Nhà văn, nhà báo Lê Toán

Người đàn ông dáng dong dỏng cao đi đi, lại lại dọc bãi biển Trà Cổ. Mắt nhìn ra biển xa xăm. Bước chân dừng lại trên bãi cỏ của mũi đất Sa Vĩ.

Ông ngồi xệp trên bãi cỏ. Rút bút nguệch ngoạc trên trang giấy. Chim mòng biển đậu trên ngọn dương gần đó, tò mò nhìn xuống. Trên trang giấy hiện lên những nét phác họa ngọn cây xanh. Chim mòng biển ngó nghiêng hồi lâu, rồi tò mò hỏi:

- Ông đang vẽ lá cây gì thế?

Ông nhìn lên ngọn cây dương, mỉm cười, nói với chim mòng biển:

- Ta đang phác họa ý tưởng ấp ủ về dáng đứng của nơi địa đầu đất nước.

Thấy ông hiền hậu dễ bắt chuyện, chim mòng biển sà xuống, đậu bên cạnh. Chim ghé mỏ vào tận trang giấy. Còn ông thì mơ màng ngắm ngọn cây dương vi vút trong gió biển. Đột nhiên, cảm xúc dâng trào. Trong phút thăng hoa, ông đưa bút vẽ ngọn dương cách điệu với tám lá dương khổng lồ vút lên trời. Nét bút đậm phác bệ đỡ ngọn dương. Bệ đỡ có hình vành đai trống đồng Đông Sơn - báu vật văn hóa cổ Việt Nam. Bên trong vành đai trống đồng, ẩn những rễ cây cắm sâu vào lòng đất Mẹ. Bên ngoài vành trống đồng có hình ảnh thân thương của làng quê xanh xanh lũy tre làng. Cảnh lễ hội tưng bừng mùa xuân. Cảnh hát chèo, tiếng trống bập bùng suốt đêm thâu. Cảnh trẻ em vui chơi... Ngọn dương vừa phác họa trên trang giấy đã muốn cất tiếng rì rào chào đời!

Nhà văn hóa mỉm cười, cất phác họa vào túi dết. Ông sải bước ra bãi biển. Biển trước mắt trải rộng mênh mông. Tiếng phàng xua cá xôn xao đầu ngọn sóng. Từ mũi Sa Vĩ, ông mường tượng về sự rộng dài của đất nước và biển cả quê hương. Câu thơ, ông thuộc từ khi còn bé, cất lên ngân nga:

“Từ Trà Cổ rừng dương
Tới Cà Mau rừng đước”

Ý tưởng lâu nay ấp ủ, chợt bừng dậy ngùn ngụt, xanh tươi: “Tại nơi địa đầu này, nhất thiết phải dựng lên biểu trưng của Tổ quốc. Phải rồi, ta lấy chính phác họa vừa rồi làm biểu trưng!”.

Bản thân nhà văn hóa cũng bất ngờ với quyết định của mình. Ông bèn hỏi rừng dương có sẵn sàng làm biểu trưng hay chưa? Rừng dương nổi gió ào ào. Ngọn dương vươn lên, ngang tàng và kiêu hãnh. Ông hỏi chim mòng biển. Chim mòng biển gật đầu liên hồi, rồi giang cánh, mang tin này tới khắp biển Đông của Tổ quốc. Ông hỏi gió, hỏi mặt đất dưới chân, hỏi những người đang kéo lưới trên biển... Tất cả òa lên mừng rỡ.

Văn hóa làm nên sự khác biệt giữa các miền quê, giữa các đất nước. Ông đinh ninh điều đó, khi rảo chân trên bãi biển Trà Cổ. Ông tới ngôi trường cổ tích của nhà văn Nguyễn Công Hoan dựng tám mươi năm trước, trên ngôi đình biển Trà Cổ. Ông hỏi mái trường rêu phong. Mái trường ngả bóng xuống vai ông hoài bão mà ngôi trường bắc cầu từ đầu thế kỷ 20 sang đầu thế kỷ 21. Ông hỏi học sinh nô đùa trên bãi biển. Học sinh thích chí, tặng ông một mảnh san hô. Ông kính cẩn tới hỏi ngôi đình Trà Cổ. Một nhạc sĩ ở Thủ đô đã viết bài hát rất hay về mái đình làng biển này. Trong đình nổi lên ba hồi, chín tiếng trống cổ vũ cho nhà văn hóa.

