(Thanh tra) - Việc xây dựng mô hình chính quyền địa phương 2 cấp là chủ trương lớn, xuyên suốt và đúng đắn của Đảng và Nhà nước ta nhằm tinh gọn tổ chức bộ máy, nâng cao hiệu lực, hiệu quả hoạt động của chính quyền địa phương. Tuy nhiên, thực tiễn đã xuất hiện việc tổ chức và vận hành chưa đạt hiệu quả như mong muốn với những biểu hiện làm việc cầm chừng.
Người xưa khi phê phán về tư tưởng cào bằng thường hay nói “xấu đều hơn tốt lỏi”, thà tất cả đều xấu, bình bình còn hơn là tốt một vài chỗ. Chính vì lẽ đó mà nảy sinh tư tưởng làm việc cầm chừng, để thỏa mãn suy nghĩ đó “làm ít thì sai ít, làm nhiều thì sai nhiều, không làm không sai”. Thậm chí khi đã sai còn bao biện bênh vực cho nhau, làm cho công cuộc cải cách và đổi mới bộ máy hệ thống chính trị bị trì trệ, công việc không được triển khai thông suốt, ùn lại, đắp đống.
Cán bộ phải đưa ra được tư duy mới, cách làm mới triệt để, quyết liệt hơn
Mỗi một cán bộ công chức phải hiểu rõ bản chất của công cuộc cải cách bộ máy này không đơn thuần là sự thay đổi về mặt tổ chức hành chính mà là sự chuyển dịch mạnh mẽ trong tư duy tổ chức quyền lực Nhà nước: Từ mô hình chính quyền quản lý hành chính sang mô hình chính quyền kiến tạo. Mô hình mới nhấn mạnh nguyên lý “lấy người dân, doanh nghiệp làm trung tâm”; phát huy quyền làm chủ của Nhân dân; tăng cường trách nhiệm giải trình, minh bạch; hiện thực hóa phương châm “dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra, dân giám sát, dân thụ hưởng”. Đồng thời, mô hình chính quyền địa phương 2 cấp tạo điều kiện thuận lợi cho việc phân cấp, phân quyền sâu rộng hơn, theo đúng tinh thần “địa phương quyết, địa phương làm, địa phương chịu trách nhiệm”.
Cùng với những thuận lợi căn bản như vậy, việc vận hành mô hình chính quyền địa phương 2 cấp cũng đặt ra không ít thách thức trong giai đoạn đầu. Đó là sự bỡ ngỡ trong tổ chức thực hiện, bộc lộ nhiều cán bộ không có năng lực chuyên môn, năng lực lãnh đạo kém, đặc biệt ở các địa phương (các xã) có diện tích rộng, điều kiện tự nhiên không thuận lợi, giao thông cách trở, trụ sở làm việc không đủ diện tích và xuống cấp. Ở những vùng sâu, vùng xa, nơi điều kiện phát triển chưa đồng đều, trình độ dân trí còn thấp chưa có điều kiện phát triển chính phủ số…, mô hình mới đòi hỏi năng lực lãnh đạo, quản lý cao hơn từ đội ngũ cán bộ địa phương - điều mà nếu không được chuẩn bị kỹ lưỡng có thể gây ra khoảng trống trong chỉ đạo điều hành, thậm chí ảnh hưởng đến ổn định chính trị - xã hội và quốc phòng, an ninh. Đặc biệt, ở những nơi tổ chức đảng, chính quyền cơ sở chưa thật sự vững mạnh, làm việc cầm chừng, nguy cơ bị các thế lực thù địch lợi dụng là điều không thể xem nhẹ.
Tuy vậy, mô hình chính quyền địa phương 2 cấp cũng mở ra nhiều triển vọng tích cực. Từ nay, các quyết sách từ cấp tỉnh sẽ được truyền dẫn trực tiếp đến cấp xã - cấp gần dân nhất, làm việc trực tiếp với dân và hiểu dân nhất - nơi cụ thể xử lý các vấn đề như an sinh xã hội, hộ tịch, đất đai,… Điều này sẽ rút ngắn thời gian giải quyết thủ tục hành chính, nâng cao chất lượng phục vụ và sự hài lòng của Nhân dân. Do đó, sẽ không còn có chỗ cho hiện tượng làm việc cầm chừng tồn tại.
Trong bối cảnh mới, đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức các cấp (đặc biệt là ở cấp xã) phải tăng cường bồi dưỡng về tư duy năng lực kiến tạo, tinh thần thái độ phục vụ, những kỹ năng xử lý tình huống, phát huy tinh thần trách nhiệm (dám nghĩ, dám làm, dám đổi mới, dám chịu trách nhiệm) và đạo đức công vụ, công chức. Mỗi cán bộ công chức tự ý thức được nhiệm vụ của bản thân là chuyển mạnh từ tư duy “quản lý” sang tư duy “phục vụ”, lấy sự hài lòng của người dân làm thước đo hiệu quả thực thi công vụ.
