(Thanh tra) - Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) đang đối mặt với khoản lỗ lũy kế khổng lồ lên tới hơn 44.700 tỷ đồng, chủ yếu phát sinh trong giai đoạn 2022-2023. Để giải quyết áp lực tài chính này, Bộ Công Thương đã đề xuất cho phép EVN phân bổ dần khoản lỗ vào giá bán lẻ điện. Đề xuất này đã và đang tạo ra một cuộc tranh luận gay gắt trong dư luận, đặt ra câu hỏi: Phải chăng đây là giải pháp duy nhất và tối ưu, hay chỉ là cách để chuyển gánh nặng từ một doanh nghiệp Nhà nước sang toàn bộ người dân và doanh nghiệp?
Khoản lỗ kỷ lục của EVN không phải là một hiện tượng đơn lẻ mà là hệ quả của một chuỗi các yếu tố đan xen phức tạp. Theo báo cáo của EVN, nguyên nhân trực tiếp và lớn nhất là biến động giá nhiên liệu đầu vào.
Trong giai đoạn 2022-2023, giá than, khí và dầu trên thị trường thế giới tăng vọt, kéo theo chi phí sản xuất điện tăng cao đột biến. Theo EVN, giá thành sản xuất điện tăng 22,55% so với năm 2021, trong khi giá bán lẻ điện không được điều chỉnh kịp thời, tạo ra một “khoảng hở” tài chính lớn.
Tuy nhiên, giới chuyên gia cho rằng, việc quy trách nhiệm hoàn toàn cho biến động thị trường là chưa đủ. TS. Cấn Văn Lực, Chuyên gia Kinh tế trưởng BIDV, phân tích: Cái gốc của vấn đề nằm ở cơ chế quản lý. Hệ thống giá điện của chúng ta vẫn còn nặng tính hành chính, không đủ linh hoạt để phản ứng với thị trường. Hơn nữa, EVN vẫn phải thực hiện nhiệm vụ chính trị là đảm bảo an ninh năng lượng quốc gia, đôi khi phải mua điện với giá cao để đáp ứng nhu cầu, nhưng không được phép bán ra với giá tương xứng.
Một vấn đề khác là chi phí từ chênh lệch tỷ giá. Với các khoản vay lớn bằng ngoại tệ để đầu tư vào các dự án nguồn và lưới điện, khi tỷ giá biến động mạnh, EVN phải gánh thêm một khoản lỗ không nhỏ. Tất cả những yếu tố này cộng lại đã tạo nên một bức tranh tài chính ảm đạm của EVN.
Đề xuất phân bổ khoản lỗ vào giá điện đã vấp phải nhiều phản ứng trái chiều. Nhiều chuyên gia và đại diện cộng đồng doanh nghiệp bày tỏ lo ngại việc tăng giá điện sẽ trực tiếp làm tăng chi phí sinh hoạt và sản xuất, ảnh hưởng tiêu cực đến sức cạnh tranh của nền kinh tế.
“Một sự điều chỉnh dù nhỏ cũng sẽ tạo áp lực lớn lên chi phí sản xuất, đặc biệt là với các doanh nghiệp dệt may, thép và vật liệu xây dựng", ông Nguyễn Văn Thân, Chủ tịch Hiệp hội Doanh nghiệp nhỏ và vừa Việt Nam (VINASME), chia sẻ. "Chúng tôi đang nỗ lực phục hồi sau đại dịch và một khoản tăng giá điện sẽ làm giảm đáng kể sức cạnh tranh của chúng tôi trên thị trường quốc tế.”
TS. Lê Đăng Doanh, nguyên Viện trưởng Viện Nghiên cứu Quản lý Kinh tế Trung ương cũng cảnh báo về rủi ro lạm phát: “Giá điện là một yếu tố đầu vào quan trọng của hầu hết các ngành. Tăng giá điện sẽ đẩy giá cả hàng hóa và dịch vụ lên cao, tác động trực tiếp đến thu nhập và đời sống của người dân, đặc biệt là những người có thu nhập thấp.”
