(Thanh tra) - Chuyển sang mô hình chính quyền địa phương hai cấp giúp Quảng Ninh tinh gọn bộ máy, tăng quyền cho cấp cơ sở, nhưng cũng làm bộc lộ rõ những bất cập về tổ chức, nhân sự và cơ chế phối hợp trong công tác tiếp công dân, giải quyết khiếu nại, tố cáo. Tổ công tác của Thanh tra Chính phủ và lãnh đạo tỉnh thống nhất nhận diện các “điểm nghẽn” để có giải pháp khắc phục trong thời gian tới.
Trong chương trình kiểm tra, đôn đốc công tác phối hợp tiếp công dân, phương án bảo đảm an ninh, trật tự phục vụ Đại hội Đảng, các kỳ họp Quốc hội khóa XV và nắm tình hình các vụ việc khiếu nại, tố cáo đông người, phức tạp tại Quảng Ninh ngày 4/12/2025, Tổ công tác của Thanh tra Chính phủ do Phó Tổng Thanh tra Dương Quốc Huy làm Tổ trưởng đã nghe UBND tỉnh báo cáo kết quả tiếp công dân, xử lý đơn thư, giải quyết khiếu nại, tố cáo, kiến nghị, phản ánh trong hai năm 2024-2025 và phương hướng năm 2026.
Thiếu bộ phận tham mưu chuyên trách ở cơ sở, áp lực dồn lên Thanh tra tỉnh
Trong báo cáo và phát biểu tại buổi làm việc, UBND tỉnh Quảng Ninh chỉ ra một loạt tồn tại, hạn chế sau khi vận hành mô hình chính quyền hai cấp. Ở cấp xã, phường, thị trấn, người đứng đầu cấp ủy, chính quyền tại một số nơi chưa thật sự làm tròn trách nhiệm trong công tác tiếp công dân, giải quyết khiếu nại, tố cáo; việc tiếp công dân còn mang tính hình thức, chưa thực sự lắng nghe, đối thoại, chưa giải quyết kịp thời các quyền, lợi ích hợp pháp, chính đáng của người dân. Công tác nắm tình hình, phát hiện sớm mâu thuẫn, bức xúc chưa kịp thời, còn lúng túng trước các vụ việc đông người.
Chất lượng giải quyết khiếu nại lần đầu ở một số cơ sở chưa cao, dẫn đến khiếu nại kéo dài lên cấp trên. Công tác hòa giải ở cơ sở có nơi còn hình thức, thiếu chiều sâu. Đồng thời, trên địa bàn tỉnh vẫn tồn tại một số vụ việc đã được rà soát, giải quyết đúng chính sách, pháp luật, có tổ chức đối thoại, vận động, nhưng công dân chưa đồng thuận, tiếp tục khiếu nại hoặc bị lôi kéo, kích động tham gia khiếu kiện đông người, tiềm ẩn nguy cơ mất an ninh, trật tự.
Việc sắp xếp đơn vị hành chính, bỏ cấp huyện đã dẫn đến yêu cầu bàn giao khối lượng lớn hồ sơ khiếu nại, tố cáo từ cấp huyện cũ về cấp xã mới. UBND tỉnh đánh giá, công tác bàn giao ở một số nơi còn bất cập, thiếu đầy đủ, khiến cấp xã khó khăn khi tiếp nhận nhiệm vụ, nhất là trong các vụ việc có lịch sử kéo dài, hồ sơ phức tạp.
Đội ngũ công chức cấp xã sau kiện toàn còn thiếu về số lượng, chưa đồng đều về chất lượng. Nhiều nơi chưa bố trí được cán bộ chuyên trách tham mưu về tiếp công dân, giải quyết khiếu nại, tố cáo; cán bộ được giao nhiệm vụ thường phải kiêm nhiệm nhiều mảng công việc khác, trong khi yêu cầu về chuyên môn, kỹ năng pháp lý, kỹ năng “dân vận” ngày càng cao.
Về phía Thanh tra tỉnh, Phó Chủ tịch UBND tỉnh Lê Văn Ánh thông tin, khi không còn thanh tra cấp huyện và thanh tra các sở, khối lượng công việc dồn lên Thanh tra tỉnh rất lớn. Nhiều lĩnh vực phát sinh khiếu nại, tố cáo phức tạp như đất đai, môi trường, nông nghiệp, hạ tầng đô thị… lại thiếu đầu mối kiểm tra, thanh tra chuyên ngành ở cấp sở; nếu giao hết cho Thanh tra tỉnh sẽ vượt quá khả năng cân đối theo chương trình, kế hoạch. Đây là “điểm nghẽn” về tổ chức cần được nghiên cứu xử lý.
