(Thanh tra) - Bảo vệ quyền khiếu nại, tố cáo của công dân là trách nhiệm của Nhà nước, nhưng quyền đó phải được thực hiện trong khuôn khổ pháp luật. Mọi hành vi lợi dụng quyền để gây cản trở hoạt động của cơ quan Nhà nước hoặc xâm phạm quyền, lợi ích hợp pháp của tổ chức, cá nhân khác đều phải bị xử lý nghiêm.
Việc bảo đảm quyền khiếu nại, tố cáo của công dân là nguyên tắc hiến định, được cụ thể hóa trong Luật Khiếu nại, Luật Tố cáo và các văn bản hướng dẫn thi hành. Tuy nhiên, trong thực tế, không ít trường hợp người dân, dù vụ việc đã được cơ quan Nhà nước xem xét, giải quyết đúng quy định pháp luật, vẫn tiếp tục gửi đơn nhiều lần đến nhiều cơ quan khác nhau, thậm chí vượt cấp, kéo dài, gây áp lực và tiêu tốn nguồn lực của bộ máy hành chính. Đặc biệt, có trường hợp lợi dụng quyền khiếu nại, tố cáo để cản trở hoạt động bình thường của cơ quan Nhà nước hoặc nhằm mục đích không trong sáng.
Vấn đề đặt ra là: Xử lý thế nào để vừa bảo đảm quyền công dân, vừa ngăn chặn tình trạng lợi dụng quyền, đồng thời duy trì kỷ cương hành chính và hiệu lực quản lý Nhà nước?
1. Khung pháp lý về việc tiếp nhận và xử lý đơn khiếu nại, tố cáo đã được giải quyết
Luật Khiếu nại và Luật Tố cáo đều quy định nguyên tắc: Khi vụ việc đã được giải quyết đúng thẩm quyền, đúng trình tự, thủ tục và nội dung giải quyết phù hợp với quy định pháp luật, thì kết quả giải quyết đó là cuối cùng và có hiệu lực thi hành.
• Điều 11 Luật Khiếu nại quy định cơ quan, người có thẩm quyền không thụ lý khiếu nại nếu vụ việc đã được giải quyết lần hai hoặc có quyết định giải quyết cuối cùng có hiệu lực pháp luật, trừ trường hợp phát hiện tình tiết mới quan trọng có thể làm thay đổi bản chất vụ việc.
• Điều 25 Luật Tố cáo 2018 cũng nêu rõ, tố cáo đã được giải quyết mà không có căn cứ mới thì không thụ lý giải quyết lại.
Ngoài ra, Nghị định 124/2020/NĐ-CP (về xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực tiếp công dân, khiếu nại, tố cáo) quy định mức phạt đối với hành vi lợi dụng quyền khiếu nại, tố cáo để gây rối, vu khống, xúc phạm uy tín của cơ quan, tổ chức, cá nhân. Mức xử phạt có thể lên tới 20 triệu đồng tùy hành vi và mức độ vi phạm.
2. Dấu hiệu nhận biết hành vi lợi dụng quyền khiếu nại, tố cáo
Không phải mọi trường hợp công dân gửi đơn nhiều lần đều là lợi dụng quyền. Cơ quan Nhà nước cần phân biệt rõ giữa:
• Khiếu nại, tố cáo tiếp vì chưa được giải quyết hoặc chưa nhận được thông tin phản hồi đầy đủ.
• Gửi đơn lặp lại với cùng nội dung, dù đã được giải quyết và đã có kết luận cuối cùng, không cung cấp tình tiết mới.
Dấu hiệu của hành vi lợi dụng quyền gồm:
• Liên tục gửi đơn đến nhiều cơ quan khác nhau về cùng một vụ việc đã được giải quyết đúng quy định.
• Dùng lời lẽ vu khống, xúc phạm, đe dọa hoặc gây sức ép trái pháp luật với cán bộ, công chức.
• Tập hợp, kích động người khác tham gia khiếu kiện đông người trái quy định.
3. Quy trình xử lý theo quy định hiện hành
Để ngăn chặn tình trạng “khiếu kiện không hồi kết”, cơ quan có thẩm quyền có thể áp dụng quy trình sau:
Bước 1: Rà soát và đối chiếu hồ sơ vụ việc
Ngay khi tiếp nhận đơn, cán bộ xử lý phải kiểm tra hồ sơ lưu trữ để xác định vụ việc đã được giải quyết lần hai hoặc đã có quyết định, kết luận tố cáo có hiệu lực hay chưa.
Bước 2: Thông báo không thụ lý nếu không có tình tiết mới
Căn cứ Điều 11 Luật Khiếu nại và Điều 25 Luật Tố cáo, cơ quan có thẩm quyền ra văn bản thông báo không thụ lý giải quyết, đồng thời gửi kèm trích lục hoặc bản sao quyết định/kết luận trước đó để người dân nắm rõ.
Bước 3: Giải thích, tuyên truyền
Cơ quan giải quyết cần giải thích rõ quyền và nghĩa vụ của công dân, tránh để công dân hiểu nhầm rằng cơ quan “né tránh” vụ việc. Việc tuyên truyền có thể kết hợp trong các buổi tiếp công dân định kỳ, trên cổng thông tin điện tử hoặc tại bảng thông báo công khai.
Bước 4: Xử lý vi phạm nếu có hành vi lợi dụng quyền
Trường hợp có dấu hiệu lợi dụng quyền để gây rối, vu khống hoặc kích động, cơ quan có thể chuyển hồ sơ sang cơ quan công an để xử lý theo quy định của pháp luật, kể cả xử phạt hành chính hoặc truy cứu trách nhiệm hình sự nếu đủ yếu tố cấu thành tội phạm.
4. Tăng cường phối hợp để tránh “vòng luẩn quẩn” khiếu kiện
Một trong những nguyên nhân khiến tình trạng gửi đơn nhiều lần kéo dài là sự thiếu phối hợp giữa các cấp chính quyền. Cơ quan tiếp công dân cấp xã, tỉnh và Trung ương cần:
• Chia sẻ dữ liệu giải quyết vụ việc qua phần mềm quản lý đơn thư để khi nhận đơn trùng lặp, có thể tra cứu ngay và trả lời nhanh chóng.
• Phối hợp thống nhất quan điểm xử lý để công dân không có cơ hội “chạy vòng” giữa các cấp.
• Thông báo kết quả giải quyết tới tất cả các cơ quan mà công dân đã gửi đơn, để tránh việc cơ quan khác tiếp nhận lại mà không biết vụ việc đã khép lại.
5. Thông điệp cần quán triệt
Bảo vệ quyền khiếu nại, tố cáo của công dân là trách nhiệm của Nhà nước, nhưng quyền đó phải được thực hiện trong khuôn khổ pháp luật. Mọi hành vi lợi dụng quyền để gây cản trở hoạt động của cơ quan Nhà nước hoặc xâm phạm quyền, lợi ích hợp pháp của tổ chức, cá nhân khác đều phải bị xử lý nghiêm.
Khi cơ quan Nhà nước thực hiện đầy đủ các bước rà soát, trả lời, giải thích và xử lý vi phạm, tình trạng khiếu nại, tố cáo kéo dài, không có cơ sở sẽ từng bước được kiểm soát, góp phần xây dựng môi trường hành chính kỷ cương, minh bạch, bảo đảm hiệu quả công tác tiếp công dân, giải quyết khiếu nại, tố cáo trên phạm vi toàn quốc.
