(Thanh tra) - Hướng tới mốc 100 năm (2045), ngành Thanh tra Việt Nam được kỳ vọng không chỉ là lá chắn chống sai phạm, mà còn trở thành động lực kiến tạo liêm chính, giảm chi phí tuân thủ, góp phần xây dựng nền hành chính phục vụ, minh bạch, hiện đại và củng cố niềm tin phát triển quốc gia.
Từ năm 1945 đến nay, ngành Thanh tra Việt Nam luôn đồng hành cùng Nhà nước trong việc kiến tạo một nền hành chính kỷ cương, minh bạch. Bước vào chặng đường hướng tới mốc 100 năm (2045), yêu cầu đặt ra không chỉ là nâng cao hiệu lực phát hiện và xử lý sai phạm, mà còn là chuyển mình trở thành hệ thống quản trị rủi ro công hiện đại, chủ động phòng ngừa, bảo vệ liêm chính và niềm tin xã hội.
Bối cảnh hiện nay tạo điều kiện thuận lợi cho sự chuyển đổi đó. Việt Nam đã tăng 15 bậc trong Bảng xếp hạng Chính phủ điện tử của Liên Hợp Quốc - EGDI 2024 đạt 0,7709, xếp hạng 71/193, thuộc nhóm "Very High EGDI". Đây là nền tảng vững chắc để ngành Thanh tra số hóa toàn diện quy trình, liên thông dữ liệu với các lĩnh vực như thuế, đất đai, đầu tư công, hải quan, mua sắm công.
Luật Thanh tra số 11/2022/QH15 có hiệu lực từ ngày 1/7/2023 là "xương sống" pháp lý cho quá trình đổi mới, tránh chồng chéo, nâng cao trách nhiệm giải trình và chuyên nghiệp hóa toàn bộ quy trình thanh tra. Cùng với đó, các chỉ số quốc tế cũng phản ánh rõ yêu cầu cải thiện: CPI 2024 đạt 40/100 điểm (xếp hạng 88/180), trong khi PAPI 2024 ghi nhận "tham nhũng" là mối quan ngại số 1 của người dân (22,58%). Xã hội kỳ vọng cao hơn bao giờ hết vào minh bạch, công khai và trách nhiệm giải trình.
Thực tế, 6 tháng đầu năm 2025, số tiền sai phạm phát hiện tăng 28,8%, số vụ việc chuyển cơ quan điều tra tăng 48,7%, tiền thu hồi tăng 31,7% so với cùng kỳ 2024. Các cuộc thanh tra hành chính và chuyên ngành đang dịch chuyển từ "tăng lượng" sang "tăng chất", cho thấy dấu hiệu nâng cao hiệu quả thực thi. Đó là cơ sở để tiến tới một nền thanh tra dựa trên dữ liệu và quản trị rủi ro công minh bạch, đo lường được kết quả.
Sứ mệnh của Thanh tra Việt Nam đến năm 2045 là bảo vệ tính liêm chính của Nhà nước và niềm tin xã hội, thông qua một hệ thống dữ liệu hóa phòng ngừa, công khai và có năng lực thực thi mạnh. Để đạt được điều đó, ngành Thanh tra cần triển khai 6 trục chuyển đổi chiến lược:
Thứ nhất, thanh tra số và dữ liệu hóa toàn diện: Xây dựng kiến trúc Thanh tra số kết nối với các cơ sở dữ liệu quốc gia (dân cư, đất đai, đầu tư công, doanh nghiệp, thuế, hải quan…), hình thành bản đồ rủi ro công đa lớp, mã định danh số cho mọi kết luận và theo dõi toàn bộ vòng đời thực thi.
Thứ hai, quản trị rủi ro thay cho kiểm tra dàn trải: Tái thiết kế kế hoạch thanh tra theo mô hình chọn mẫu rủi ro, tập trung vào các lĩnh vực nhạy cảm như đầu tư công, đất đai, mua sắm công, y tế, giáo dục, tài chính. Hình thành Bộ chỉ số cảnh báo sớm (EWI) cho từng dự án, nhà thầu, cán bộ và địa phương.
Thứ ba, pháp y tài chính và điều tra số: Thành lập đơn vị pháp y tài chính trong hệ thống thanh tra; chuẩn hóa quy trình truy vết dòng tiền, xác thực chứng cứ số, thẩm định giá. Tỷ lệ thu hồi tài sản phải được coi là thước đo hiệu quả phòng, chống tham nhũng.
Thứ tư, Thanh tra phục vụ, giảm chi phí tuân thủ: Điện tử hóa tiền kiểm, hậu kiểm để hạn chế tiếp xúc trực tiếp; triển khai mô hình "một cuộc nhiều mục tiêu" phối hợp giữa thanh tra, kiểm toán và các cơ quan chuyên ngành. Hình thành Cổng Liêm chính Mua sắm công để công khai dữ liệu đấu thầu, chấm điểm nhà thầu, cảnh báo xung đột lợi ích.
Thứ năm, nâng cấp năng lực và đạo đức nghề nghiệp: Chuẩn hóa năng lực cán bộ theo mô hình vững pháp luật, giỏi dữ liệu, pháp y số, tài chính công. Luân chuyển định kỳ vị trí nhạy cảm, triển khai chương trình đào tạo 1.000 cán bộ dữ liệu và pháp y tài chính giai đoạn 2025 - 2030.
