(Thanh tra) - Ngày 23/12, Hội đồng tư vấn tuyển chọn đề tài khoa học Thanh tra Chính phủ đã tổ chức Hội nghị thuyết minh đề tài khoa học cấp bộ “Xác định hậu quả của hành vi vi phạm pháp luật qua hoạt động thanh tra” do ThS Nguyễn Sỹ Giao, Trường Cán bộ Thanh tra, Thanh tra Chính phủ làm chủ nhiệm.
ThS Nguyễn Sỹ Giao cho biết, thanh tra là một chức năng thiết yếu trong chu trình quản lý nhà nước. Thông qua hoạt động thanh tra, các hạn chế, bất cập trong quản lý nhà nước cũng như các hành vi vi phạm pháp luật của tổ chức, cá nhân được phát hiện, xử lý kịp thời.
“Những năm gần đây, kết quả hoạt động thanh tra ngày càng cho thấy vai trò quan trọng của thanh tra như một phương thức kiểm soát quyền lực nhà nước hiệu quả, góp phần tăng cường kỷ cương, kỷ luật, phòng ngừa và đấu tranh phòng, chống tham nhũng, tiêu cực, củng cố niềm tin của Nhân dân đối với Đảng và Nhà nước”, ThS Nguyễn Sỹ Giao nhấn mạnh.
Bên cạnh những kết quả đạt được, theo chủ nhiệm đề tài, hoạt động thanh tra hiện nay vẫn đối mặt với không ít khó khăn, thách thức. Trước yêu cầu nâng cao chất lượng, hiệu quả công tác thanh tra, ngày 6/6/2023, Ban Cán sự Đảng Thanh tra Chính phủ đã ban hành Nghị quyết số 76-NQ/BCSĐ về tăng cường lãnh đạo, chỉ đạo nâng cao chất lượng, hiệu quả công tác thanh tra và việc phát hiện, xử lý vi phạm qua thanh tra.
Ngoài các giải pháp đã được Nghị quyết đề ra, ThS Nguyễn Sỹ Giao cho rằng, việc khắc phục những hạn chế trong xác định hậu quả của hành vi vi phạm pháp luật qua hoạt động thanh tra có ý nghĩa đặc biệt quan trọng, trực tiếp nâng cao giá trị và hiệu lực của kết luận thanh tra.
Từ góc độ lý luận, trong khoa học pháp lý, “hậu quả của hành vi vi phạm pháp luật” được hiểu là những kết quả khách quan do hành vi vi phạm gây ra, bao gồm cả thiệt hại vật chất có thể định lượng bằng tiền và thiệt hại phi vật chất ảnh hưởng đến trật tự quản lý, uy tín cơ quan, niềm tin xã hội.
Hậu quả của hành vi vi phạm có mối quan hệ mật thiết với tính chất, mức độ vi phạm và là căn cứ quan trọng để xác định hình thức xử lý. Đặc biệt, trong hệ thống pháp luật Việt Nam, hậu quả của hành vi vi phạm đóng vai trò quyết định trong việc phân định giữa vi phạm kỷ luật, vi phạm hành chính hay tội phạm.
Tuy nhiên, ThS Nguyễn Sỹ Giao chỉ rõ, trong khi pháp luật tố tụng hình sự, dân sự đã có nhiều nghiên cứu lý luận sâu về xác định hậu quả vi phạm, thì lĩnh vực thanh tra lại thiếu vắng cơ sở lý luận mang tính nguyên tắc, tổng quát. Các nghiên cứu hiện nay chủ yếu tập trung vào trình tự, thủ tục thanh tra, chưa làm rõ bản chất, đặc điểm và phương thức xác định hậu quả của hành vi vi phạm trong hoạt động thanh tra – một hoạt động mang tính phi tố tụng với nhiều đặc thù.
Từ khía cạnh pháp luật thanh tra, chủ nhiệm đề tài cho biết, Luật Thanh tra năm 2022 lần đầu tiên quy định rõ yêu cầu phải xác định “tính chất, mức độ và hậu quả của hành vi vi phạm”. Quy định này tiếp tục được kế thừa đầy đủ trong Luật Thanh tra năm 2025, đồng thời bổ sung nguyên tắc bảo đảm tính “chính xác, khách quan, khả thi”.
Việc xác định hậu quả vi phạm pháp luật được xác định là nội dung bắt buộc trong báo cáo kết quả thanh tra và kết luận thanh tra, có ý nghĩa quyết định đối với hiệu quả xử lý sau thanh tra.
