(Thanh tra) - Dịp 20/11 thường gợi về bục giảng, phấn trắng và những lớp học ồn ào tiếng trẻ. Nhưng với ông Đinh Ngọc Sơn, Bí thư Chi bộ tại một khu dân cư tại TP Hà Nội, nguyên Phó Trưởng khoa Phát thanh – Truyền hình, Học viện Báo chí và Tuyên truyền, “lớp học” chưa bao giờ dừng lại ở trường và ông cũng chưa từng rời bục giảng.
Giữa lịch làm việc của Bí thư chi bộ, ông vẫn đều đặn đứng lớp tại Học viện, vẫn đi tập huấn báo chí ở nhiều tỉnh, vẫn đào tạo cán bộ đoàn, doanh nghiệp, giáo viên vùng cao… như một phần máu thịt của cuộc đời nghề giáo.
Trên Facebook của ông, người ta không thấy những lời hoa mỹ về nghề dạy học. Thay vào đó là những câu chuyện bình dị khiến người đọc hiểu vì sao ông vẫn giữ nghề, và nghề cũng giữ ông lại: Chuyện thầy giáo vùng biên 5 giờ sáng gõ kẻng cho học sinh nội trú; chuyện gặp lại học trò Lào sau hai thập kỷ; chuyện sinh viên thức đến 2 giờ sáng quay video cho bài thuyết trình; hay chuyện gần nửa đêm ông ngồi kiên nhẫn hướng dẫn hàng chục bác cao tuổi tạo tài khoản trực tuyến. Những câu chuyện tưởng vụn vặt nhưng khi ghép lại, nó thành một chân dung nghề: dạy học, trước hết, là nhìn thấy những khoảng trống của người khác — và giúp họ bước qua.
Ông Sơn thuộc thế hệ làm báo – truyền hình truyền thống, từng đào tạo hàng nghìn sinh viên, giảng viên và nhà báo. Nhưng khi AI nổi lên, ông không chỉ học để theo kịp mà còn học để tiếp tục dạy. Việc ông tự dựng phim bằng AI và mời cộng đồng viết tiếp kịch bản 30 giây; những video thử nghiệm cảnh tuyết, chuyển văn bản thành hình ảnh; những bài chia sẻ về sản xuất nội dung bằng AI, tất cả cho thấy ông tiếp nhận công nghệ bằng tinh thần của một người thầy: công nghệ không phải để phô diễn, mà để mở đường cho người khác sáng tạo.
Nhìn từ nghề báo, ông thấy sự chênh lệch rất rõ trong cơ hội tiếp cận tri thức. Ở vùng cao, giáo viên phải đi cả trăm cây số để học một lớp tập huấn, có thầy mang theo cả vợ và con vì đó là dịp hiếm hoi. Ở Hà Nội, sinh viên có thể thử nghiệm AI, dựng video bất cứ lúc nào. Cùng một đất nước nhưng nhịp khác nhau quá xa. Ông Sơn bước vào khoảng trống ấy theo cách của người thầy: kêu gọi thiết bị cũ gửi vùng cao, hỗ trợ truyền thông cho các nhóm trẻ, hướng dẫn học trò dựng video đa nền tảng, mở workshop cho cán bộ đoàn ngoại thành Hà Nội làm quen AI.
Vai trò Bí thư chi bộ của ông không tách khỏi sứ mệnh người thầy và ngược lại, nó mở rộng không gian sư phạm của ông. Trong khu dân cư, ông "biến" chi bộ thành nơi người dân “học làm công dân số”: học phân biệt tin giả, tạo tài khoản đảng viên, đăng ký dịch vụ công, họp tổ dân phố qua Zalo hay Zoom. Đó không còn là các buổi sinh hoạt mang tính tuyên truyền, mà là những buổi “thực hành công nghệ”, cách tiếp cận rất hiếm gặp ở cấp cơ sở, nhưng lại hiệu quả bất ngờ.
Khi những người cao tuổi, vốn ngại công nghệ, có thể gửi ảnh cho con cháu, truy cập thông tin sức khỏe, hay chủ động bảo vệ mình trước lừa đảo trực tuyến, họ không chỉ “biết dùng điện thoại”. Họ đang học một kỹ năng sống mới và người dạy chính là Bí thư chi bộ, cũng là giảng viên đại học của họ.
Các lớp học chuyển đổi số của ông Sơn ban đầu chỉ vài người tham gia. Nhưng rồi đông lên, rồi lan sang phường khác. Người cao tuổi rủ nhau “sang nhà thầy Sơn học”. Nhiều tổ dân phố xin mở lớp riêng. Ông bắt đầu xây ý tưởng làm “cẩm nang chuyển đổi số cho người cao tuổi”, để bất kỳ chi bộ nào cũng có thể tự mở lớp, không phụ thuộc vào ông.
Hiệu quả thể hiện rất rõ. Có cụ trên 85 tuổi, ban đầu chỉ biết nghe – gọi, sau vài buổi học đã dùng ChatGPT để hỏi đường, để tra cứu thông tin sức khỏe, thậm chí để nhờ viết thơ tặng các cháu. Có bác từng bị dọa bởi cuộc gọi giả danh Công an, nhưng sau khi học cách kiểm tra nguồn, đã bình tĩnh từ chối và kể lại câu chuyện ấy với niềm tự hào như vừa vượt qua kỳ thi khó.
Nhìn từ góc độ chính sách, những lớp học nhỏ ấy chính là điểm chạm trực tiếp của Đề án Người cao tuổi tham gia chuyển đổi số do Chính phủ triển khai. Mục tiêu đến năm 2030, 50% người cao tuổi biết kỹ năng số, chỉ có thể đạt được nếu ở từng tổ dân phố, có những “người thầy chuyển đổi số” như ông Sơn.
Điều khiến mô hình của ông lan rộng không phải là truyền thông rầm rộ, mà là cách kể chuyện rất nhà giáo, rất truyền hình của ông. Mỗi bài đăng trên Facebook đều là một lát cắt chân thật: một lớp học đêm mưa, tiếng cười của cụ bà khi gửi thành công một tin nhắn, hay khoảnh khắc sinh viên vui sướng vì dựng được video AI đầu tiên.
Ông dạy công nghệ mà không bắt đầu từ công nghệ. Ông bắt đầu từ cảm xúc của người học: sự ngại ngùng, lo lắng, tò mò, rồi vui sướng khi vượt qua chính mình. Công nghệ chỉ là nền, con người mới là trung tâm. Chính vì thế, mô hình của ông thuyết phục mà không cần khẩu hiệu.
Trong câu chuyện của ông Sơn, dịp 20/11 vì thế mang một ý nghĩa khác: không chỉ là ngày tri ân những người đứng bục giảng, mà còn là dịp để nhận ra rằng “bục giảng” ngày nay đã có thể ở rất nhiều nơi: trong giảng đường, trong trụ sở chi bộ, trong căn nhà nhỏ nơi người cao tuổi xếp hàng học công nghệ, hay ngay trên Facebook, nơi ông viết từng mẩu chuyện nhỏ mà đọng lại là tinh thần sư phạm lớn.
Ông Sơn chưa rời bục giảng và có lẽ cũng không bao giờ rời. Bởi với ông, dạy học không phải là nghề, mà là cách để luôn đứng bên cạnh con người trong những bước chuyển quan trọng của thời đại.
