(Thanh tra) - Tại hội thảo “Phòng, chống tham nhũng trong khu vực ngoài nhà nước” ngày 9/12, ông Nguyễn Minh Thông, Trưởng Ban Kiểm tra Trung ương Hội Chữ thập đỏ Việt Nam nhấn mạnh: vai trò then chốt của công tác kiểm tra, giám sát trong hoạt động cứu trợ nhân đạo, đồng thời chia sẻ những bài học kinh nghiệm quý báu giúp tăng cường minh bạch, trách nhiệm giải trình và niềm tin xã hội.
Ông Nguyễn Minh Thông cho biết, công tác phòng, chống tham nhũng của Việt Nam hiện nay dựa trên nền tảng pháp lý thống nhất, với nòng cốt là Luật Phòng, chống tham nhũng năm 2018. Hệ thống này bao gồm từ nguyên tắc, biện pháp phòng ngừa, cơ chế phát hiện đến xử lý hành vi vi phạm, nhằm xây dựng nền công vụ liêm chính, minh bạch và có trách nhiệm.
Hội Chữ thập đỏ Việt Nam, tổ chức xã hội nhân đạo của quần chúng do Chủ tịch Hồ Chí Minh sáng lập ngày 23/11/1946, hoạt động vì mục tiêu nhân đạo, hòa bình, hữu nghị, tập hợp mọi người Việt Nam không phân biệt thành phần dân tộc, tôn giáo hay giới tính.
Hội chăm lo hỗ trợ vật chất và tinh thần cho người khó khăn, nạn nhân chiến tranh, thiên tai và thảm họa; tham gia chăm sóc sức khỏe ban đầu cho nhân dân; vận động các tổ chức, cá nhân tham gia các hoạt động nhân đạo.
Trọng tâm công tác phòng, chống tham nhũng được xây dựng trên ba trụ cột: công khai, minh bạch và trách nhiệm giải trình. Ông Thông nhấn mạnh rằng, việc công khai hoạt động thông qua họp dân, niêm yết tại trụ sở, đăng tải trên phương tiện thông tin đại chúng hay cổng thông tin điện tử không chỉ đảm bảo quyền được biết của người dân, mà còn là công cụ kiểm soát quyền lực, hạn chế hành vi tùy tiện.
“Cơ chế công khai và minh bạch còn giúp thiết lập khuôn khổ quản lý rõ ràng, giảm thiểu nguy cơ phát sinh tiêu cực từ trong thiết kế chính sách,” ông Thông nhấn mạnh.
Ông cho biết, công tác kiểm tra, giám sát hoạt động cứu trợ nhân đạo của Hội Chữ thập đỏ Việt Nam là một mô hình thực tiễn tiêu biểu. Dù cứu trợ mang tính nhân văn, tuy nhiên lại cũng là lĩnh vực nhạy cảm, tiềm ẩn nhiều nguy cơ tiêu cực.
Các khâu như: phân bổ nguồn lực, lựa chọn hộ thụ hưởng, thẩm định và cấp phát tiền, hàng hóa nếu thiếu kiểm soát có thể phát sinh rủi ro như sai lệch thông tin, lợi dụng danh nghĩa nhân đạo để trục lợi. Khi đó, không chỉ nguồn lực bị thất thoát, mà giá trị nhân văn của hoạt động cứu trợ cũng bị xói mòn nghiêm trọng.
Để khắc phục, Hội đã triển khai quy trình giám sát chặt chẽ, thể chế hóa nguyên tắc phòng, chống tham nhũng ngay từ cấp cơ sở. Đây không chỉ bao gồm các quy trình nghiệp vụ, mà còn lồng ghép cả các phân tích rủi ro như biến động giá cả, tác động phụ đối với cộng đồng không hưởng lợi, nhằm bảo đảm tính minh bạch, khách quan và hiệu quả trong toàn bộ quá trình cứu trợ.
