(Thanh tra) - Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi giai đoạn I từ năm 2021-2025 được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt tại Quyết định số 1719/QĐ-TTg, ngày 14/10/2021 là Chương trình mục tiêu quốc gia đầu tiên có quy mô lớn dành cho vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi. Việc triển khai thực hiện có hiệu quả các nội dung của Chương trình góp phần đẩy mạnh phát triển kinh tế, đảm bảo an sinh xã hội; giảm nghèo nhanh, bền vững. Tuy nhiên, qua Kết luận thanh tra số 371/KL-TTCP của Thanh tra Chính phủ đã cho thấy, việc triển khai thực hiện Chương trình còn nhiều vi phạm, hạn chế, ảnh hưởng tới việc thực hiện chính sách và quyền lợi chính đáng của người dân, nhất là các hộ nghèo, người dân tộc thiểu số.
Chương trình gồm 10 dự án, trong đó có 14 tiểu dự án và 36 nội dung, chính sách hỗ trợ. Phạm vi thực hiện của Chương trình trên địa bàn các xã, thôn vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi.
Theo báo cáo của UBND tỉnh Thanh Hóa, tổng vốn ngân sách Trung ương giao giai đoạn 2021 - 2025 là 2.705,15 tỷ đồng (vốn đầu tư phát triển là 1.234,91 tỷ đồng; vốn sự nghiệp: 1.470,24 tỷ đồng). Tổng số vốn giải ngân đến thời điểm thanh tra là 1.816,134 tỷ đồng, trong đó, vốn đầu tư phát triển là 1.057,142 tỷ đồng, bằng 86,62% kế hoạch giao; vốn sự nghiệp là 758,992 tỷ đồng, bằng 51,63% kế hoạch giao. UBND tỉnh Thanh Hóa đã phân bổ triển khai thực hiện 10/10 dự án thành phần của Chương trình mục tiêu quốc gia 1719.
Theo Kết luận thanh tra, UBND tỉnh Thanh Hóa không ban hành quyết định kiện toàn hoặc thành lập mới Ban Chỉ đạo chung cho cả 3 chương trình mục tiêu quốc gia của tỉnh (giảm nghèo bền vững giai đoạn 2021 - 2025; xây dựng nông thôn mới giai đoạn 2021 - 2025; phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi giai đoạn 2021 - 2030) theo quy định tại mục V, VI của Chương trình. Không trình HĐND tỉnh quy định cơ chế phân cấp, quyết định, điều chỉnh danh mục dự án đầu tư công trung hạn, hằng năm được đầu tư từ nguồn ngân sách Trung ương; không ban hành quy định về phân cấp quản lý, tổ chức thực hiện các chương trình mục tiêu quốc gia trên địa bàn.
UBND tỉnh tham mưu, trình HĐND tỉnh thông qua quy định về phân bổ và quản lý đối với số vốn sự nghiệp ngân sách Trung ương giao để thực hiện Tiểu dự án 1 và Dự án 5 không phù hợp với quy định tại các Nghị quyết của HĐND tỉnh về phân cấp thẩm quyền quyết định trong việc quản lý, sử dụng tài sản công của cơ quan, tổ chức, đơn vị thuộc phạm vi quản lý của tỉnh Thanh Hóa dẫn đến quá trình triển khai thực hiện gặp nhiều khó khăn, vướng mắc.
Tổng số vốn đã phân bổ, giao cho các dự án, tiểu dự án, nội dung, danh mục là 2.690,367 tỷ đồng, trong đó, vốn đầu tư phát triển là 1.220,317 tỷ đồng; kinh phí sự nghiệp là 1.470,05 tỷ đồng, đạt 99,45% kế hoạch vốn giao.
Tuy nhiên, qua kiểm tra, xác minh một số nội dung, đoàn thanh tra nhận thấy, việc phân bổ, giao dự toán ngân sách hằng năm thực hiện Chương trình còn chậm và phải điều chỉnh nhiều lần; phân bổ vốn không đúng quy định, hướng dẫn của Chương trình đối với một số Tiểu dự án, cụ thể:
Đối với Tiểu dự án 1, Dự án 3: “Phát triển kinh tế nông, lâm nghiệp bền vững gắn với bảo vệ rừng và nâng cao thu nhập cho người dân”. Năm 2022, tỉnh Thanh Hóa được giao 32,214 tỷ đồng để thực hiện. UBND tỉnh Thanh Hóa đã ban hành quyết định phân bổ vốn thực hiện đối với các nội dung hỗ trợ khoán bảo vệ rừng, hỗ trợ bảo vệ rừng và chi phí quản lý, nhưng lại không phân bổ kinh phí để thực hiện lập hồ sơ thiết kế, dự toán khoán bảo vệ rừng và hỗ trợ bảo vệ rừng theo quy định tại khoản 4 Điều 10 Thông tư số 15/2022/TT-BTC ngày 4/3/2022 của Bộ trưởng Bộ Tài chính.
