(Thanh tra) - Hoạt động thanh tra không chỉ dừng lại ở việc phát hiện sai phạm để xử lý, mà quan trọng hơn là tìm ra những bất cập về cơ chế, chính sách đang kìm hãm sự phát triển. Kết luận thanh tra các dự án vướng mắc tại Ninh Bình mới đây là minh chứng sống động cho thấy: Khi những "nút thắt" thể chế được nhận diện và tháo gỡ, đó chính là chìa khóa để hồi sinh các nguồn lực quốc gia đang bị đóng băng.
Từ những dự án còn vướng mắc
Trong bức tranh kinh tế - xã hội của tỉnh Ninh Bình, các dự án như Khu du lịch sinh thái Tràng An, Khu núi chùa Bái Đính hay Bệnh viện Sản nhi tỉnh... không chỉ là những công trình hạ tầng đơn thuần mà còn là những động lực tăng trưởng chiến lược. Tuy nhiên, Kết luận thanh tra số 388/KL-TTCP của Thanh tra Chính phủ vừa qua đã chỉ ra một thực trạng đáng suy ngẫm: Dù mang lại hiệu quả thực tế lớn, nhưng hầu hết các dự án này đều đang "mắc kẹt" trong vòng xoáy của những khó khăn về quy hoạch, nguồn vốn và thủ tục pháp lý.
Tại dự án Tràng An và Bái Đính - những điểm sáng của du lịch tầm quốc tế - sai sót không chỉ nằm ở khâu thực thi mà bắt nguồn ngay từ thể chế. Đó là sự chồng lấn giữa các loại quy hoạch, sự thiếu đồng bộ giữa quy hoạch chi tiết và quy hoạch tổng thể. Bên cạnh đó, việc xác định nguồn vốn đầu tư từ ngân sách Trung ương đôi khi còn thiếu cơ sở pháp lý vững chắc, dẫn đến tình trạng dự án thiếu vốn, nợ đọng xây dựng cơ bản kéo dài hàng nghìn tỷ đồng.
Những con số nợ đọng tại dự án Đê hữu sông Đáy (hơn 1.200 tỷ đồng) hay Bệnh viện Sản nhi (gần 800 tỷ đồng) không chỉ là gánh nặng tài chính cho địa phương mà còn phản ánh một “điểm nghẽn” lớn trong quản lý đầu tư công: Sự vênh nhau giữa quyết định phê duyệt và khả năng cân đối nguồn lực theo quy định của pháp luật.
Thanh tra không chỉ là phát hiện sai phạm
Thực tế tại Ninh Bình cho thấy, nếu đoàn thanh tra chỉ tập trung vào việc quy trách nhiệm cá nhân hay thu hồi tiền sai phạm, thì những dự án này vẫn sẽ tiếp tục nằm đó, dang dở và lãng phí.
Tại hội thảo khoa học về nâng cao hiệu quả phát hiện bất cập thể chế qua công tác thanh tra vừa diễn ra, các chuyên gia đã khẳng định: Mục đích cao nhất của thanh tra là góp phần phòng ngừa vi phạm và nâng cao hiệu lực quản lý nhà nước. Trong bối cảnh hiện nay, vai trò của người cán bộ thanh tra đang có sự chuyển dịch sang vị trí "kiến tạo" thông qua việc phát hiện các lỗ hổng chính sách.
Từ thực tiễn Ninh Bình, kết luận của Thanh tra Chính phủ đã không dừng lại ở việc chỉ ra vi phạm, mà còn mở ra một lộ trình khắc phục mang tính hệ thống. Việc yêu cầu UBND tỉnh Ninh Bình rà soát lại toàn bộ hồ sơ thanh quyết toán, chủ động phương án tháo gỡ khó khăn về vốn và quy hoạch chính là cách "cởi trói" cho doanh nghiệp và địa phương. Đây chính là giá trị thặng dư của công tác thanh tra: Chuyển hóa những sai phạm thành bài học kinh nghiệm để hoàn thiện quy trình quản trị.
Nhận diện “điểm nghẽn” để hoàn thiện thể chế
Câu chuyện tại Ninh Bình là ví dụ điển hình cho thấy các "điểm nghẽn" thể chế thường nằm ở ranh giới giữa các luật: Luật Đầu tư công, Luật Quy hoạch và Luật Ngân sách. Khi các quy định này không ăn khớp, người thực thi ở địa phương dễ rơi vào trạng thái "làm cũng sai mà không làm cũng dở".
