khiếu nại, tố cáo vượt cấp, góp phần giữ ổn định tình hình và giảm tải áp lực cho cấp trên.
Không chỉ dừng lại ở việc giải quyết quyền lợi cụ thể của công dân, hoạt động tiếp công dân tại cấp xã còn là kênh phản hồi hữu hiệu để chính quyền nắm bắt thực tiễn, nhận diện kịp thời những bất cập trong cơ chế, chính sách và từ đó có sự điều chỉnh phù hợp. Chính từ điểm tiếp xúc trực tiếp này, hiệu lực và hiệu quả quản lý nhà nước được nâng cao, bảo đảm tính linh hoạt và sát thực tiễn.
Quan trọng hơn, Tiến sỹ Phạm Tuấn Anh cho rằng, một nền hành chính gần dân, vì dân được khẳng định không chỉ qua các văn bản, nghị quyết, mà còn qua hình ảnh của mỗi cán bộ trực tiếp tiếp công dân. Sự tận tâm, trách nhiệm, hiểu biết của đội ngũ này chính là cầu nối gắn bó Đảng, Nhà nước với Nhân dân, góp phần củng cố niềm tin xã hội, tạo dựng hình ảnh bộ máy công quyền trong sạch, vững mạnh và nhân văn.
Luật Tiếp công dân năm 2013 đã tạo cơ sở pháp lý cho hoạt động tiếp công dân ở mọi cấp chính quyền, trong đó Điều 15 quy định rõ trách nhiệm của Chủ tịch UBND cấp xã trong việc ban hành nội quy, bố trí địa điểm và điều kiện để tiếp công dân. Đây là những yêu cầu cơ bản nhằm bảo đảm tính công khai, dân chủ trong tiếp công dân.
Tuy nhiên, bối cảnh hiện nay có nhiều thay đổi. Việc sắp xếp đơn vị hành chính theo mô hình chính quyền địa phương 2 cấp, dẫn tới yêu cầu phải điều chỉnh, phân định lại thẩm quyền và trách nhiệm của từng cấp. Chính vì vậy, Nghị định số 141/2025/NĐ-CP của Chính phủ được ban hành đã làm rõ hơn vai trò của UBND xã trong công tác tiếp công dân. Thanh tra Chính phủ cũng đã có những hướng dẫn cụ thể về việc tổ chức thực hiện nhiệm vụ tiếp công dân ở cấp xã được quy định tại Điều 3, Thông tư số 02/2025/TT-TTCP.
Bà Nguyễn Hải Yến, Thanh tra viên chính Vụ Pháp chế, TTCP cho rằng, Nghị định 141/2025/NĐ-CP và Thông tư 02/2025/TT-TTCP có ý nghĩa quan trọng trong việc bảo đảm tổ chức và vận hành chính quyền địa phương 2 cấp được thông suốt, hiệu quả, không gián đoạn. Các văn bản này vừa giải quyết kịp thời những vấn đề phát sinh khi sắp xếp tổ chức bộ máy Nhà nước, vừa ngăn ngừa khoảng trống pháp lý, tránh chồng chéo, trùng lặp hoặc bỏ sót chức năng, nhiệm vụ không chỉ trong lĩnh vực tiếp công dân mà còn cả lĩnh vực giải quyết khiếu nại, tố cáo và phòng, chống tham nhũng.
Đồng thời, 2 văn bản quy phạm pháp luật nói trên cũng đóng vai trò hướng dẫn cụ thể cho chính quyền cấp xã trong quá trình thực hiện nhiệm vụ: từ trình tự, thủ tục, biểu mẫu, chế độ thông tin báo cáo đến việc tháo gỡ khó khăn, vướng mắc tại cơ sở. Qua đó, góp phần bảo đảm hoạt động bình thường của xã hội, phục vụ tốt hơn người dân và doanh nghiệp.
Theo Nghị định 141/2025/NĐ-CP, ngoài việc tổ chức địa điểm và điều kiện tiếp công dân, Chủ tịch UBND cấp xã có trách nhiệm phân công công chức chuyên môn tham mưu và trực tiếp thực hiện tiếp dân; đồng thời hướng dẫn, giải thích để công dân thực hiện quyền khiếu nại, tố cáo, kiến nghị đúng thẩm quyền. UBND cấp xã còn phải theo dõi, tổng hợp, đôn đốc và báo cáo kết quả tiếp công dân.
Bên cạnh đó, trách nhiệm của Văn phòng HĐND và UBND cấp xã trong việc giúp Chủ tịch UBND xã thực hiện một số nhiệm vụ được quy định rõ trong Thông tư 02/2025/TT-TTCP. Từ việc phân công người tiếp công dân thường xuyên; tiếp nhận, phân loại, xử lý đơn khiếu nại, tố cáo, kiến nghị, phản ánh; tổng hợp tình hình, kết quả công tác tiếp công dân, xử lý đơn đến tham mưu Chủ tịch UBND xã phối hợp với Văn phòng Đảng ủy, Ủy ban Kiểm tra Đảng ủy xã và cơ quan, tổ chức có liên quan thực hiện việc tiếp công dân; trong việc tham mưu xử lý trường hợp vụ việc đông người, phức tạp, có nguy cơ ảnh hưởng đến an ninh, trật tự trên địa bàn.
Việc quy định rõ ràng, cụ thể như trên cho thấy những điểm mới của Nghị định 141/2025/NĐ-CP và Thông tư 02/2025/TT-TTCP. Sự thay đổi này không chỉ giúp khắc phục tình trạng chung chung, thiếu rõ ràng trong tổ chức thực hiện, mà còn tạo hành lang pháp lý chặt chẽ để công tác tiếp công dân ở cơ sở vận hành thông suốt, minh bạch hơn. Qua đó, UBND xã không còn chỉ là “điểm tiếp nhận” mà thực sự trở thành cấp giải quyết bước đầu, góp phần hạn chế tình trạng đơn thư vượt cấp, khiếu kiện kéo dài.
Những đổi mới trong quy định pháp luật về tiếp công dân cấp xã không chỉ tạo hành lang pháp lý chặt chẽ hơn, mà còn khẳng định vai trò then chốt của cấp cơ sở trong việc giải quyết tận gốc những bức xúc của Nhân dân.
Tuy nhiên, quá trình triển khai cũng đặt ra nhiều thách thức. Đây sẽ là những vấn đề được nhận diện trong Bài 2: “Điểm nghẽn” trong tiếp công dân cấp xã.
