(Thanh tra)- Trước đây, nói đến Ba Lòng - một vùng chiến khu nổi tiếng của huyện Đakrông (nơi sinh sống của các đồng bào Bru, Vân Kiều), không chỉ riêng người Quảng Trị mà miền đất này còn gieo vào trong lòng người mọi nơi những ám ảnh không thể nguôi ngoai.
Ngoài khó khăn về đi lại thì miền đất này còn “nổi tiếng” về đói nghèo. Nhờ những tâm huyết một lòng để vun đắp cho Ba Lòng, ngày nay đất này đã thay da, đổi thịt!
Về miền cứ địa
Như các tỉnh khác nằm trên dọc dài miền Trung, khắc thời này, Quảng Trị bắt đầu bước vào mùa đón bão. Chứng kiến những trận mưa ở khu vực miền Trung, nhưng riêng tôi, ám ảnh nhất là những trận mưa vào mùa ở Quảng Trị, nhất là ở hai huyện vùng cao Hướng Hóa và Đakrông của tỉnh này. Mưa trắng trời, trắng đất, mưa đến không thể và không muốn đi đâu cả.
Trong cái khắc thời chả muốn đưa chân đi đâu này, tôi nhận được lời mời của ông Hồ Xuân Hoàng - Chủ tịch xã Ba Lòng. Tôi quen ông Hoàng trong một đợt tình cờ cùng một lời hẹn lên với ông, lên với đất chiến khu. Biết tôi vào huyện, ông chủ động rủ lên xã. Tôi cấn cá, với cái giọng miền Trung, lại nơi miền núi, ông nhiệt thành: Sợ đi lại hả? Giờ lên Ba Lòng bon bon rồi. Ngồi xe khách già tiếng thôi, là thấy tôi và thấy đất Ba Lòng rồi đó.
Nể lời mời, lại thêm sự muốn khám phá về những đổi thay qua lời kể vắn tắt của ông Hoàng, tôi đi. Trên cái sự hanh thông của con đường dẫn về miền cứ địa có tên Ba Lòng, những hiểu biết dồi lên trong tôi. Ba Lòng ngày nay với Ba Lòng ngày xưa thật khác, đổi thay có thể gọi là hết sức nhanh chóng.
Xưa, thời Pháp sang xâm lược ta, sau một thời gian lựa chọn, Đảng bộ tỉnh Quảng Trị đã quyết định chọn Ba Lòng làm vùng chiến khu.
Năm 1947, sau khi chiếm được các thị xã, thị trấn của tỉnh này, Pháp đã bắt đầu thực hiện hành quân, càn quét, tìm bắt và tiêu diệt các đầu mối, các cán bộ cách mạng. Để bảo toàn lực lượng, tháng 5 năm 1947, Tỉnh ủy Quảng Trị đã quyết định rút toàn bộ lực lượng vào Ba Lòng.
Ba Lòng ra đời trở thành nơi dừng chân đóng trụ sở hoạt động của bộ đội chủ lực, cơ quan Đảng, Uỷ ban Hành chính kháng chiến, đoàn thể, quân dân bào chế và các công xưởng… Chiến khu là trung tâm lãnh đạo kháng chiến. Từ đây phát đi những đường lối của tỉnh, truyền đạt lại cho các cán bộ đảng viên và quần chúng những lệnh và chỉ thị của Trung ương.
Trong suốt cuộc chiến tranh (1947 - 1954) thực dân Pháp đã nhiều lần tập trung quân tấn công Ba Lòng. Với địa thế hiểm trở và lòng kiên trì, Chiến khu Ba lòng vẫn đứng vững và lãnh đạo kháng chiến. Vì nằm ở vị trí hiểm hóc nên đường tới Ba Lòng hồi ấy cũng hết sức khó đi. Lên với Ba Lòng thời kì này vẫn là chân trần men theo các hẻm núi hay đi đò từ Thạch Hãn lên.
Sau năm 1954, khi Pháp bị ta đánh đuổi, vì nằm ở nơi nổi tiếng lên Ba Lòng cũng nhanh chóng được Mĩ - Ngụy đưa vào thế cùm kẹp. Từ Ba Lòng, theo đường chim bay rất gần Thành cổ Quảng Trị. Đặc biệt thời kì Mĩ thiết lập “hàng rào điện tử McNamara” thì toàn bộ Ba Lòng cũng nằm trọn trong tầm kiểm soát này.
Khi Chiến dịch Đường 9 - Nam Lào, vô hình trung, một lần nữa Ba Lòng lại nằm trọn trong tầm đạn pháo nã và việc rải chất diệt cỏ và phát quang (điôxin). Đạn pháo, chất độc đã làm người và đất ở đây tê liệt. Để chống chọi với những tàn phá khủng khiếp này, người dân đã di cư di tản, một thời Ba Lòng nằm trong tình trạng trắng dân và được coi là… “đất chết”.
Hồi sinh “đất chết”
Sau những năm chiến tranh, kéo dài đến năm 1997, khi huyện Đakrông chưa được thành lập. Ba Lòng thực ra vẫn luẩn quẩn với những đói nghèo cùng với đó là sự lắt lay của đồng bào các dân tộc như Bru, Vân Kiều.
