(Thanh tra) - Ngoài những vi phạm đã nêu ở bài trước, Kết luận thanh tra số 371/KL-TTCP ngày 14/10/2025 của Thanh tra Chính phủ tiếp tục chỉ rõ hàng loạt sai phạm trong lựa chọn nhà đầu tư, ký kết và thực hiện hợp đồng BOT; công tác bố trí, giải ngân vốn; thu hồi đất, bồi thường, hỗ trợ tái định cư tại Dự án tuyến đường bộ ven biển đoạn Hoằng Hóa - Sầm Sơn và Quảng Xương - Tĩnh Gia (Thanh Hóa).
Nhà đầu tư thực hiện dự án không đủ năng lực tài chính, nhân sự
Kết luận thanh tra khẳng định, nhà đầu tư không đảm bảo năng lực về tài chính, nhân sự và khối lượng, tiến độ thi công. Cụ thể, theo phương án tài chính, nhà đầu tư phải huy động 1.012,373 tỷ đồng, trong đó vốn vay 809,899 tỷ đồng. Tuy nhiên, đến hạn cuối cam kết, doanh nghiệp dự án chỉ ký được hợp đồng tín dụng 570 tỷ đồng với ngân hàng, thiếu gần 240 tỷ đồng, vi phạm Điều 9 Hợp đồng BOT.
Theo hồ sơ dự thầu được chấp nhận, nhân sự chủ chốt của dự án yêu cầu tối thiểu 15 người, nhưng thực tế khi triển khai, doanh nghiệp dự án chỉ có 6 nhân sự.
Trong khi đó, tiến độ thi công gần như “đóng băng”, bởi theo Hợp đồng dự án, nhà đầu tư phải hoàn thành thi công xây dựng dự án trước ngày 31/12/2024. Tuy nhiên, nhà đầu tư mới phê duyệt thiết kế sau thiết kế cơ sở 4,69/29,9 km và ký hợp đồng ngày 8/11/2023 với nhà thầu thi công gói thầu xây lắp, nhà thầu thi công được 0,6 km nền đường và đã dừng thi công từ tháng 1/2024.
Kết luận thanh tra khẳng định trách nhiệm để xảy ra những thiếu sót, vi phạm này thuộc nhà đầu tư/doanh nghiệp dự án.
Bố trí vốn thiếu, giải ngân thấp - phải hủy kế hoạch vốn hơn 1.100 tỷ đồng
Theo Quyết định số 4394/QĐ-UBND ngày 4/11/2021, UBND tỉnh Thanh Hóa bố trí vốn đầu tư trong cân đối ngân sách địa phương cho dự án số tiền 737,629 tỷ đồng, thiếu 216,532 tỷ đồng so với phương án tài chính tại Quyết định số 5351/QĐ-UBND ngày 16/12/2020 của UBND tỉnh, vi phạm quy định tại điểm c khoản 5 Điều 51 Luật Đầu tư công năm 2019.
Trong khi đó, công tác giải ngân vốn qua các năm rất thấp, năm 2020, tỷ lệ giải ngân đạt 72% kế hoạch vốn, hủy dự toán 90,743 tỷ đồng; năm 2021, tỷ lệ giải ngân đạt 36% kế hoạch vốn, hủy dự toán 27,518 tỷ đồng; năm 2022, tỷ lệ giải ngân chỉ đạt 1,34% kế hoạch vốn, phải hủy dự toán tới 985,207 tỷ đồng. Tổng kế hoạch vốn phải hủy là 1.103,466 tỷ đồng.
Tỷ lệ giải ngân kế hoạch vốn của dự án thấp cho thấy hiệu quả sử dụng vốn thấp và thiếu chủ động trong rà soát, điều chỉnh kế hoạch vốn.
Theo kết luận thanh tra, trách nhiệm để xảy ra thiếu sót, vi phạm này thuộc về Bộ Tài chính, UBND tỉnh, Sở Giao thông vận tải (cũ), Ban Quản lý dự án và các tổ chức, cá nhân có liên quan.
Hàng loạt sai phạm trong thu hồi đất, bồi thường, tái định cư
Kiểm tra, xác minh công tác thu hồi đất, giải phóng mặt bằng, bồi thường, hỗ trợ, tái định cư, thực hiện nghĩa vụ tài chính về đất, việc giao/cho thuê đất, đoàn thanh tra chỉ rõ nhiều vi phạm của UBND tỉnh Thanh hóa và các địa phương trong thực hiện dự án.
UBND tỉnh Thanh Hóa chưa thực hiện việc chuyển mục đích sử dụng đất đối với phần đất đã thu hồi; chưa thực hiện việc giao đất và tính giá trị tiền sử dụng đất/tiền thuê đất để giao đất có thu tiền sử dụng đất/cho thuê đất đối với doanh nghiệp dự án là vi phạm quy định tại khoản 1 Điều 123 Luật Đất đai năm 2024. Trách nhiệm để xảy ra thiếu sót, vi phạm này thuộc về UBND tỉnh, Sở Tài nguyên và Môi trường (cũ), Sở Tài chính.
