(Thanh tra) - Ngày 18/12, Hội đồng Khoa học Thanh tra Chính phủ tổ chức hội nghị nghiệm thu đề tài cấp bộ “Nâng cao hiệu quả phát hiện và khắc phục hạn chế, bất cập trong quản lý, chính sách, pháp luật qua công tác thanh tra” do TS Trần Văn Long, Phó Vụ trưởng Vụ Tổ chức Cán bộ, Thanh tra Chính phủ làm chủ nhiệm.
Trình bày kết quả nghiên cứu tại hội nghị, TS Trần Văn Long cho biết, Luật Thanh tra đã xác định rõ mục đích của hoạt động thanh tra không chỉ dừng lại ở việc phát hiện, xử lý vi phạm pháp luật mà còn nhằm phát hiện những hạn chế, bất cập trong cơ chế quản lý, chính sách, pháp luật để kiến nghị với cơ quan nhà nước có thẩm quyền có giải pháp khắc phục.
Thông qua đó, thanh tra góp phần phòng ngừa vi phạm, nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước, bảo vệ lợi ích của Nhà nước, quyền và lợi ích hợp pháp của cơ quan, tổ chức, cá nhân.
Theo TS Trần Văn Long, việc phát hiện những sơ hở, bất cập trong cơ chế quản lý, chính sách, pháp luật là một mục tiêu quan trọng, thể hiện rõ vai trò của thanh tra như một công cụ thiết yếu của quản lý nhà nước.
Để đạt được mục tiêu này, cần có sự tham gia và trách nhiệm của nhiều chủ thể, trong đó đặc biệt là vai trò của thủ trưởng cơ quan quản lý, cơ quan thanh tra và người tiến hành thanh tra, bao gồm người ra quyết định thanh tra, trưởng đoàn thanh tra và các thành viên đoàn thanh tra.
Cũng theo ông, mỗi chủ thể giữ một vai trò nhất định trong từng giai đoạn của quá trình thanh tra, song trách nhiệm trực tiếp trong việc phát hiện và kiến nghị khắc phục các bất cập thuộc về các cơ quan thanh tra, nhất là người ra quyết định thanh tra và Đoàn thanh tra.
Tuy nhiên, thực tiễn hoạt động thanh tra trong những năm qua cho thấy số lượng các cuộc thanh tra phát hiện bất cập trong cơ chế quản lý, chính sách, pháp luật và có kiến nghị hoàn thiện còn khá khiêm tốn. Phần lớn các cuộc thanh tra vẫn tập trung vào việc phát hiện sai phạm cụ thể và kiến nghị xử lý trách nhiệm, thu hồi tài chính, xử lý hành chính hoặc chuyển cơ quan điều tra khi có dấu hiệu hình sự.
Thực trạng này, theo TS Trần Văn Long, đã làm giảm đi tính mục đích và vai trò toàn diện của hoạt động thanh tra. Mặc dù một số kết luận thanh tra có chỉ ra những hạn chế, bất cập của cơ chế, chính sách, pháp luật, song việc kiến nghị và tổ chức khắc phục trên thực tế còn rất hạn chế, thiếu tính hệ thống và chưa mang lại hiệu quả rõ nét.
Theo chủ nhiệm đề tài, cơ quan thanh tra hiện nay chưa thực sự thể hiện rõ vai trò là một thiết chế quan trọng trong việc nhận diện và kiến nghị tháo gỡ các “điểm nghẽn” về thể chế.
Trong bối cảnh xã hội và nền kinh tế không ngừng biến đổi, các quy định pháp luật luôn cần được rà soát, điều chỉnh để phù hợp với thực tiễn. Về chức năng và thẩm quyền, thanh tra có vị trí thuận lợi để phát hiện những quy định không còn phù hợp, chồng chéo, mâu thuẫn hoặc tạo ra các hệ lụy tiêu cực không mong muốn.
Tuy nhiên, thông qua hoạt động thanh tra, việc phân tích, đánh giá tác động của chính sách; nhận diện các lỗ hổng pháp lý; chỉ ra những quy định bất hợp lý vẫn chưa trở thành điểm mạnh thường xuyên được phát huy trong kết quả thanh tra hằng năm.