Ngày ấy từ trung tâm huyện lên Ba Lòng, người dân vẫn đi chủ yếu bằng hai con đường là men theo sông Ba Lòng hay đi đò từ Thạch Hãn (thị xã Quảng Trị) mà lên. Ròng rã cả ngày trời người ta mới thấy đất và người Ba Lòng. Thấy nhưng cũng buồn ngay vì tình trạng đói nghèo nơi đây.
Không để Ba Lòng nghèo. Để Ba Lòng nghèo là có tội với lịch sử đã được Quảng Trị và lãnh đạo huyện Đakrông xác định và đưa ra trong sự phát triển của mình. Để mảnh đất này thực sự có cơ hội vươn lên, cán bộ được lựa chọn, họ đã đem trong mình một tấm lòng lên với Ba Lòng mà quyết tâm lớn nhất là bám dân và tìm cách thoát nghèo.
Đầu tiên là đường, với sự kêu gọi và ưu tiên vốn đầu tư, một thời gian ngắn sau ngày thành lập huyện, hơn 18km đã được trải nhựa hanh thông, chấm dứt việc gò lưng đạp xe trên những con đường đá hộc hay ngược sông, ngược ghềnh mà lên. Cùng với con đường, điện lưới quốc gia cũng đã được kéo vào.
Cơn mưa mùa gác cữ độ gần trưa như quy luật, đón tôi trước chiếc trụ sở xây hai tầng khang trang, có trạm BTS, có wifi, ông Hồ Xuân Hoàng hồ hởi: Thấy Ba Lòng đã đổi thay chưa? Tất cả phải một lòng mới có Ba Lòng ngày hôm nay đấy. Dân một lòng, cán bộ một lòng thì đất này mới nhanh chóng hồi sinh được.
Theo ông Hoàng, vì đất miền chiến địa nên một thời ruộng đất Ba Lòng bị hoang hóa. Sau một thời cầm tay chỉ việc, nói cho dân rõ, dân hiểu và tạo động lực hăng say sản xuất, những năm qua, tỷ lệ hộ nghèo ở Ba Lòng giảm nhanh, chỉ còn 10,19%. 10/10 thôn của xã được công nhận làng văn hóa. Xã đạt 11/19 tiêu chí trong bộ tiêu chí nông thôn mới.
Dân bắt đầu no bụng, trường lớp được mở, đường sá hanh thông đã đã tạo sự giao lưu và nâng cao nhận thức cho người dân Ba Lòng. Từ thời quẩn quanh, tù túng với đói nghèo, đến nay, có một điều khó hình dung, chỉ vài năm ngắn ngủi được đầu tư và “mở cửa” mà con em Ba Lòng đã tỏa đi khắp nơi để hòa nhập và mưu sinh. Hiện nay, toàn xã đã có hàng trăm nam nữ thanh niên Ba Lòng đã vào thành phố Hồ Chí Minh hay ra nước ngoài tham gia lao động trong các nhà máy, xí nghiệp. Cùng với sự ra đi này, là tiền, là vật chất hàng năm được đem về với Ba Lòng.
Xã Ba Lòng có diện tích hơn 157 km2, hiện nay đang là nơi trú chân cho khoảng gần 3.700 người. Trạm xá và các trường học đã được công nhận đạt chuẩn quốc gia. Ba Lòng cũng là xã duy nhất của huyện Đakrông đạt chuẩn về phổ cập giáo dục trung học. Đầu năm 2020, Ba Lòng đã hoàn thành mục tiêu Chương trình 135 của Chính phủ, chính thức ra khỏi diện xã đặc biệt khó khăn.
Đến với Ba Lòng ngày nay, từ vùng đất một thời gian ngắn trước được coi là tự cung, tự cấp thì nay Ba Lòng đã nổi lên những gương sáng về sự làm giầu như Hồ Văn Phùng. Hồ Văn Phùng vốn là một nông dân Vân Kiều, sau khi được tiếp thu khoa học kỹ thuật, áp dụng vào sản xuất anh đã trồng gỗ keo cùng cây ăn quả. Với nguồn thu từ vườn và rừng này nên anh đã có tiền để nuôi hai con ăn học và vào tới bậc đại học.
Toàn xã Ba Lòng hiện có 314 ha lạc, 292 ha đậu đỗ, gần 90 ha ngô. Phải nói rằng, những đặc điểm thổ nhưỡng khí hậu và chất nước ở đây là điều đầu tiên khiến các loại cây hoa màu trồng xuống là liên tục bội thu. Chính quyền xã đang kêu gọi nông dân chuyển đổi nhiều diện tích trồng lúa nương kém hiệu quả sang trồng các loại cây hoa màu cho chất lượng cao này.
Chếch chiều, ông mặt trời sau một ngày “leo” dẫy Trường Sơn, qua Ba Lòng đã “về” với biển. Trên con đường ra huyện, tôi chợt bắt gặp những thôn nữ Vân Kiều đang quẩy quả hướng thôn. Gặp khách lạ, các cô e lẹ cười chào như một sự bí ẩn đổi thay đang đến với miền đất này!