“Nếu kết luận thanh tra không xác định được hậu quả cụ thể bằng số liệu thì sẽ không đủ căn cứ cho các cơ quan có thẩm quyền xử lý, làm gián đoạn toàn bộ chuỗi xử lý vi phạm và làm giảm giá trị của hoạt động thanh tra”, ThS Nguyễn Sỹ Giao phân tích.
Mặc dù vậy, các quy định hiện hành mới chỉ dừng lại ở mức nguyên tắc, chưa có hướng dẫn cụ thể về tiêu chí, phương pháp, quy trình xác định hậu quả, dẫn đến tình trạng cơ quan thanh tra có nghĩa vụ pháp lý nhưng thiếu công cụ pháp lý để thực hiện.
Một nội dung quan trọng của đề tài là phân tích mối quan hệ giữa đặc điểm hoạt động thanh tra và yêu cầu xác định hậu quả vi phạm. Theo đó, khác với tố tụng, thanh tra là hoạt động hành chính, có thời hạn ngắn, phục vụ đa mục đích như phát hiện, xử lý, phòng ngừa vi phạm và hoàn thiện chính sách, pháp luật.
Việc xác định hậu quả trong thanh tra không chỉ dừng ở thiệt hại vật chất cụ thể mà còn phải xem xét tác động đối với lợi ích công, trật tự quản lý nhà nước và các rủi ro tiềm tàng. Luật Thanh tra 2025 lần đầu tiên đưa “kiểm soát quyền lực” vào mục đích hoạt động thanh tra, đòi hỏi cách tiếp cận toàn diện hơn khi đánh giá hậu quả vi phạm.
Bên cạnh đó, ràng buộc về thời gian, tiêu chuẩn chứng cứ và hiệu lực pháp lý của kết luận thanh tra cũng tạo ra những thách thức đặc thù trong việc xác định hậu quả một cách chính xác và khả thi.
Từ thực tiễn, ThS Nguyễn Sỹ Giao chỉ ra bốn nhóm vấn đề nổi bật, thứ nhất là khó khăn trong xác định hậu quả tại thời điểm phù hợp do giá trị tài sản biến động theo thời gian.
Thứ hai là vấn đề nhân quả phức hợp, khi hậu quả là kết quả của nhiều nguyên nhân đan xen.
Thứ ba là khó khăn trong định lượng hậu quả phi vật chất như ảnh hưởng đến uy tín cơ quan, niềm tin xã hội.
Thứ tư là xung đột lợi ích giữa các bên liên quan, đòi hỏi phải cân bằng giữa xử lý vi phạm và bảo đảm ổn định xã hội.
Theo chủ nhiệm đề tài, những vướng mắc này đều bắt nguồn từ mối quan hệ biện chứng giữa đặc điểm phi tố tụng của hoạt động thanh tra và yêu cầu xác định hậu quả vi phạm pháp luật.
Trước thực trạng trên, việc nghiên cứu đề tài “Xác định hậu quả của hành vi vi phạm pháp luật qua hoạt động thanh tra” được đánh giá là cần thiết và có tính thời sự, nhằm xây dựng cơ sở lý luận, hoàn thiện phương pháp luận và đề xuất giải pháp thực tiễn, góp phần nâng cao chất lượng kết luận thanh tra và hiệu quả xử lý vi phạm.
Hội đồng tư vấn tuyển chọn đề tài khoa học Thanh tra Chính phủ đánh giá đề tài có tính cấp thiết cao, bám sát yêu cầu thực tiễn hoạt động thanh tra và phù hợp với các quy định mới của Luật Thanh tra năm 2025.
Nội dung thuyết minh thể hiện cách tiếp cận khoa học, hệ thống, làm rõ cơ sở lý luận và thực tiễn của việc xác định hậu quả hành vi vi phạm pháp luật qua hoạt động thanh tra.
Đề tài có giá trị tham khảo quan trọng cho việc hoàn thiện phương pháp luận, nâng cao chất lượng kết luận thanh tra và hiệu quả xử lý vi phạm, đáp ứng yêu cầu kiểm soát quyền lực trong tình hình mới.
Hội đồng tư vấn tuyển chọn đề tài khoa học Thanh tra Chính phủ, thống nhất phê duyệt để triển khai nghiên cứu trong thời gian tới.