Vì vậy, theo Bộ trưởng Bộ Nội vụ Phạm Thị Thanh Trà, những khó khăn, vướng mắc trong quá trình vận hành mô hình mới, đặc biệt ở cấp xã, đang được tập trung giải quyết, tháo gỡ với tinh thần ưu tiên cao nhất.
Bộ trưởng thẳng thắn chỉ ra bốn nhóm khó khăn lớn cần tập trung khắc phục trong quá trình triển khai mô hình mới: “Trước hết là về đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức ở cấp xã. Vừa qua, nhiều địa phương đã rất nỗ lực tăng cường đội ngũ cấp tỉnh về cho cấp xã. Nhưng ở nhiều địa phương, đây vẫn là khâu yếu. Thứ hai, việc thực hiện phân cấp, phân quyền, phân định thẩm quyền vẫn còn vướng mắc. Một số văn bản quy phạm pháp luật, thủ tục hành chính chưa được điều chỉnh kịp thời, gây khó khăn cho cơ sở trong quá trình triển khai. Trong khi đó, năng lực tổ chức thực hiện ở nhiều địa phương còn lúng túng, thiếu tính chủ động. Thứ ba, hạ tầng công nghệ thông tin giải quyết thủ tục hành chính ở nhiều nơi chưa đồng bộ, chưa liên thông, chưa kết nối, còn có “điểm nghẽn”, nhất là ở các địa bàn đông dân cư. Thứ tư, việc giải quyết chế độ, chính sách cho cán bộ, công chức, viên chức nghỉ việc, thôi việc theo Nghị định 178 và Nghị định 67 ở một số nơi còn chậm. Hiện mới có 8/34 tỉnh, thành phố hoàn thành, trong khi 26 tỉnh vẫn chưa hoàn thành…”.
Trong đó vấn đề cấp thiết nhất được Bộ trưởng nêu ra là tăng cường cán bộ, công chức cấp tỉnh về hỗ trợ cấp xã, góp phần tháo gỡ những khó khăn trong công tác cán bộ, nâng cao hiệu quả quản trị ở cơ sở. Đây là một công việc rất lớn, đòi hỏi các cấp lãnh đạo cần chú trọng và tập trung cao cho điều tiết đội ngũ cán bộ, công chức để đáp ứng được yêu cầu nhiệm vụ.
Cán bộ làm việc cầm chừng thì tự nguyện đứng sang một bên
Khi bàn về vấn đề cán bộ trong cải cách bộ máy, Tổng Bí thư Tô Lâm đã từng nói: "Đây thực sự là vấn đề khó, thậm chí rất khó vì khi tiến hành tinh gọn bộ máy sẽ liên quan đến tâm tư, tình cảm, nguyện vọng và đụng chạm tới lợi ích của một số cá nhân, tổ chức. Do vậy, dù đã được chuẩn bị kỹ, bài bản và nhiều hướng dẫn thực hiện công tác này nhưng chắc chắn việc triển khai tại nhiều đơn vị sẽ gặp khó khăn, thậm chí sẽ có cả những lực cản quyết liệt. Tuy nhiên, chúng ta vẫn phải tiến hành vì muốn có một cơ thể khoẻ mạnh, đôi khi chúng ta phải "uống thuốc đắng", phải chịu đau để "phẫu thuật khối u".
Việc tinh gọn tổ chức bộ máy đi đôi với tinh giản biên chế, cơ cấu lại đội ngũ cán bộ có đầy đủ phẩm chất, năng lực làm việc ngang tầm nhiệm vụ. Tinh giản không có nghĩa là cắt giảm một cách cơ học mà là loại bỏ những vị trí không cần thiết, giảm những công việc trùng lắp không hiệu quả, từ đó tập trung nguồn lực cho những lĩnh vực then chốt, những con người thực sự xứng đáng và phù hợp với tính chất công việc sau sáp nhập là phải làm nhanh, làm thật hiệu quả. Không để cơ quan công quyền là "vùng trú ẩn an toàn" cho những cán bộ năng lực yếu kém, làm việc cầm chừng.
