Nhà cửa lấn chiếm bờ sông ở phường Hiệp Bình Chánh, quận Thủ Đức, chính quyền địa phương buộc phải tháo dỡ. Ảnh: Bảo Trâm

Dòng sông bị lấn chiếm

Sông Sài Gòn bắt nguồn từ các tỉnh Bình Phước, Tây Ninh, đoạn chảy qua địa phận TP HCM có chiều dài gần 80km. Do chưa có đường giao thông thông suốt chạy cặp bờ nên người dân muốn thưởng thức cảnh đẹp ven dòng sông phải đi tàu, ghe, hoặc buýt đường sông, mới đưa vào vận hành vào cuối năm 2017. Có dịp đi trên tuyến buýt đường sông, du khách sẽ thấy cảnh quan dọc hai bên sông Sài Gòn đầy thi vị, song cũng ngán ngẩm vì tình trạng xây cất các công trình nhà ở vô cùng lổn nhổn.

Chúng tôi đi buýt đường sông từ quận Thủ Đức về quận 1, quan sát thấy hiện nay các khu nhà ven sông Sài Gòn tập trung nhiều ở các quận Thủ Đức, Bình Thạnh và quận 2. Song, nếu trừ đi khu đô thị mới Thủ Thiêm và các khu nhà cao cấp xây dọc sông đoạn từ cầu Thủ Thiêm đến cầu Sài Gòn, hầu như các khu vực khác chưa thể hiện đô thị ven sông rõ rệt, tình trạng xây dựng trồi sụt, lộn xộn. 

Một người dân ở phường Hiệp Bình Chánh, quận Thủ Đức than thở: “Ở địa phương chúng tôi gần như không có không gian công cộng dọc sông Sài Gòn. Muốn ngắm dòng sông vào những ngày cuối tuần, người dân phải mất tiền vào các nhà hàng, quán ăn, quán cà phê. Đối với những khu đô thị cao cấp ven sông, đó là không gian riêng của các đại gia”.

Trong ký ức của ông Dương Văn An, người dân sống lâu đời tại phường An Phú Đông, quận 12 (TP HCM), thì trước đây sông Sài Gòn rộng mênh mông, tàu thuyền dễ dàng đi lại. Từ chỗ một vùng đất người ở thưa thớt, đến nay nơi đây thu hút rất đông người dân các nơi đến sinh sống. Rồi thì việc cơi nới, lấn chiếm bờ sông dần dần diễn ra. Dẫn chúng tôi ra phía bờ sông, chỉ tay vào đống xà cừ đã được đóng dưới nước phía xa, ông An vẻ mặt buồn buồn nói: “Sông Sài Gòn rộng bao nhiêu thì tôi không để ý nhưng càng ngày thì càng hẹp lại. Thời gian qua, một số gia đình giàu có nhiều khi đổ xe đất, xà bần rầm rộ, rồi xây cọc bê tông lấn thẳng ra sông, còn không thì đóng cừ tràm. Ông này lấn một chút, rồi ông khác lấn một chút, khiến dòng sông không còn thông thoáng nữa”.

Chưa hết, trong những năm gần đây, được giao quỹ đất ven sông Sài Gòn phát triển dự án nhưng vì nhiều lợi ích, trong quá trình xây dựng không ít chủ đầu tư cố tình "xẻ thịt" dòng sông gây ảnh hưởng nghiêm trọng. Vụ việc tại dự án Thảo Điền Sapphire (145 Nguyễn Văn Hưởng, phường Thảo Điền, quận 2) do Công ty Cổ phần (CTCP) TDS làm chủ đầu tư là một ví dụ điển hình khi xây tăng diện tích tầng trệt, vi phạm khoảng lùi sông Sài Gòn, rạch Ông Hóa với tổng diện tích vi phạm 1.396,64m²… Cuối năm 2017, UBND TP HCM ra quyết định xử phạt vi phạm hành chính 1 tỷ đồng đối với CTCP TDS, buộc tháo dỡ phần vi phạm xây dựng của dự án Thảo Điền Sapphire. 

