Đấu tranh phòng, chống rửa tiền để chặn tham nhũng

Tội phạm rửa tiền hoạt động với nhiều mánh khóe

Theo thống kê của Viện Kiểm sát Nhân dân Tối cao, số lượng các vụ án về tội phạm có rủi ro về rửa tiền là rất lớn (bình quân trên 11.000 vụ/năm), nhiều vụ án số tiền chiếm đoạt lên tới hàng ngàn tỷ đồng. Từ năm 2013 đến năm 2019, cơ quan tố tụng đã khởi tố gần 10.000 vụ án tham nhũng, kinh tế, chức vụ; tỷ lệ thu hồi đến 32,6%, có vụ thu hồi 100% như vụ AVG…

Hiện, mỗi ngày Cục PCRT, Ngân hàng Nhà nước Việt Nam tiếp nhận, phân tích, xử lý hàng ngàn báo cáo giao dịch đáng ngờ, giao dịch có giá trị lớn, giao dịch có giá trị bất thường, giao dịch chuyển tiền điện tử của đối tượng báo cáo theo quy định Luật PCRT.

Từ năm 2013 đến 9/2020, qua phân tích, xử lý trên 10 nghìn báo cáo giao dịch đáng ngờ, Cục PCRT đã chuyển 857 vụ việc đến cơ quan điều tra, cơ quan thanh tra, thuế, hải quan để phục vụ hoạt động điều tra, truy tố, xét xử, truy thu thuế và xử lý vi phạm.

Trong thực tế, Hải quan Việt Nam cũng đã phát hiện, xử lý nhiều vụ việc có dấu hiệu rửa tiền với nhiều thủ đoạn như: Cư dân biên giới mang vàng, tiền, ngoại tệ vượt định mức bắt buộc phải khai báo hải quan nhưng không khai báo hoặc khai khống; tiền, tài sản được cất giấu trên người, hành lý ký gửi hoặc hành lý xách tay, phương tiện vận chuyển hoặc cất giấu trong container hàng hóa, nhằm trốn tránh sự kiểm tra, phát hiện của Hải quan.

Ông Nguyễn Huy Công, Cục Điều tra Chống buôn lậu, Tổng cục Hải quan chia sẻ: Lợi dụng quy định ngân hàng không kiểm tra tính hợp pháp của hồ sơ, khách hàng phải tự chịu trách nhiệm, các đối tượng đã mua hồ sơ hoặc lập hồ sơ thương mại xuất nhập khẩu hàng hóa khống, làm giả con dấu, chữ ký các công ty bán hàng (thường tại Trung Quốc) để lập khống hợp đồng, các phụ lục hợp đồng, lệnh chuyển tiền.

Sau khi lập hồ sơ khống, các đối tượng dùng hồ sơ này để mua ngoại tệ của ngân hàng và yêu cầu ngân hàng chuyển ngoại tệ ra nước ngoài tới các địa chỉ theo yêu cầu để thực hiện hợp đồng khống, thực chất biến việc chuyển tiền bất hợp pháp ra nước ngoài thành chuyển tiền hợp pháp qua ngân hàng.

Một thủ đoạn mới trong hoạt động rửa tiền hiện nay là bằng tiền ảo. Tiền ảo được phát hành bởi các tổ chức cá nhân, được công nhận giữa các thành viên trong một cộng đồng nhất định, được trao đổi trực tiếp bằng thiết bị kết nối Internet mà không cần thông qua một tổ chức tài chính trung gian nào.

Loại hình này đang tạo nên “cơn sốt” trong giới đầu tư (trong đó có Việt Nam) và ngày càng có nhiều đồng tiền ảo mới ra đời. Hiện, Bitcoin là đồng tiền ảo được giới tội phạm ưa dùng để rửa tiền do khả năng vốn hóa lớn, tính thanh khoản nhanh.

Với lợi thế dễ dàng trao đổi trên phạm vi toàn cầu nên tiền ảo là một kênh hữu hiệu để tội phạm lợi dụng để rửa tiền, tài trợ khủng bố khi chúng có thể dễ dàng chuyển đổi các khoản tiền thu được thông qua những hoạt động bất hợp pháp thành tiền "sạch" hoặc chuyển các khoản tài trợ cho khủng bố thông qua việc mua bán, trao đổi đồng tiền ảo ở các quốc gia khác nhau.