Ông cho biết, số liệu cho thấy, dù nhiều sai phạm kinh tế, hành chính, thậm chí hình sự được phát hiện và xử lý với giá trị lớn, nhưng số lượng kiến nghị hoàn thiện chính sách, pháp luật lại không tương xứng.
Nội dung kiến nghị hoàn thiện thể chế chưa được đặt làm trọng tâm trong kết luận thanh tra. Việc đánh giá tính khả thi, hiệu quả của chính sách và khả năng chính sách đi vào cuộc sống còn mờ nhạt.
Trong khi đó, nếu chỉ xử lý sai phạm mà không kiến nghị khắc phục các nguyên nhân gốc rễ từ cơ chế, chính sách, thì nguy cơ tái diễn vi phạm trong tương lai là rất lớn. Điều này cho thấy vai trò “gác cổng”, phòng ngừa từ xa của công tác thanh tra chưa được phát huy đầy đủ.
Một hạn chế khác được đề tài chỉ ra là chất lượng kiến nghị hoàn thiện chính sách, pháp luật trong nhiều kết luận thanh tra còn chung chung, chưa chỉ rõ cần sửa đổi, bổ sung điều, khoản, điểm cụ thể của văn bản quy phạm pháp luật liên quan. Một số kiến nghị chưa đủ sức thuyết phục, thiếu tính khả thi hoặc chưa nhận được sự đồng thuận của cơ quan có thẩm quyền.
Bên cạnh đó, quy trình tiếp nhận, xử lý và theo dõi việc thực hiện các kiến nghị hoàn thiện cơ chế, chính sách còn thiếu và chưa hiệu quả. Chưa có cơ chế pháp lý rõ ràng về trách nhiệm của các cơ quan lập pháp, cơ quan tham mưu xây dựng pháp luật trong việc nghiên cứu, phản hồi và triển khai các kiến nghị từ hoạt động thanh tra.
Từ thực tiễn nghiên cứu, TS Trần Văn Long đã đề xuất nhiều nhóm giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả phát hiện và khắc phục hạn chế, bất cập trong quản lý, chính sách, pháp luật qua công tác thanh tra, trong đó trọng tâm là hoàn thiện pháp luật về thanh tra.
Theo đó, cần quy định cụ thể cơ chế bảo đảm thực hiện đầy đủ mục đích của hoạt động thanh tra trong Luật Thanh tra và các văn bản hướng dẫn. Quyết định thanh tra và kế hoạch thanh tra cần xác định rõ mục tiêu phát hiện bất cập thể chế, phân công nhiệm vụ cụ thể cho từng thành viên đoàn thanh tra, quy định rõ phương pháp, cách thức thực hiện, cũng như trách nhiệm chỉ đạo, kiểm tra, giám sát của người ra quyết định thanh tra.
Bên cạnh đó, cần quy định rõ điều kiện, tiêu chuẩn chuyên môn của thành viên đoàn thanh tra, bảo đảm có cơ cấu người am hiểu pháp luật, có kiến thức, kỹ năng về đánh giá chính sách, xây dựng pháp luật, đặc biệt đối với các cuộc thanh tra theo chuyên đề.
Đề tài cũng kiến nghị hoàn thiện quy định về phương thức kiến nghị, chuyển giao và tiếp nhận kiến nghị hoàn thiện cơ chế, chính sách; quy định rõ thời hạn phản hồi, lộ trình sửa đổi, bổ sung chính sách; đồng thời thiết lập cơ chế theo dõi, đôn đốc, kiểm tra việc thực hiện các kiến nghị này.
Ngoài ra, kết luận thanh tra cần thống kê rõ các kiến nghị hoàn thiện chính sách, pháp luật, từ kiến nghị chung đến kiến nghị sửa đổi, bổ sung cụ thể, làm cơ sở cho cơ quan có thẩm quyền tiếp nhận và triển khai. Qua đó, góp phần nâng cao hiệu quả, tính phòng ngừa và vai trò chiến lược của công tác thanh tra trong hoàn thiện thể chế và quản lý nhà nước.
Với những kết quả đạt được, Hội đồng nghiệm thu đánh giá đề tài đạt loại Xuất sắc.