Mới đây nhất, theo phản ánh của người dân sống tại khu vực phường Hiệp Bình Chánh, quận Thủ Đức, về công trình kè bảo vệ sông Sài Gòn tại Khu dân cư - Công viên giải trí Hiệp Bình Chánh (có tên thương mại là Khu đô thị Vạn Phúc) do CTCP Đầu tư địa ốc Vạn Phúc làm chủ đầu tư hạ tầng kỹ thuật, đang có dấu hiệu lấn sông Sài Gòn. Việc kè bờ bảo vệ sông tại dự án Khu đô thị Vạn Phúc đã diễn ra trong một thời gian dài. Công trình kè trên được chia làm nhiều lớp khác nhau. Theo quan sát của chúng tôi, vị trí đoạn đóng cọc xa nhất lấn rộng ra ngoài bờ sông Sài Gòn cũng chừng 30 mét, dài hàng trăm mét. Dự án cũng đang bị hoài nghi đã vi phạm nhiều luật chuyên ngành, như Luật Đê điều nghiêm cấm hoạt động gây cản trở dòng chảy và thoát lũ; Luật Phòng, chống thiên tai nghiêm cấm hoạt động làm tăng rủi ro thiên tai, đặc biệt là việc chặt phá rừng phòng hộ, lấn chiếm bãi sông, lòng sông, tạo vật cản, cản trở dòng chảy; Luật Tài nguyên nước…

Các dự án cao ốc vừa lấn bờ sông, vừa che chắn cảnh quan ven sông Sài Gòn. Ảnh: Bảo Trâm

Theo “Kết quả rà soát, đánh giá và phân loại các vị trí sạt lở bờ sông, kênh, rạch trên địa bàn” của Sở Giao thông - Vận tải TP HCM, tính từ đầu năm đến nay, TP phát sinh thêm 5 vị trí sạt lở từ mức độ nguy hiểm đến đặc biệt nguy hiểm. Các vị trí mới gồm bờ phải rạch Tra (xã Tân Hiệp, huyện Hóc Môn), sạt lở đường vào nhà máy Tân Hiệp, với mức độ sạt lở nguy hiểm. Vị trí thứ hai là bờ phải sông Chợ Đệm - Bến Lức (xã Tân Kiên, huyện Bình Chánh), mức độ đặc biệt nguy hiểm. Vị trí thứ ba, bờ phải rạch Bàu Le (thượng lưu cầu Bàu Le, xã Hiệp Phước, huyện Nhà Bè), mức độ nguy hiểm. Vị trí thứ tư, bờ trái sông Sài Gòn, cách cầu Sài Gòn 4,5km về phía thượng lưu, thuộc khu đất số 61 Trần Ngọc Diện, phường Thảo Điền (quận 2) với mức độ sạt lở đặc biệt nguy hiểm. Riêng vị trí thứ năm ở Km 00+500, bờ trái, tuyến Tắc Ông Nghĩa (cách hạ lưu cầu An Nghĩa khoảng 400m) thuộc ấp An Nghĩa, xã An Thới Đông (huyện Cần Giờ) với mức độ đặc biệt nguy hiểm, đã có dự án xây dựng kè do Ban Quản lý đầu tư dự án huyện Cần Giờ làm chủ đầu tư, hiện đang thi công.

Như vậy, tính đến thời điểm hiện tại, trên địa bàn TP có tất cả 37 vị trí sạt lở bờ sông, kênh, rạch (mức độ nguy hiểm đến đặc biệt nguy hiểm). Dẫn đầu danh sách địa phương có nhiều điểm sạt lở nhất là huyện Nhà Bè với 12 vị trí, trong đó có đến 8 vị trí mức độ sạt lở đặc biệt nguy hiểm. Kế đó là huyện Cần Giờ với 6 vị trí và quận 2 có 5 vị trí… Và sông Sài Gòn, chính là con sông có nhiều đoạn bờ bị sạt lở nhất trong tất cả các tài nguyên nước khác của TP HCM, với 10 vị trí trải dài từ thượng đến hạ lưu, thuộc quận Thủ Đức (có 4 vị trí), quận Bình Thạnh và quận 2, mỗi quận 3 vị trí. Đặc biệt, trên địa bàn quận 2, vị trí sạt lở được đánh số thứ tự 11 nằm trên bờ trái sông Sài Gòn, đoạn hạ lưu cách cầu Sài Gòn 500m, thuộc phường Bình An, được đánh giá mức độ nguy hiểm. Hiện TP đang triển khai dự án xây kè dài 250m chống sạt lở đoạn bờ này.