Ông Thông cho biết, quy trình này bao gồm: thông báo công khai nguồn tài trợ, mục đích và tiêu chí lựa chọn hộ thụ hưởng; họp dân bình xét công khai với sự tham gia của chính quyền, đoàn thể và cộng đồng; niêm yết danh sách dự kiến tại trụ sở UBND xã, nhà văn hóa thôn; thiết lập đường dây nóng tiếp nhận phản hồi và khiếu nại.
“Toàn bộ các nội dung này hiện thực hóa trực tiếp hai nguyên tắc cốt lõi của Luật Phòng, chống tham nhũng là công khai, minh bạch và trách nhiệm giải trình,” ông Thông nhấn mạnh.
Nhằm bảo đảm quy trình được thực hiện nghiêm túc và thống nhất, Hội Chữ thập đỏ Việt Nam đã xây dựng hệ thống biểu mẫu giám sát đa tầng, bao phủ toàn bộ các khâu trọng, từ lựa chọn đối tượng, niêm yết tiêu chí, hình thức bình chọn đến việc tổ chức cấp phát.
Tại các điểm cấp phát, nguyên tắc minh bạch được cụ thể hóa bằng việc kiểm tra niêm yết danh sách, bố trí khu vực tiếp nhận ý kiến, đảm bảo trật tự và bảo vệ nhân phẩm người thụ hưởng. Nhân viên cấp phát đều mặc đồng phục, đeo thẻ và mang logo Hội để tăng cường nhận diện và trách nhiệm giải trình.
Sau cấp phát, Trung ương Hội phối hợp với nhà tài trợ và chuyên gia đánh giá độc lập phỏng vấn ngẫu nhiên người hưởng lợi để kiểm tra chéo và xác thực thông tin. Hoạt động này vừa phát hiện sai sót kịp thời, vừa tạo hiệu ứng răn đe, bởi tất cả quá trình đều được giám sát nghiêm túc.
Ông nhấn mạnh: Có thể khẳng định rằng, mô hình phòng ngừa rủi ro tham nhũng trong hoạt động cứu trợ của Hội Chữ thập đỏ Việt Nam là một minh chứng thực tiễn sinh động cho việc vận dụng hiệu quả các quy định của Luật Phòng, chống tham nhũng vào đời sống. Mô hình này không chỉ bảo đảm nguồn lực được chuyển tải đúng người, đúng hoàn cảnh, mà còn góp phần quan trọng trong việc củng cố niềm tin của cộng đồng và các nhà tài trợ đối với hoạt động nhân đạo.
Từ thực tiễn này, ông Thông rút ra một số bài học như: tiêu chuẩn hóa quy trình giúp hạn chế nguy cơ tùy tiện; cơ chế giám sát xã hội từ gốc tạo sự chủ động cho cộng đồng; kết hợp kiểm tra chéo và phản hồi trực tiếp nâng cao hiệu quả; văn hóa liêm chính trong đội ngũ cán bộ và ý thức trách nhiệm xã hội của người dân quyết định tính bền vững; ứng dụng công nghệ thông tin và dịch vụ tài chính thứ ba tăng cường minh bạch.
Để nhân rộng mô hình, ông Thông đề xuất, các tổ chức quần chúng cần rà soát, xây dựng và công khai quy trình nghiệp vụ chi tiết trong các lĩnh vực dễ phát sinh tiêu cực; nghiên cứu, áp dụng các công cụ giám sát thực địa tích hợp công nghệ, cho phép người dân gửi phản hồi nhanh chóng, thuận tiện.
“Hiệu quả phòng, chống tham nhũng chỉ được đảm bảo khi được xây dựng trên ba nền tảng: quy trình chuẩn hóa, giám sát đa tầng và sự tham gia có trách nhiệm của cộng đồng. Khi pháp luật được cụ thể hóa bằng công cụ khoa học và cơ chế giám sát hiệu quả, chúng ta hoàn toàn có thể kiến tạo nền hành chính liêm chính, minh bạch, phục vụ nhân dân thực chất,” ông Thông nhấn mạnh.
