Thạc sĩ Lê Thị Thu, Cục Quản lý THADS, Bộ Tư pháp. Ảnh: B.S

Phóng viên: Thưa bà, Luật Khiếu nại năm 2011 được xem là một hành lang pháp lý quan trọng. Vậy từ góc độ thực tiễn của ngành THADS, vì sao việc sửa đổi Luật ở thời điểm này lại mang tính cấp thiết đến vậy?

ThS. Lê Thị Thu: Luật Khiếu nại 2011 thực sự là một bước tiến pháp lý quan trọng. Tuy nhiên, sau hơn một thập kỷ, bối cảnh kinh tế - xã hội, đặc biệt là yêu cầu về xây dựng Chính phủ điện tử và cải cách hành chính, đã đặt ra những thách thức mà khuôn khổ pháp lý hiện hành chưa thể đáp ứng đầy đủ.

Nhìn từ thực tiễn của ngành THADS, nơi mỗi quyết định của Chấp hành viên đều tác động trực tiếp đến tài sản và quyền lợi của các bên, sự cần thiết sửa đổi Luật càng trở nên rõ nét.

Thứ nhất, quy trình thủ tục hiện hành đã tỏ ra lạc hậu so với thời đại số. Các quy định còn nặng về hình thức giấy tờ, thiếu linh hoạt, trong khi ngành THADS đang nỗ lực số hóa hồ sơ. Quy trình khiếu nại thủ công gây tốn kém thời gian và chi phí cho cả người dân lẫn cơ quan Nhà nước.

Thứ hai, còn tồn tại những "vùng mờ" trong phân định quyền và nghĩa vụ của các chủ thể. Luật chưa phân định rành mạch trách nhiệm giữa người giải quyết khiếu nại lần đầu và lần hai, giữa các cấp giải quyết. Điều này dẫn đến tình trạng đùn đẩy, né tránh trách nhiệm, hoặc ngược lại là chồng chéo, can thiệp vượt cấp, khiến vụ việc bị kéo dài, gây bức xúc và làm xói mòn lòng tin vào công lý.

Thứ ba, trách nhiệm của người đứng đầu chưa được thực thi một cách thực chất. Tình trạng thủ trưởng “ủy quyền cho cấp dưới giải quyết thay” vẫn còn tồn tại. Điều này làm mất đi ý nghĩa của việc đối thoại, làm giảm hiệu lực của quyết định giải quyết khiếu nại, bởi người có thẩm quyền cao nhất không trực tiếp lắng nghe và đưa ra phán quyết cuối cùng.

Cuối cùng, điểm nghẽn lớn nhất là sự thiếu đồng bộ, thậm chí xung đột giữa Luật Khiếu nại và các luật chuyên ngành khác như Luật Thi hành án dân sự. Khiếu nại trong lĩnh vực THADS có đặc thù riêng, vừa mang bản chất hành chính, vừa gắn liền với hoạt động tư pháp. Sự vênh nhau trong quy định pháp luật dẫn đến việc áp dụng không thống nhất, gây khó khăn và tạo ra những tiền lệ pháp lý phức tạp.

Vì vậy, việc sửa đổi, bổ sung Luật Khiếu nại là đòi hỏi tất yếu của quá trình xây dựng một nền hành chính công hiện đại, minh bạch và phục vụ.

Phóng viên: Dự thảo Luật lần này đã đưa ra nhiều điểm mới đáng chú ý. Theo bà, đâu là những quy định sẽ tạo ra chuyển biến tích cực nhất trong công tác giải quyết khiếu nại của ngành THADS?

ThS. Lê Thị Thu: Dự thảo Luật lần này đã thể hiện một tư duy làm luật tiến bộ, bám sát thực tiễn. Tôi đặc biệt tâm đắc với một số nhóm quy định mới sau:

Chính thức hóa khiếu nại điện tử: Dự thảo cho phép người dân khiếu nại qua Cổng dịch vụ công, thư điện tử có chữ ký số, đồng thời xác lập giá trị pháp lý cho chứng cứ điện tử. Đây là một cuộc cách mạng, giúp người dân thực hiện quyền của mình một cách nhanh chóng, bình đẳng và tiết kiệm, không còn bị giới hạn bởi khoảng cách địa lý.

Tăng cường trách nhiệm đối thoại trực tiếp: Dự thảo quy định người có thẩm quyền giải quyết phải trực tiếp đối thoại ít nhất một lần trước khi ban hành quyết định, đồng thời gắn với trách nhiệm cá nhân nếu thực hiện hình thức. Đây là quy định cực kỳ ý nghĩa trong ngành THADS. Nhiều khiếu nại không chỉ xuất phát từ pháp lý mà còn từ bức xúc tâm lý. Một buổi đối thoại thực chất có thể hóa giải được căng thẳng, ngăn chặn nguy cơ khiếu kiện vượt cấp.