Cho nên việc lựa chọn những nhân tố mới, những cán bộ có năng lực chuyên môn tốt, lãnh đạo quản lý giỏi để điều chuyển từ trung ương tới địa phương, giữa các vùng miền, những cán bộ trẻ là sinh viên tốt nghiệp đại học đầy nhiệt huyết tuổi trẻ… là việc làm rất cần thiết. Những người cán bộ biết trọng danh dự, giữ liêm sỉ, hiểu công việc sẽ không bao giờ né tránh hay đùn đẩy trách nhiệm, làm việc cầm chừng để hóng chế độ, họ sẽ tự giác từ chức, xin thôi việc nếu không đáp ứng được công việc hiện tại sau sáp nhập.
Tại hội nghị đối thoại, tháo gỡ khó khăn, vướng mắc trong vận hành chính quyền địa phương 2 cấp ở tỉnh Phú Thọ (ngày 20/9/2025) nhiều khó khăn vướng mắc đã được các đại biểu chia sẻ, thảo luận, kiến nghị: “Các quy định về phân cấp quản lý cán bộ, quy định về tiêu chuẩn chức vụ, chức danh lãnh đạo, quản lý,... chưa được điều chỉnh kịp thời. Hiện khối lượng công việc của cấp xã, phường rất lớn, tuy nhiên đội ngũ cán bộ ít, kiêm nhiệm nhiều việc, trình độ năng lực cán bộ một số nơi còn hạn chế, thiếu ở một số lĩnh vực như công nghệ thông tin, giáo dục, y tế, giao thông, thủy lợi…”.
Bà Cao Thị Hòa An, Phó Bí thư Thường trực Tỉnh ủy, Chủ tịch HĐND tỉnh Đắk Lắk tại kỳ họp chuyên đề lần thứ hai của tỉnh (15/9/2025) về tháo gỡ khó khăn, vướng mắc trong quá trình vận hành chính quyền địa phương 2 cấp cho biết: “Đề cao trách nhiệm người đứng đầu trong chỉ đạo, điều hành; tăng cường kỷ luật, kỷ cương, kiên quyết xử lý nghiêm các tập thể, cá nhân thiếu trách nhiệm, gây chậm trễ…”.
Trong bức tranh tổng thể cải cách, sáp nhập bộ máy Nhà nước mới, công tác cán bộ luôn được quan tâm hàng đầu, là vấn đề khó khăn cần tháo gỡ của nhiều đơn vị. Cơ sở đang rất cần lượng cán bộ làm chuyên môn cụ thể đáp ứng được nhu cầu của Nhân dân và doanh nghiệp: Tài chính - kinh tế; giáo dục - y tế; quản lý đất đai… Vậy nên việc đánh giá năng lực, trình độ của cán bộ ở thời điểm hiện tại là vấn đề cấp bách. Không được đánh giá dựa trên lợi ích hội nhóm hay tư duy nhiệm kỳ, mà phải phân định rõ ràng, một bộ phận cán bộ làm việc cầm chừng, kém hiệu quả phải được thay thế ngay bằng nhiều hình thức như: Nghỉ hưu trước tuổi, nghỉ thôi việc hoặc điều chuyển ra khu vực tư… Đưa ra khỏi bộ máy Nhà nước những cá nhân làm việc cầm chừng, đi chệch khỏi quỹ đạo của tinh thần dám nghĩ, dám làm, đổi mới - sáng tạo, đột phá, dám gánh vác trách nhiệm vì đất nước.
Các nhân tố mới được thay thế trong đội ngũ cán bộ các cấp sẽ là kỳ vọng của Đảng và Nhà nước, bởi vì họ chính là đội ngũ cán bộ thế hệ mới của kỷ nguyên vươn mình, trước hết là lãnh đạo, quản lý các cấp, là những “con người mới” có “tư duy mới”, “kỹ trị mới”, “hành động mới”, để thực hiện cuộc “cách mạng lịch sử” về hoàn thiện thể chế, quản trị quốc gia, tổ chức bộ máy, đồng thời tạo đột phá phát triển kết cấu hạ tầng, thực hiện phương thức sản xuất số...
Do đó, cần phải xây dựng cơ chế đánh giá năng lực, hiệu quả làm việc của cán bộ, công chức một cách minh bạch, công bằng, dựa trên các tiêu chí rõ ràng và cụ thể. Những cán bộ không đáp ứng được yêu cầu công việc, làm việc cầm chừng cần được thay thế kịp thời bằng những nhân tố mới đáp ứng yêu cầu của cải cách, để tránh tình trạng làm việc trì trệ, làm việc cầm chừng, bảo đảm công việc ở các cấp luôn được triển khai trên dưới thông suốt, không làm giảm năng suất, chất lượng chung của toàn hệ thống.
Bài 3: Nâng cao nhận thức, trách nhiệm hành động trong công tác xây dựng đội ngũ cán bộ hiện nay