Đối với nội dung số 01, Tiểu Dự án 1, Dự án 5: “Đầu tư cơ sở vật chất, trang thiết bị cho các trường phổ thông dân tộc nội trú, phổ thông dân tộc bán trú, trường phổ thông có học sinh bán trú”, từ năm 2022 đến 2024, UBND tỉnh đã phân bổ vốn đầu tư cho một số trường phổ thông dân tộc nội trú có trụ sở (địa điểm đầu tư) không thuộc phạm vi, đối tượng thực hiện chương trình theo quy định tại mục II, Chương trình với tổng kinh phí đã giao là 46,214 tỷ đồng. Trong đó, Trường THPT Dân tộc nội trú tỉnh Thanh Hóa (trụ sở tại phường Đông Sơn, thành phố Thanh Hóa) không thuộc phạm vi thực hiện của Chương trình đã được giao 33,917 tỷ đồng.
Trường THCS Dân tộc nội trú huyện Như Thanh và Trường THCS Dân tộc nội trú huyện Thạch Thành không thuộc phạm vi thực hiện của Chương trình nhưng cũng được giao vốn lần lượt là 4,154 tỷ đồng và 8,143 tỷ đồng (do không có tên trong danh sách các thôn, xã đặc biệt khó khăn và xã Khu vực I, II, III vùng đồng bào dân tộc thiểu số).
Tại Nghị quyết số 302/NQ-HĐND ngày 13/7/2022 của HĐND tỉnh Thanh Hóa thông qua số vốn đầu tư phát triển nguồn ngân sách địa phương đối ứng thực hiện Chương trình là 123,127 tỷ đồng. Nghị quyết số 12/2023/NQ-HĐND ngày 29/9/2023 của HĐND tỉnh Thanh Hóa quy định: “Hằng năm, ngân sách tỉnh bố trí đối ứng không thấp hơn 10% tổng ngân sách Trung ương hỗ trợ thực hiện Chương trình...”. Nhưng đến ngày 1/7/2025, UBND tỉnh Thanh Hóa vẫn chưa bố trí vốn đối ứng từ ngân sách địa phương để thực hiện Chương trình.
Tổng chỉ tiêu kế hoạch Ngân hàng Chính sách xã hội giao cho Chi nhánh Ngân hàng Chính sách xã hội tỉnh Thanh Hóa thực hiện cho vay theo Nghị định số 28/2022/NĐ-CP từ năm 2022 - 2025 là 240,2 tỷ đồng. Trong đó, năm 2022 là 220 tỷ đồng, không giải ngân cho vay được (hoàn trả Ngân hàng Chính sách xã hội Trung ương); năm 2023 là 20,2 tỷ đồng, nhưng chỉ giải ngân được cho 250 hộ vay làm nhà ở với số tiền là 10 tỷ đồng, phải hoàn trả Ngân hàng Chính sách xã hội Trung ương là 10,2 tỷ đồng; từ năm 2024 đến ngày 1/7/2025, Chi nhánh Ngân hàng Chính sách xã hội tỉnh Thanh Hóa chưa được giao chỉ tiêu, kế hoạch vốn.
Việc năm 2022, Ngân hàng Chính sách xã hội giao 220 tỷ đồng cho tỉnh Thanh Hóa cho vay theo Nghị định số 28/2022/NĐ-CP là trên cơ sở đề xuất nhu cầu của tỉnh Thanh Hóa. Theo báo cáo của Sở Dân tộc và Tôn giáo tỉnh Thanh Hóa, do thời hạn UBND tỉnh giao rà soát báo cáo gấp (trong vòng 5 ngày phải có kết quả), nên đơn vị đã căn cứ các số liệu rà soát trước đó có liên quan để tham mưu UBND tỉnh đề xuất nhu cầu vốn vay. Dẫn đến việc UBND tỉnh Thanh Hóa đề xuất, đăng ký nhu cầu vốn năm 2022 quá cao nhưng không giải ngân cho vay được.
Trong khi đó, kiểm tra công tác quản lý, giám sát, đánh giá Chương trình, Đoàn thanh tra cho rằng, việc tổ chức giám sát, đánh giá không đúng quy trình theo hướng dẫn tại Điều 3, Điều 4, Điều 5 Thông tư 01/2022/TT-UBDT. Tại các xã được kiểm tra không cung cấp được các thông tin, tài liệu liên quan đến hoạt động giám sát của cộng đồng theo quy định tại khoản 2 Điều 6 Thông tư 01/2022/TT-UBDT.
Bài 2: Triển khai thực hiện các dự án còn nhiều hạn chế, thiếu sót