Để khắc phục điều này, ngành Thanh tra đang hướng tới việc chuẩn hóa các kiến nghị. Không thể chỉ kiến nghị chung chung là "cần sửa đổi", mà phải chỉ rõ điều nào, khoản nào trong văn bản quy phạm pháp luật đang gây cản trở. Tại Ninh Bình, việc Thanh tra Chính phủ yêu cầu địa phương tự chủ động giải quyết vướng mắc theo đúng thẩm quyền chính là một cách thúc đẩy trách nhiệm giải trình và hoàn thiện quy trình ra quyết định tại địa phương.
Nhận định về vấn đề này, một cán bộ thanh tra của Thanh tra Chính phủ cho biết, tác động của công tác thanh tra đến xây dựng và hoàn thiện thể chế có tính biện chứng.
Với kinh nghiệm công tác, cân bộ thanh tra này cho rằng, “qua thanh tra mới thấy được tác động của chính sách, pháp luật vào đời sống xã hội. Chính sách tiến bộ, góp phần củng cố lòng dân tin tưởng vào Đảng và Nhà nước; pháp luật nghiêm minh làm cho xã hội có kỷ cương, phép tắc.
Cũng qua thanh tra mới thấy được những bất cập, hạn chế của pháp luật; qua đó, kiến nghị cấp có thẩm quyền sửa đổi, bổ sung hoàn thiện".
Quan hệ biện chứng của công tác thanh tra ở đây là “vừa xây, vừa chống”. Đây là 2 mặt của vấn đề thống nhất là đưa pháp luật vào cuộc sống, "đánh giá để phát hiện bất cập và sau khi sửa đổi bất cập lại đánh giá với mục tiêu đưa pháp luật vào đời sống xã hội và chỉ có thanh tra mới làm được điều này”, vị cán bộ này nhấn mạnh.
Hướng tới một thiết chế “gác cổng” hiện đại
Luật sư Trịnh Thị Hòa (Đoàn luật sư Hà Nội) đánh giá: “Nhìn từ kết luận thanh tra các dự án tại Ninh Bình, có thể thấy 3 bài học lớn cho công tác thanh tra trong kỷ nguyên mới:
Thứ nhất, tính dự báo và phòng ngừa. Thanh tra phải đi trước một bước để nhận diện các rủi ro thể chế ngay từ khi dự án mới bắt đầu triển khai, tránh tình trạng "sự đã rồi" mới vào cuộc thanh tra để xử lý hậu quả.
Thứ hai, tính thực tiễn của kiến nghị. Mọi kết luận thanh tra phải đi kèm với giải pháp tháo gỡ. Như tại Ninh Bình, mục tiêu cuối cùng là làm sao để các công trình như Bệnh viện Sản nhi hay Khu du lịch Tràng An phát huy tối đa công suất, phục vụ Nhân dân, chứ không phải chỉ là để đóng hồ sơ sau khi xử lý cán bộ.
Thứ ba, cơ chế hậu kiểm. Việc theo dõi thực hiện kiến nghị sau thanh tra phải được luật hóa mạnh mẽ hơn. Nếu các kiến nghị về sửa đổi chính sách từ các vụ việc tại Ninh Bình không được các cơ quan Trung ương tiếp thu, thì những vướng mắc tương tự sẽ lại tiếp tục xảy ra ở các địa phương khác”.
Công tác thanh tra đang đứng trước yêu cầu đổi mới mạnh mẽ để trở thành động lực của sự phát triển. Khi mỗi cuộc thanh tra đều mang trong mình sứ mệnh phát hiện "điểm nghẽn" và đề xuất giải pháp tháo gỡ cụ thể, ngành Thanh tra thực sự trở thành người đồng hành tin cậy, giúp các nguồn lực của đất nước không bị lãng phí bởi những rào cản hành chính và những quy định lỗi thời.
Vì thế, hoàn thiện cơ chế, chính sách, pháp luật thông qua công tác thanh tra chính là con đường ngắn nhất để xây dựng một nền quản trị minh bạch, hiệu quả và kiến tạo.