Thứ sáu, hội nhập chuẩn mực quốc tế: Tiệm cận các chuẩn OECD và UNCAC về liêm chính khu vực công; tham gia mạng lưới chia sẻ dữ liệu phòng, chống rửa tiền, chuyển giá, minh bạch đấu thầu. Mục tiêu đến 2045, Thanh tra Việt Nam đạt trình độ "khu vực +", đóng góp thiết thực vào cải thiện Chỉ số Cảm nhận Tham nhũng (CPI) và giảm chi phí tuân thủ của nền kinh tế.
Để hiện thực hóa 6 trục chuyển đổi nói trên, ngành Thanh tra cần tập trung triển khai 10 sáng kiến ưu tiên trong giai đoạn 2025 - 2030, hướng tới mục tiêu hiện đại hóa, minh bạch hóa và đo lường được hiệu quả quản trị. Theo đó, Trung tâm Phân tích rủi ro Thanh tra sẽ được thành lập để kết nối dữ liệu đa nguồn, vận hành bảng điều khiển thời gian thực, giúp phát hiện sớm nguy cơ sai phạm và theo dõi xu hướng rủi ro theo ngành, lĩnh vực, địa phương.
Cùng với đó, việc ban hành chuẩn phân loại rủi ro cho dự án và từng địa phương sẽ tạo cơ sở xây dựng "lịch thanh tra động" linh hoạt, phù hợp diễn biến thực tế. Ngành cũng cần biên soạn Sổ tay Pháp y tài chính và Điều tra số, thống nhất quy trình truy vết dòng tiền, thẩm định chứng cứ điện tử, hỗ trợ công tác thu hồi tài sản hiệu quả hơn.
Song song, cần xây dựng hệ thống theo dõi thực thi kết luận thanh tra công khai tỷ lệ thu hồi và tỷ lệ thực hiện, góp phần nâng cao trách nhiệm giải trình của người đứng đầu và cơ quan chịu thanh tra. Việc vận hành Cổng Liêm chính Mua sắm công không chỉ công khai dữ liệu đấu thầu mà còn bảo vệ người tố cáo thông qua cơ chế phản hồi ẩn danh, bảo đảm an toàn và khuyến khích tinh thần đấu tranh chống tiêu cực.
Đặc biệt, sáng kiến xây dựng Bộ chỉ số Liêm chính cấp địa phương liên thông với PAPI và PCI, công bố xếp hạng công khai hằng năm, sẽ là công cụ đo lường trực tiếp mức độ minh bạch, năng lực quản trị và nỗ lực phòng, chống tham nhũng ở từng cấp chính quyền. Đây là 3 trụ cột quan trọng thể chế, đo lường và truyền thông công góp phần củng cố niềm tin xã hội và thúc đẩy hình thành văn hóa liêm chính trong bộ máy công quyền.
Đến năm 2030, 100% kết luận thanh tra sẽ có mã định danh số, được theo dõi điện tử suốt vòng đời; ≥85% kiến nghị thực thi đúng hạn. Tỷ lệ thu hồi tài sản kinh tế tham nhũng tăng đều hằng năm. Đến 2035, hình thành Hệ sinh thái Liêm chính công, tích hợp kết quả thanh tra, kiểm toán, mua sắm công và đến 2045, Thanh tra Việt Nam trở thành thiết chế đảm bảo liêm chính hàng đầu khu vực, vận hành bản đồ rủi ro công thời gian thực.
Đi cùng với chuyển đổi số là yêu cầu hoàn thiện thể chế và truyền thông công. Cần cụ thể hóa Luật Thanh tra 2025 bằng nghị định, thông tư về chia sẻ dữ liệu, API mở, bảo vệ dữ liệu cá nhân, an ninh mạng; trao quyền truy cập dữ liệu đủ rộng để thanh tra thực hiện nhiệm vụ, đồng thời quy định rõ trách nhiệm người đứng đầu khi chậm hoặc không thực hiện kết luận.
Cùng đó, thiết kế cơ chế thưởng, kỷ luật gắn kết quả, chuẩn hóa quy trình đôn đốc, kiểm tra thực hiện kết luận với mốc thời gian cụ thể, công khai tiến độ trên cổng dữ liệu mở để người dân và báo chí cùng giám sát.
Ở tầm truyền thông, cần chuyển từ "thông tin vụ việc" sang "giáo dục liêm chính". Mỗi kết luận, mỗi vụ việc xử lý nên được trình bày như bài học quản trị, không chỉ là con số sai phạm. Minh bạch chính là vaccine chống tham nhũng, và minh bạch dữ liệu là nền tảng của niềm tin.
Tóm lại, kiến tạo niềm tin, giảm chi phí tuân thủ, thúc đẩy phát triển. Việt Nam đang có "điểm rơi" thuận lợi: EGDI thăng hạng mạnh, Luật Thanh tra 2022 đã có hiệu lực, kết quả 6 tháng đầu năm 2025 cho thấy chất lượng phát hiện, xử lý, thu hồi đi lên, và PAPI 2024 ghi nhận nhu cầu xã hội về minh bạch, chống tham nhũng ở mức cao. Nếu kiên định 6 trục chuyển đổi và 10 sáng kiến ưu tiên, cùng cơ chế thực thi đo lường chặt chẽ, đến mốc 100 năm (2045), ngành Thanh tra Việt Nam không chỉ là lá chắn chống sai phạm mà còn là động lực kiến tạo liêm chính, hạ chi phí tuân thủ cho nền kinh tế, góp phần xây dựng nền hành chính phục vụ, minh bạch, hiện đại và củng cố niềm tin phát triển.