Tuy nhiên, các chuyên gia cũng thừa nhận rằng, việc duy trì một mức giá điện thấp hơn giá thành sản xuất trong một thời gian dài là không bền vững. Nếu EVN tiếp tục lỗ, họ sẽ không có đủ nguồn lực để đầu tư vào hạ tầng, dẫn đến nguy cơ thiếu điện trong tương lai. "Chúng ta phải chấp nhận rằng giá điện cần phản ánh đúng giá trị thị trường để đảm bảo ngành điện có thể phát triển", TS. Cấn Văn Lực nhận định. "Vấn đề là chúng ta sẽ làm thế nào để điều chỉnh một cách hợp lý và công bằng."
Việc chấp nhận đề xuất tăng giá điện để bù lỗ cho EVN là một quyết định phức tạp, đòi hỏi phải cân nhắc giữa nhiều yếu tố. Thay vì chỉ tập trung vào việc tăng giá, nhiều chuyên gia đã đề xuất những giải pháp toàn diện và căn cơ hơn, mang tính chất dài hạn.
Một trong những bước đi đầu tiên được đề xuất là minh bạch hóa và phân bổ trách nhiệm. Theo TS. Cấn Văn Lực, Chuyên gia Kinh tế trưởng BIDV, trước khi đưa ra bất kỳ quyết định nào về giá, EVN cần công khai và minh bạch toàn bộ các số liệu tài chính. Điều này sẽ giúp người dân hiểu rõ nguyên nhân và thấy được sự công bằng, từ đó tạo được sự đồng thuận của xã hội. Sự minh bạch cũng là cách để EVN lấy lại niềm tin từ công chúng.
Song song với đó, quản trị và tái cơ cấu nội bộ cũng là một nhiệm vụ cấp thiết. EVN cần tiếp tục đẩy mạnh các giải pháp nội tại để giảm chi phí, như giảm tổn thất điện năng, tối ưu hóa chi phí vận hành và đầu tư. Đây được xem là giải pháp căn cơ, giúp giảm giá thành sản xuất về lâu dài, từ đó giảm áp lực lên giá bán.
Khi đã giải quyết được các vấn đề nội bộ, việc cải cách cơ chế giá điện sẽ trở nên khả thi hơn. Các chuyên gia nhất trí rằng, cần phải thay đổi để theo kịp với thị trường. Về dài hạn, nên nghiên cứu và áp dụng cơ chế giá điện thị trường, thay vì chỉ điều chỉnh giá theo mệnh lệnh hành chính. Đặc biệt, cơ chế giá điện hai thành phần (giá công suất và giá điện năng) và giá điện theo giờ cũng nên được xem xét để khuyến khích người dân sử dụng điện hiệu quả hơn, giảm áp lực lên hệ thống vào giờ cao điểm.
Bên cạnh những giải pháp trên, đa dạng hóa nguồn vốn cũng là một bước đi quan trọng để giảm gánh nặng đầu tư cho EVN. Nhà nước cần có chính sách khuyến khích khu vực tư nhân tham gia đầu tư vào các dự án nguồn điện, đặc biệt là năng lượng tái tạo. Việc này không chỉ giúp giảm áp lực tài chính cho EVN mà còn góp phần vào mục tiêu phát triển bền vững của đất nước, tạo ra một hệ thống năng lượng ổn định và hiệu quả hơn trong tương lai.
Việc xử lý khoản lỗ hàng chục nghìn tỷ đồng của EVN không phải là vấn đề của riêng ngành điện, mà là bài toán của toàn bộ nền kinh tế. Một giải pháp công bằng và bền vững không thể chỉ là tăng giá điện một cách đơn thuần. Nó cần kết hợp một lộ trình điều chỉnh giá hợp lý, minh bạch hóa chi phí, cải cách quản trị và huy động các nguồn lực khác từ xã hội. Chỉ khi đó, ngành điện mới có thể phát triển bền vững, đảm bảo an ninh năng lượng quốc gia mà không tạo thêm gánh nặng không đáng có cho người dân và doanh nghiệp, từ đó tạo nền tảng vững chắc cho sự phát triển của đất nước.