Thiết lập cơ chế công khai, minh bạch: Yêu cầu công khai quyết định giải quyết trên Cổng thông tin điện tử và tích hợp dữ liệu vào Cơ sở dữ liệu quốc gia là một bước tiến vượt bậc. Sự minh bạch này có tác động kép: Vừa giúp xã hội giám sát hoạt động công quyền, vừa giúp cơ quan quản lý cấp trên có cái nhìn tổng thể để kịp thời chỉ đạo, chấn chỉnh.

Làm rõ cơ chế kiểm tra, giám sát việc thi hành quyết định: Dự thảo đã nhấn mạnh vai trò của Thanh tra Chính phủ và Bộ Tư pháp trong việc đôn đốc, kiểm tra. Đây chính là công cụ để khắc phục tình trạng "ra quyết định nhưng không tổ chức thực hiện", đảm bảo tính nghiêm minh của pháp luật.

Cụ thể hóa chế độ bảo vệ người khiếu nại: Dự thảo quy định rõ trách nhiệm của các cơ quan trong việc ngăn chặn, xử lý hành vi trù dập, trả thù. Trong lĩnh vực THADS với nhiều vụ việc nhạy cảm, quy định này sẽ tạo ra một lá chắn an toàn, giúp người dân yên tâm đấu tranh chống tiêu cực.

Phóng viên: Bên cạnh những điểm sáng đó, từ kinh nghiệm thực tiễn, bà có những góp ý cụ thể nào để dự thảo được hoàn thiện hơn, giải quyết triệt để các "nút thắt" đặc thù của ngành THADS?

ThS. Lê Thị Thu: Để Luật khi ban hành thực sự đi vào cuộc sống, tôi cho rằng Ban soạn thảo cần nghiên cứu, bổ sung và hoàn thiện một số vấn đề rất đặc thù sau:

Một là, cần bổ sung chế tài đủ mạnh để xử lý hành vi lạm dụng quyền khiếu nại nhằm trì hoãn, cản trở việc thi hành án. Đây là một thực trạng nhức nhối khi đương sự lợi dụng kẽ hở pháp luật để khiếu nại mọi hành vi của Chấp hành viên nhằm "câu giờ". Việc này không chỉ gây tốn kém nguồn lực Nhà nước mà còn xâm phạm nghiêm trọng đến quyền lợi của người được thi hành án. Luật cần định nghĩa rõ hành vi "lạm dụng quyền khiếu nại" và quy định các chế tài cụ thể như phạt tiền, buộc chấm dứt hành vi, thậm chí là cơ sở xem xét trách nhiệm hình sự.

Hai là, cần quy định rõ về cơ chế bảo đảm và trách nhiệm tổ chức thi hành quyết định giải quyết khiếu nại đã có hiệu lực. Thực tế vẫn còn tình trạng quyết định công nhận quyền lợi cho người dân bị chậm thi hành. Dự thảo cần bổ sung quy định về thời hạn thi hành, cơ chế giám sát đặc thù, và quan trọng nhất là gắn trách nhiệm cá nhân của người đứng đầu cơ quan nếu để xảy ra chậm trễ.

Ba là, cần có quy định nền tảng để chuẩn hóa quy trình và hồ sơ điện tử. Việc cho phép khiếu nại điện tử là rất tốt, nhưng cần có quy định thống nhất về mẫu biểu, định dạng dữ liệu, quy trình luân chuyển hồ sơ để đảm bảo vận hành trơn tru. Hệ thống này phải được thiết kế để tương thích và liên thông với các cơ sở dữ liệu chuyên ngành như "Cơ sở dữ liệu thi hành án dân sự", tạo thành một hệ sinh thái dữ liệu thống nhất.

Bốn là, cần quan tâm đến việc nâng cao năng lực và có chế độ đãi ngộ xứng đáng cho đội ngũ cán bộ làm công tác giải quyết khiếu nại. Đây là công việc đầy áp lực, đòi hỏi người cán bộ không chỉ vững về chuyên môn pháp lý mà còn phải có bản lĩnh chính trị và kỹ năng mềm xuất sắc. Dự thảo nên bổ sung quy định về tiêu chuẩn công chức, chương trình bồi dưỡng định kỳ và một chế độ phụ cấp trách nhiệm đặc thù, tương xứng với tính chất công việc, tương tự như phụ cấp của công chức thanh tra hoặc Chấp hành viên.

Cuối cùng, tôi đề xuất bổ sung quy định về cơ chế phối hợp và chia sẻ thông tin mang tính bắt buộc giữa cơ quan giải quyết khiếu nại, Ban Tiếp công dân và cơ quan THADS. Ba đơn vị này là những mắt xích quan trọng trong cùng một quy trình. Cần có một quy chế pháp lý rõ ràng về trách nhiệm chia sẻ dữ liệu để tránh tình trạng trùng lặp, bỏ sót đơn thư, hoặc xử lý không nhất quán, đảm bảo một quy trình liền mạch, thống nhất từ đầu đến cuối.

Phóng viên: Xin trân trọng cảm ơn bà!