Bờ sông Sài Gòn dành cho ai?

Hiện nay, một số quần thể dự án cao ốc chung cư, biệt thự đang bị dư luận quan ngại về tình trạng lấn ra dòng sông, đơn cử như khúc sông Sài Gòn đoạn chảy qua trung tâm TP HCM. Đánh giá về thực trạng này, kiến trúc sư Ngô Viết Nam Sơn nói việc lấn sông trước hết đem lại nguồn lợi đáng kể cho nhà đầu tư. Nhưng như các chuyên gia thủy lợi đã nói, nó lại có thể gây tác động không tốt đến môi trường các khu vực gần đó. Ví dụ, những khu đất ven sông lân cận có thể bị xói lở do thay đổi dòng chảy nếu không có bờ kè kiên cố. Nếu trừ ra phần không gian xanh cho công trình công cộng trên phần đất lấn chiếm mặt nước, thì thực tế mật độ xây dựng khu vực bờ sông hiện đang quá cao, tác động lớn đến môi trường vùng lân cận, gây ngập lụt, nguy cơ kẹt xe cao hơn.

Trong khi đó, kỹ sư Vũ Hải, chuyên gia đô thị học có ý kiến rằng tình trạng thi công quá nhiều tuyến đê kè dọc bờ sông với độ cao lớn sẽ làm mất đi cảnh quan dọc sông Sài Gòn. Như vậy, sẽ che khuất tầm nhìn về sông Sài Gòn, làm giảm giá trị cảnh quan ven sông. Do đó, cơ quan chức năng TP nên tính toán lại phương án xây đê kè quá cao.

Người dân quận Thủ Đức muốn ngắm cảnh bờ sông Sài Gòn, phải vào nhà hàng mới thưởng ngoạn được. Ảnh: Bảo Trâm

Trong cuộc họp mới đây với lãnh đạo TP HCM, một số đại biểu Quốc hội đã chia sẻ thẳng thắn về tình trạng sông Sài Gòn đang bị lấn chiếm, thậm chí phân lô, có sự chi phối của lợi ích nhóm. Có ý kiến bức xúc nói thẳng rằng, bờ sông Sài Gòn ở TP HCM dường như là của một số người giàu, người có tiền chứ không phải không gian công cộng, là mảng xanh, công viên phục vụ cho hơn 10 triệu người dân TP đến vui chơi, giải trí, nghỉ ngơi.

Ý kiến của Đại biểu Quốc hội Trương Trọng Nghĩa, cho rằng ở nhiều nước, bờ sông đơn thuần là không gian công cộng, phục vụ công chúng. Tuy nhiên ở Việt Nam, đặc biệt là ở TP HCM, bờ sông đang được khu biệt cho tư nhân khai thác và sử dụng. Không phải TP nào cũng có con sông đẹp như sông Sài Gòn ở TP HCM. Tuy nhiên, người dân TP lo lắng khi nó đang bị lấn chiếm hàng ngày. Theo ông Nghĩa, cần phải thông tin rõ Sở Quy hoạch - Kiến trúc đang xem xét, cấp phép tiếp cho những dự án nào? Kế hoạch quy hoạch hai bờ sông Sài Gòn để phục vụ cho hơn 10 triệu dân TP HCM ra sao? Các Đại biểu Quốc hội cần biết thông tin, để xem cách làm trong mười mấy năm qua đúng luật hay sai luật?

Bảo Trâm