(Thanh tra) - Theo Bộ trưởng Bộ Tư pháp Nguyễn Hải Ninh, việc hoàn thiện cấu trúc hệ thống pháp luật Việt Nam đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước trong kỷ nguyên mới cần tiếp tục theo hướng tinh gọn hơn. Hiến pháp vẫn là tầng cao nhất; dưới đó là luật và Điều ước quốc tế; tiếp theo là văn bản dưới luật của Trung ương, địa phương; một tầng cho án lệ, tập quán, các nguồn “luật mềm”...
Ngày 20/11, Bộ trưởng Bộ Tư pháp Nguyễn Hải Ninh đã chủ trì cuộc họp Ban soạn thảo, Tổ Biên tập Đề án “Hoàn thiện cấu trúc hệ thống pháp luật Việt Nam đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước trong kỷ nguyên mới” để cho ý kiến về dự thảo báo cáo nghiên cứu, xây dựng Đề án.
Cùng dự có Phó Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật và Tư pháp của Quốc hội Ngô Trung Thành; các Thứ trưởng: Nguyễn Thanh Tịnh, Nguyễn Thanh Tú.
Cơ chế thử nghiệm sandbox chỉ áp dụng với lĩnh vực mới, biến động nhanh
Bộ trưởng Nguyễn Hải Ninh cho biết, đây là một Đề án “khó và lớn”. Lần đầu tiên tiếp cận việc rà soát, đánh giá cấu trúc hệ thống pháp luật ở tầm tổng thể để chuẩn bị cho việc xây dựng Chiến lược xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật trong thời gian tới.
Về sản phẩm của Đề án, Bộ trưởng nêu rõ ba hợp phần chính: Báo cáo nghiên cứu của Đề án được Ban Chỉ đạo của Bộ Chính trị xem xét, thông qua; chắt lọc các đề xuất cốt lõi để trình Bộ Chính trị ban hành Kết luận về định hướng hoàn thiện cấu trúc hệ thống pháp luật Việt Nam; danh mục các dự án luật cần nghiên cứu, xây dựng trong nhiệm kỳ tới nhằm cung cấp thêm nguồn tham khảo cho Quốc hội trong quá trình xây dựng định hướng lập pháp nhiệm kỳ Quốc hội khoá XVI (2026-2031).
Ông đề nghị các đại biểu, chuyên gia góp ý theo hướng, trước hết, cần xem xét kỹ kết cấu, cách thiết kế và trình bày của Đề án đã đáp ứng yêu cầu của Đề án báo cáo trình Bộ Chính trị hay chưa.
Đồng thời, đề nghị tiếp tục rà soát xem đánh giá thực trạng đã đầy đủ chưa, nhất là những vướng mắc, bất cập trong hoàn thiện cấu trúc nội dung, cấu trúc hình thức và các cơ chế bảo đảm, vận hành của hệ thống pháp luật. Từ đó, đề xuất các giải pháp mang tầm chiến lược, có tính nền tảng và khả năng tạo ra những chuyển biến mang tính đột phá khi được thông qua và triển khai đồng bộ.
Nêu ý kiến tại cuộc họp, ông Ngô Trung Thành, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật và Tư pháp của Quốc hội đề nghị dự thảo Đề án không chỉ dừng lại ở việc liệt kê các luật hiện hành và đề xuất luật mới, mà cần tính toán cả phương án cơ cấu lại các văn bản hiện có: Luật nào có thể, thậm chí cần thiết phải tách ra thành nhiều luật chuyên ngành; luật nào có thể hợp nhất để tránh tình trạng “nở” quá nhiều luật riêng rẽ, chồng chéo, mâu thuẫn, nhất là trong các lĩnh vực chuyển đổi số, an ninh mạng, dữ liệu số.
Theo ông Ngô Trung Thành, tên gọi các dự án luật nên được thiết kế ở mức đủ mở, tránh định hình quá cứng, để có dư địa linh hoạt trong việc quyết định một hay nhiều luật điều chỉnh cùng một nhóm vấn đề.
Đặc biệt, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật và Tư pháp của Quốc hội cho rằng Đề án cần định nghĩa rõ thế nào là quy phạm mang tính kiến tạo, áp dụng trong những lĩnh vực, quan hệ nào. Trong đó, cơ chế thử nghiệm sandbox phải được thiết kế chặt chẽ, chỉ áp dụng với những lĩnh vực mới, biến động nhanh, không thể áp dụng tùy tiện, nhất là trong các lĩnh vực nhạy cảm, tránh gây hậu quả nghiêm trọng. Trong khi đó, ông Đậu Anh Tuấn, Phó Tổng Thư ký, Trưởng Ban Pháp chế VCCI cho rằng Đề án cần làm rõ nguyên tắc phân tầng văn bản theo mức độ quan trọng của từng nội dung. Những vấn đề cốt lõi phải được quy định ở cấp luật. Ông cũng đề nghị cấu trúc hệ thống pháp luật cần được hoàn thiện để môi trường đầu tư kinh doanh ngày càng thuận lợi hơn.
Mối quan hệ giữa luật chung - luật chuyên ngành: Ưu tiên luật chuyên ngành khi triển khai
Kết luận cuộc họp, Bộ trưởng Nguyễn Hải Ninh nhấn mạnh việc xây dựng danh mục các luật cần ban hành là rất quan trọng và phải dựa trên căn cứ: Mức độ thể chế hóa quan điểm, đường lối của Đảng; những vướng mắc, khoảng trống pháp lý từ thực tiễn bộ, ngành; kinh nghiệm quốc tế về cấu trúc hệ thống pháp luật; nhóm lĩnh vực cần điều chỉnh.
Theo Bộ trưởng, việc rà soát không chỉ dừng lại ở luật mới mà cần đánh giá cả hệ thống hiện hành để xem luật nào có thể gộp, luật nào cần tách và luật nào nên được bãi bỏ. Danh mục cũng phải lập theo từng năm và sẽ được đưa vào phụ lục của Báo cáo chính trị.
Do đó, người đứng đầu ngành Tư pháp đề nghị tiếp tục làm rõ cấu trúc hệ thống pháp luật theo hướng tinh gọn hơn. Hiến pháp vẫn là tầng cao nhất; dưới đó là luật và Điều ước quốc tế; tiếp theo là văn bản dưới luật của Trung ương và địa phương; một tầng cho án lệ, tập quán, các nguồn “luật mềm”...
Trong mối quan hệ giữa luật chung và luật chuyên ngành, Bộ trưởng nêu rõ, luật chuyên ngành phải phù hợp với các nguyên tắc cơ bản trong các luật rường cột, nền tảng nhưng khi triển khai chi tiết thì luật chuyên ngành được ưu tiên.
Ngoài ra, Bộ trưởng lưu ý không phải lĩnh vực nào còn trống cũng đều phải ban hành văn bản luật; phải xác định rõ thứ tự áp dụng gồm luật thành văn, án lệ, tập quán…; nghiên cứu, rà soát kỹ lưỡng về hợp nhất văn bản vì đây là yêu cầu then chốt trong bối cảnh hệ thống pháp luật sửa đổi liên tục.
