Đua ngựa Bắc Hà. Ảnh minh họa. (Nguồn: TTXVN)

''Ngựa hay có tật'' - câu này muốn nói những người có tài thường có những tật xấu, đồng nghĩa với ''Lắm tài nhiều tật.''

''Ngựa nào gác được hai yên'' - chỉ việc người ta không thể đồng thời phụng sự hai sự nghiệp lớn. Câu này tương đương với ''Một gáo hai chĩnh.''

''Ngựa non háu đá'' hay ''Ong non ngứa nọc'' - chỉ những người trẻ tuổi thường có tính cách hung hăng, thiếu chín chắn.

''Ngựa quen đường cũ'' hay ''Chứng nào tật ấy'' - câu này muốn nói người ta không dễ dàng bỏ được một thói quen xấu.

''Ngựa xe như nước'' - nói về sự đông đúc, có nhiều người xe qua lại tại một điểm nào đó.

''Ngưu tầm ngưu mã tầm mã'' - những người giống nhau thường tập hợp lại với nhau, tìm đến nhau.

''Một con ngựa đau cả tàu bỏ cỏ'' - nói về tình đoàn kết giữa những người trong cùng một nhóm hay cộng đồng có chung tình cảm hay lợi ích.

''Thẳng ruột ngựa'' - không úp mở, thẳng thắn vào đề luôn.

''Chạy như ngựa vía'' - ý nói chạy rất nhanh.

''Da ngựa bọc thây'' - thời xưa câu này thường dùng để nói về một người lính đã ngã xuống trên chiến trường (xác họ thường được bọc trong da ngựa thay cho quan tài), còn ngày nay người ta dùng để chỉ sự hy sinh của các chiến sỹ ngoài chiến trường.

''Đầu trâu mặt ngựa'' - dùng để chỉ những kẻ vô lại, bất lương.

''Đơn thương, độc mã'' (một ngựa với một cây thương) - một mình đối mặt với khó khăn, không có sự trợ giúp của ai.

''Đường dài hay sức ngựa'' - ý nói, cùng với thời gian, người ta có thể biết được những phẩm chất của một người nào đó, nhất là khi ở với nhau thường xuyên. Câu này đồng nghĩa với ''Đi lâu mới biết đường dài, ở lâu mới biết con người phải chăng'' hay ''Thức lâu mới biết đêm dài, ở lâu mới biết con người phải chăng.''

''Lên xe xuống ngựa'' - nói về người có cuộc sống xa hoa, phú quý.

''Mặt dài như ngựa'' hay ''Mặt ngay cán tàn'' - nói về vẻ mặt một người bị bắt quả tang, chưa kịp có biểu hiện cảm xúc gì khác.

''Thay ngựa đổi chủ'' - chỉ một người rời bỏ một phe phái để đi theo một phe phái khác.

''Được đầu voi đòi đầu ngựa'' - người có lòng tham không đáy, không biết dừng lại đúng mức, thành ngữ tương ứng là ''Được voi đòi tiên,'' ''Được đằng chân lân đằng đầu,'' ''Được con em thèm con chị,'' ''Có thịt đòi xôi.''

''Một lời nói ra bốn ngựa khó tìm'' (Nhứt ngôn ký xuất tứ mã nan truy) - có nghĩa là một lời nói vô ý khi ra khỏi miệng rất khó có thể lấy lại được.

''Tái ông mất ngựa'' - trong cái rủi có cái may. Câu này có nguồn gốc từ câu chuyện một người đánh mất con ngựa tưởng là vận đen, nhưng sau một thời gian, con ngựa trở về dắt thêm một con ngựa nữa.

''Cầm cương nảy mực'' hay ''Cầm cân nảy mực, đứng mũi chịu sào'' - trách nhiệm của người lãnh đạo, người đứng đầu phải chính trực, gương mẫu.

Qua những câu thành ngữ, tục ngữ trên có thể thấy cha ông ta đã rất tài tình khi sử dụng hình ảnh một con vật gắn bó với con người từ ngàn đời nay (là ngựa kéo, thồ, đua và chiến đấu) để phản ánh chân thực và sinh động muôn mặt của cuộc sống.

Không chỉ thế, những câu ca dao, tục ngữ, thành ngữ nói chung còn cho thấy một kho tàng văn hóa dân gian vô cùng phong phú và độc đáo của dân tộc Việt Nam - một di sản quý có sức sống mãnh liệt qua nhiều thế hệ.