ThS Lê Thị Thúy, Trưởng phòng Quản lý khoa học, Trường Cán bộ Thanh tra. Ảnh: TH

Kiểm soát tham nhũng trong cung ứng dịch vụ công giảm

Theo ThS Lê Thị Thúy, chủ nhiệm đề tài khoa học cấp bộ “Phòng, chống tham nhũng trong cung cấp dịch vụ công”, cung cấp dịch vụ công (giáo dục, y tế, tư pháp...) cho xã hội là một chức năng cơ bản của mọi nhà. Việt Nam đang trong quá trình đổi mới, cải cách toàn diện nền hành chính quốc gia, học hỏi những hạt nhân hợp lý của mô hình quản lý công mới để xây dựng Chính phủ liêm chính, kiến tạo phát triển và phục vụ.

Vì vậy, lĩnh vực cung cấp dịch công cũng không ngừng được đổi mới, hoàn thiện theo hướng giao quyền tự chủ cho các đơn vị sự nghiệp công lập Nhà nước và xã hội hóa các dịch vụ cần thiết để khu vực tư đảm nhận việc cung ứng và Nhà nước quản lý bằng pháp luật, tiêu chuẩn.

Xã hội hóa dịch vụ công mang đến lợi ích cho cả khu vực Nhà nước và khu vực tư nhân. Nhà nước giảm gánh nặng, tập trung hơn vào việc hoạch định, ban hành chính sách, quản lý vĩ mô, bộ máy gọn nhẹ hơn. Khu vực tư nhân có cơ hội đầu tư và cạnh tranh phát triển, sự cạnh tranh khiến cho dịch vụ công được rẻ hơn, tốt hơn và chuyên nghiệp hơn.

"Đây là một lĩnh vực vô cùng quan trọng vì tác động trực tiếp hằng ngày đến cuộc sống của người dân, ảnh hưởng trực tiếp đến sản xuất, kinh doanh và cả cuộc sống, an sinh xã hội của người dân. Do đó, việc cung cấp dịch vụ công một cách chất lượng, chuyên nghiệp, minh bạch là nền tảng để thúc đẩy phát triển kinh tế và ổn định chính trị xã hội" - chủ nhiệm đề tài nhấn mạnh.

Theo ThS Lê Thị Thúy, thời gian qua, việc cung cấp dịch vụ công đã phát sinh một số hạn chế do kinh nghiệm quản lý của Việt Nam trong quá trình chuyển đổi mô hình quản lý chưa nhiều, phương thức kiểm soát hoạt động chưa thực sự đầy đủ, phù hợp.

Trong đó có vấn nạn tham nhũng, tiêu cực trong cung ứng dịch vụ công. Kết quả khảo sát PAPI cho thấy điểm chỉ số cung ứng dịch vụ công từ 2019 đến 2022 có sự cải thiện từ 7.27 điểm lên 7.55 điểm. Tuy nhiên, kiểm soát tham nhũng trong cung ứng dịch vụ công lại giảm từ 2,01 điểm năm 2019 xuống 2 điểm năm 2022 ở 2 lĩnh vực thiết yếu là giáo dục và y tế.

Thực tế thời gian qua cũng thấy có nhiều vụ việc tham nhũng được phát hiện trong cung ứng dịch vụ công, bao gồm cả dịch vụ công do đơn vị của Nhà nước cung cấp và dịch vụ công đã được xã hội hóa từ y tế, giáo dục tới kiểm định, công chứng... Dịch vụ giáo dục với hàng loạt phản ánh về tình trạng học thêm, dạy thêm, thu chi sai quy định cũng gây bức xúc trong dư luận xã hội...

Do đó, việc nghiên cứu đề tài "Phòng, chống tham nhũng trong cung ứng dịch vụ công" là cần thiết để tổng hợp, phân tích thực trạng phòng, chống tham nhũng trong cung cấp dịch vụ công ở Việt Nam hiện nay.