Trong khi đó hệ thống pháp luật của Việt Nam chưa có quy định pháp lý điều chỉnh hoạt động phát hành, mua bán, trao đổi tiền ảo, tài sản ảo, cũng chưa quy định đơn vị chính thức quản lý việc phát hành và giao dịch tiền ảo, tài sản ảo. Theo đó các hoạt động trao đổi, mua bán tiền ảo trên các các sàn giao dịch tiền ảo hiện vẫn đang nằm ngoài sự điều chỉnh của pháp luật, chưa chịu sự quản lý của cơ quan chức năng nào.

PCRT để ngăn chặn tham nhũng

PCRT được các chuyên gia pháp lý đánh giá là một trong những lĩnh vực rất quan trọng liên quan mật thiết đến phòng, chống tham nhũng. Khi hoạt động này được tăng cường sẽ góp phần giảm thiểu tội phạm, đặc biệt là các tội phạm kinh tế gắn với tham nhũng, lừa đảo, buôn lậu…

Theo ông Trương Hồ Hải, Viện trưởng Viện Nhà nước và Pháp luật, Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh, hành lang pháp lý đấu tranh PCRT ở Việt Nam cần tiếp tục hoàn thiện. Muốn vậy phải có sự chỉ đạo của các cơ quan cấp cao như: Quốc hội, Chính phủ; tiếp tục ban hành và hoàn thiện pháp luật về quản lý hoạt động trên không gian mạng, trí tuệ nhân tạo, tiền ảo, hoàn thiện Luật Quản lý thuế, Luật Kinh doanh bất động sản.

Đồng thời, cần thúc đẩy giao dịch không dùng tiền mặt; bổ sung quy định về nhận quà tặng và nộp lại quà tặng có giá trị lớn; xác minh và xử lý tài sản, thu nhập không minh bạch; phát triển hệ thống tình báo và thanh tra tài chính để xác định, phong tỏa và thu hồi tài sản không rõ nguồn gốc; tăng cường hợp tác quốc tế về PCRT xuyên quốc gia.

Trong hoàn thiện thể chế, chính sách về phòng, chống tham nhũng và rửa tiền ở Việt Nam, PGS.TS. Tào Thị Quyên, Phó Viện trưởng Viện Nhà nước và Pháp luật cho rằng, đối với công tác phòng, chống tham nhũng, cần hoàn thiện pháp luật về phòng, chống tham nhũng, pháp luật về thanh tra, kiểm soát quyền lực.

Cùng với đó, hoàn thiện pháp luật hình sự, pháp luật hành chính; tiếp tục tăng cường công tác xây dựng, hoàn thiện thể chế, chính sách về quản lý kinh tế - xã hội. Hoàn thiện các quy định để nâng cao hiệu quả hoạt động PCRT của Ngân hàng Nhà nước; sửa đổi, bổ sung trách nhiệm của các cơ quan quản lý nhà nước trong PCRT. Phân định rõ vai trò, trách nhiệm của các bộ, ngành liên quan trong PCRT.

Ông Alberto Mora, Giám đốc Chương trình toàn cầu, Chương trình sáng kiến pháp quyền, Hiệp hội Luật sư Hoa Kỳ (ABA ROLI) cho rằng, việc trao đổi về pháp lý trong lĩnh vực PCRT mang lại lợi ích to lớn cho hệ thống pháp luật Việt Nam.

Theo ông Alberto Mora, PCRT là một vấn đề quan trọng đối với cộng đồng quốc tế, giúp ngăn chặn tội phạm cơ bản như: Tham nhũng, buôn bán ma túy, buôn người, thao túng thị trường, gian lận trốn thuế… Các chuyên gia quốc tế của Hiệp hội Luật sư Hoa Kỳ sẽ chia sẻ những hiểu biết chung về tác động của rửa tiền có thể gây ra đối với lĩnh vực tài chính, sự ổn định của các quốc gia cũng như những hệ lụy của PCRT đối với xã hội và hệ thống kinh tế nói chung. Ông Alberto Mora cũng cho rằng, hợp tác quốc tế về những nội dung này là rất cấp thiết đối với Việt Nam cũng như nhiều quốc gia khác trên thế giới.