Một nghệ sĩ chơi đàn rất hay nhận dệt ý tưởng nhà văn hóa thành công trình đồ sộ có một, không hai. Người nghệ sĩ có tên Hải Yến. Chim mòng biển rất vui bởi tên Hải Yến cũng là chim biển.

Vào vụ cá đông, thuyền giương buồm ra khơi đánh cá. Mùi nước biển tanh nồng ngất ngây biển Trà Cổ. Đó là những ngày đẹp trời. Biết bao người xúm xít đem ý tưởng của nhà văn hóa dựng thành công trình lớn trên bãi cỏ. Mồ hôi đẫm lưng người. Chim mòng biển làm quản ca cho chim chào mào, chim chích chòe, chim sơn ca ríu rít những điệu vui nhộn để mọi người bớt mệt nhọc. Ban đêm, đèn điện trên công trường sáng rực. Dế đồng ca khúc nhạc du dương, gửi gắm tâm hồn tuổi thơ vào từng khối bê tông. Máy trộn bê tông ầm ầm, trộn cả tiếng chim, tiếng dế; trộn làn gió biển, hạt sương đêm vào bê tông để đúc nên ngọn dương khổng lồ.

Ngọn dương đúc bằng bê tông nhô lên từ bãi cỏ, nơi hôm nào nhà văn hóa ngồi vẽ ý tưởng của mình. Tám lá dương khổng lồ đúc bằng bê tông, hiện thân cách điệu của ngọn dương khổng lồ mọc lên từ đất, vút lên, vút lên, vút thẳng lên trời, ngạo nghễ. Ngọn dương cao đến nỗi sóng biển phải ngước mắt lên nhìn. Tiếng trống đình Trà Cổ mang âm thanh lễ hội phải chắp cánh bay lên, quấn tiếng trống quanh ngọn dương.

Vầng mây hồng bay qua biết bao nơi trên trái đất. Mây hồng đã đậu trên những mái đền đài cổ của đất nước Hy Lạp. Đã ngập ngừng bay lên đỉnh tháp Eiffel của nước Pháp. Sáng nay, vầng mây khoác tấm khăn hồng rực rỡ lên ngọn dương khổng lồ tại mũi Sa Vĩ. Từ trên cao, vầng mây hồng ngắm biển xanh, ngắm bãi cát Trà Cổ, ngắm sông, ngắm đất. Vầng mây trầm trồ:

- Ngọn dương bền vững, chứa đựng bên trong văn hóa, tâm hồn như đền đài cổ.

Biểu trưng đã đón biết bao quý khách tới chiêm ngưỡng. Đàn sếu vừa dự lễ trao quà tại trại hè thiếu nhi quốc tế trên một ngọn núi băng tuyết trắng xóa. Trẻ em da vàng, da trắng, da đen tết cành ô liu xanh biếc, quàng thông điệp hòa bình lên vai chim sếu. Chim sếu giang cánh miệt mài bay qua biết bao vùng đất, biết bao dòng sông. Một ngày kia, chim sếu  hạ cánh xuống mũi đất Sa Vĩ, tận Việt Nam. Chim mòng biển, chim chích chòe, chim sơn ca, chim chào mào mở hội đón chim sếu bên ngọn dương vừa xây dựng xong.

Chim sếu sững sờ ngắm ngọn dương khổng lồ, in lên nền trời thiêng liêng như nóc đền cổ Hy Lạp, như đỉnh tháp Eiffel. Càng ngắm ngọn dương, chim sếu thấy sao mà ngọn dương giống vòng ô liu quàng trên vai mình thế! Ngọn dương đúc bằng bê tông mang hồn của đất, mang thông điệp hòa bình sẽ mãi xanh tươi. Chim sếu mang ý nghĩ của mình hỏi đất. Đất, nơi điểm đầu đất nước hình chữ S nói với chim sếu:

- Đúng vậy chim sếu ạ! Thông điệp hòa bình của trẻ em trại hè là vòng ô liu quàng lên vai chim sếu. Thông điệp hòa bình của các nước thì kết thành ngọn dương quàng lên vai đất nước tôi!

Lộc Nga (Giới thiệu)