Tăng cường kiểm soát nội bộ tại các đơn vị cung cấp dịch vụ công

ThS Lê Thị Thúy cho rằng, phải coi hoàn thiện thể chế, đặc biệt là cơ chế kiểm soát cung cấp dịch vụ công là then chốt; cùng với đó là tăng cường kiểm soát của xã hội trong phòng, chống tham nhũng trong cung cấp dịch vụ công; kiểm soát việc hoàn thiện cơ chế quản trị rủi ro tham nhũng, tiêu cực trong nội bộ cơ quan, doanh nghiệp, tổ chức trực tiếp cung cấp dịch vụ công; coi ứng dụng công nghệ số là khâu đột phá.

Đưa ra những giải pháp cho việc phòng, chống tham nhũng trong cung cấp dịch vụ công ở Việt Nam thời gian tới, theo ThS Lê Thị Thúy, cần xây dựng và ban hành Luật Hành chính công. Luật này cần quy định rõ ràng về các loại hình dịch vụ hành chính công, chủ thể cung cấp, quyền và nghĩa vụ của người thụ hưởng, cũng như các biện pháp phòng ngừa tham nhũng như công khai, minh bạch, kiểm soát xung đột lợi ích, và xử lý vi phạm.

Cùng với đó là sửa đổi, bổ sung các quy định về xã hội hóa dịch vụ công, cần sửa đổi các văn bản pháp luật như Nghị định số 32/2019/NĐ-CP và Nghị định số 60/2021/NĐ-CP để làm rõ tiêu chí, điều kiện và quy trình liên quan đến xã hội hóa dịch vụ công, đặc biệt trong các lĩnh vực giáo dục, y tế và giao thông.

Bổ sung quy định về kiểm soát xung đột lợi ích trong cung cấp dịch vụ công, cần bổ sung vào Luật Phòng, chống tham nhũng năm 2018 và các văn bản hướng dẫn thi hành các điều khoản cụ thể, chặt chẽ hơn về kiểm soát xung đột lợi ích liên quan đến việc cung cấp dịch vụ công. Bổ sung quy định, quy trình về thanh tra, kiểm tra việc hoàn thiện cơ chế kiểm soát nội bộ, quản trị rủi ro của các đơn vị, doanh nghiệp cung cấp cấp dịch vụ công.

Đặc biệt, cần có đơn vị chuyên trách của Nhà nước để giám sát độc lập về cung cấp dịch vụ công. “Cơ quan này sẽ có quyền tiến hành thanh tra đột xuất, tiếp nhận khiếu nại, tố cáo từ người dân và yêu cầu các đơn vị cung cấp dịch vụ công giải trình về các hoạt động của mình” - theo chủ nhiệm đề tài.

Cùng với đó là tăng cường kiểm soát nội bộ tại các đơn vị cung cấp dịch vụ công. Cần xây dựng hệ thống kiểm soát nội bộ chặt chẽ, bao gồm việc thiết lập các bộ phận kiểm toán nội bộ độc lập, đường dây nóng và hòm thư góp ý tại các đơn vị như trường học, bệnh viện và doanh nghiệp cung cấp dịch vụ công ích.

Tăng cường thanh tra, kiểm tra, đổi mới hình thức thanh tra, kiểm tra, cần tăng cường các đợt thanh tra, kiểm tra đột xuất tại các đơn vị cung cấp dịch vụ công, tập trung vào các lĩnh vực nhạy cảm như giáo dục, y tế và giao thông.

Số hóa toàn trình các dịch vụ công, theo đó cần đẩy mạnh việc triển khai dịch vụ công trực tuyến mức độ 3 và 4 trên Cổng Dịch vụ công Quốc gia và các cổng địa phương, đảm bảo 100% thủ tục hành chính được xử lý qua môi trường số vào năm 2030.

Ngoài ra, cần mở rộng thanh toán không dùng tiền mặt trong cung cấp dịch vụ công, mở rộng áp dụng thanh toán không dùng tiền mặt trong tất cả các dịch vụ công, từ dịch vụ hành chính công (như cấp giấy phép, chứng nhận) đến dịch vụ sự nghiệp công (như học phí, viện phí) và dịch vụ công ích (như phí nước sạch, điện). Ứng dụng trí tuệ nhân tạo và dữ liệu lớn để phát hiện tham nhũng.