Hoàn thiện cơ chế thanh tra hai cấp, phát huy vai trò kiểm tra chuyên ngành
Từ góc độ Trung ương, Phó Tổng Thanh tra Chính phủ Dương Quốc Huy cho biết, cùng với mô hình chính quyền hai cấp, hệ thống thanh tra đã được tổ chức lại theo mô hình hai cấp: Thanh tra Chính phủ ở Trung ương và Thanh tra tỉnh ở địa phương; các đơn vị còn giữ thanh tra bộ chỉ là một số trường hợp đặc thù theo luật định. Việc không còn thanh tra cấp huyện và thanh tra sở không đồng nghĩa với bỏ trống chức năng kiểm tra, giám sát chuyên ngành.
Theo Luật Thanh tra mới và các nghị định hướng dẫn, các bộ, ngành và địa phương đều phải xây dựng, kiện toàn cơ chế “kiểm tra chuyên ngành” để thực hiện chức năng giám sát việc chấp hành pháp luật trong từng lĩnh vực quản lý. Ở địa phương, các sở, ngành có thể giao nhiệm vụ này cho các phòng chuyên môn, đơn vị trực thuộc phù hợp với tính chất từng lĩnh vực. Vấn đề quan trọng là phải phân công rõ ràng, xác định trách nhiệm và cơ chế phối hợp giữa Thanh tra tỉnh với các cơ quan kiểm tra chuyên ngành.
Tổ công tác đề nghị Quảng Ninh khẩn trương rà soát, đánh giá thực trạng tổ chức bộ máy của các sở, ngành, xác định những lĩnh vực có nguy cơ phát sinh khiếu nại, tố cáo cao (như đất đai, quy hoạch, xây dựng, tài nguyên, môi trường, nông nghiệp, hạ tầng đô thị…) để sớm thiết kế bộ phận kiểm tra chuyên ngành tương ứng. Đồng thời, cần có cơ chế phối hợp chặt chẽ giữa Thanh tra tỉnh và các đơn vị này trong chia sẻ thông tin, chuyển giao hồ sơ, xây dựng kế hoạch thanh tra, kiểm tra và giải quyết khiếu nại, tố cáo.
Đối với cấp xã, Tổ công tác Thanh tra Chính phủ ghi nhận đề xuất của địa phương về việc nghiên cứu mô hình tổ/ban tiếp công dân cấp xã, bố trí ít nhất một cán bộ chuyên trách hoặc kiêm nhiệm nhưng được đào tạo bài bản về tiếp công dân, giải quyết khiếu nại, tố cáo. Trong thời gian chưa hoàn thiện khung vị trí việc làm, tỉnh được khuyến nghị sử dụng linh hoạt biên chế công chức, viên chức hiện có để bố trí nhân sự phù hợp, tránh để khoảng trống tham mưu trong lĩnh vực nhạy cảm này.
Bên cạnh tổ chức bộ máy, việc nâng cao năng lực cán bộ được coi là yếu tố then chốt. UBND tỉnh kiến nghị Thanh tra Chính phủ, Ban Tiếp công dân Trung ương tăng cường các lớp tập huấn chuyên đề cho cán bộ cấp xã, trong đó tập trung vào kỹ năng tiếp công dân, kỹ năng đối thoại, kỹ năng giải thích pháp luật, kỹ năng xử lý tình huống khiếu nại đông người; đồng thời, thông qua hình thức trực tuyến để phù hợp với điều kiện nhân lực, kinh phí của địa phương.
Tổ công tác khẳng định, các cục, vụ chuyên môn của Thanh tra Chính phủ và Ban Tiếp công dân Trung ương sẵn sàng phối hợp, hỗ trợ địa phương trong việc tập huấn, hướng dẫn nghiệp vụ; có thể tổ chức kết hợp giữa hình thức trực tiếp và trực tuyến, hoặc lồng ghép nội dung hướng dẫn nghiệp vụ trong các đợt kiểm tra, làm việc định kỳ với địa phương. Mục tiêu là giúp Quảng Ninh nhanh chóng lấp đầy những khoảng trống về tổ chức và nhân lực, bảo đảm hệ thống tiếp công dân, giải quyết khiếu nại, tố cáo vận hành ổn định trong khuôn khổ mô hình chính quyền hai cấp.