UBND các địa phương: huyện Hoằng Hóa, thị xã Nghi Sơn, TP Sầm Sơn (cũ) ra quyết định thu hồi đất, phê duyệt bồi thường bằng tiền trước rồi mới xét giao đất tái định cư; thu hồi đất ở khi chưa hoàn thành hạ tầng tái định cư; chưa tính chung khoản tiền nghĩa vụ tài chính về đất đai (của các hộ dân, đất thuộc quản lý của UBND cấp xã đang được giao, cho thuê đất) vào số tiền bồi thường trong phương án bồi thường là vi phạm quy định của Luật Đất đai 2013 và Nghị định 47/2010/NĐ-CP; UBND thành phố Sầm Sơn còn không trích 10% chi phí cưỡng chế giải phóng mặt bằng theo quy định. Trong khi tiến độ giải phóng mặt bằng tại thị xã Nghi Sơn chậm (còn 4,48 ha chưa bàn giao).
Trách nhiệm để xảy ra những thiếu sót, vi phạm này thuộc về UBND và Ban bồi thường, giải phóng mặt bằng các huyện, thị xã, thành phố (cũ) Hoằng Hóa, Quảng Xương, Nghi Sơn, Sầm Sơn.
Những điều chỉnh bất thường trong thiết kế, làm chậm tiến độ
Kết luận thanh tra khẳng định, việc nhà đầu tư không huy động đủ vốn và không bố trí đủ nhân sự để thực hiện dự án là một trong những nguyên nhân chính gây ra khó khăn, vướng mắc, dẫn đến dự án sau khi ký kết Hợp đồng bị chậm triển khai và đến thời điểm thanh tra đang phải thực hiện thủ tục chấm dứt hợp đồng trước thời hạn.
Cùng với đó, việc điều chỉnh các nội dung trong thiết kế cơ sở thực hiện trong thời gian dài như điều chỉnh thiết kế cầu Cửa Hới (2 lần) của UBND tỉnh Thanh Hóa không có căn cứ, không đúng với Quyết định số 649/QĐ-TTg ngày 18/5/2020 của Thủ tướng Chính phủ và Quyết định số 5351/QĐ-UBND ngày 16/12/2020 của Chủ tịch UBND tỉnh Thanh Hóa, đã gây lãng phí thời gian, làm chậm quá trình triển khai thực hiện dự án.
Việc UBND tỉnh Thanh Hóa và các sở, ngành không thực hiện kịp thời kiến nghị của Kiểm toán Nhà nước theo thông báo Kiểm toán số 19/TB-KTNN ngày 6/1/2022 về giảm chiều dài cầu Đông Lưu và Thạch Châu, khiến thủ tục điều chỉnh kéo dài 27 tháng.
Công tác rà soát, đối chiếu quy hoạch tại các địa phương có tuyến đường đi qua chưa được thực hiện đầy đủ, dẫn đến, không kịp thời phát hiện sự chênh lệch về cao độ nền đường giữa hồ sơ thiết kế cơ sở của dự án và các quy hoạch chi tiết, quy hoạch phân khu đã được phê duyệt. Tổng thời gian từ khi ký Hợp đồng BOT đến thời điểm thống nhất điều chỉnh cao độ nền đường là 8 tháng.
Kết luận thanh tra cũng cho rằng, sự thay đổi trong các quy định pháp luật thực hiện dự án theo phương thức đối tác công tư (Luật PPP, Luật Đầu tư) cũng là một trong các nguyên nhân gây ảnh hưởng, tác động, làm kéo dài thời gian lựa chọn nhà đầu tư so với quy định trước đây.
Kiến nghị xử lý nghiêm các vi phạm
Từ những kết quả thanh tra, kết luận nêu trên, Tổng Thanh tra Chính phủ kiến nghị Thủ tướng Chính phủ chỉ đạo Bộ Tài chính xây dựng, ban hành hoặc trình cấp có thẩm quyền ban hành văn bản quy định chi tiết, hướng dẫn thi hành Luật Thực hành tiết kiệm, chống lãng phí năm 2013 về phương pháp, căn cứ tính giá trị thiệt hại của hành vi gây lãng phí để có cơ sở làm rõ, xử lý trách nhiệm của tổ chức, cá nhân có liên quan; sửa đổi, quy định chi tiết việc góp vốn chủ sở hữu vào doanh nghiệp dự án trong Luật Đầu tư theo phương thức đối tác công tư theo hướng có cơ chế giám sát việc góp và sử dụng vốn chủ sở hữu của doanh nghiệp dự án, bổ sung quy định báo cáo tài chính của doanh nghiệp dự án phải được kiểm toán độc lập định kỳ để đảm bảo năng lực tài chính của doanh nghiệp dự án.
Chỉ đạo kiểm điểm trách nhiệm Chủ tịch, các Phó chủ tịch UBND tỉnh Thanh Hóa (qua các thời kỳ) có liên quan đến các vi phạm, khuyết điểm được nêu trong kết luận thanh tra, báo cáo Thủ tướng Chính phủ.
Đối với UBND tỉnh Thanh Hóa, Tổng Thanh tra Chính phủ đề nghị UBND tỉnh, Chủ tịch UBND tỉnh theo thẩm quyền được phân cấp, tổ chức kiểm điểm, làm rõ trách nhiệm của các tập thể, cá nhân có liên quan đến các vi phạm, khuyết điểm được nêu trong kết luận thanh tra, xử lý, chỉ đạo thực hiện theo đúng quy định. Trong quá trình thực hiện kết luận thanh tra, trường hợp phát hiện gây thất thoát tài sản Nhà nước, có dấu hiệu vi phạm pháp luật hình sự thì chuyển hồ sơ, thông tin đến cơ quan Công an xử lý nghiêm theo quy định của pháp luật.
Trên cơ sở các vi phạm của nhà đầu tư/doanh nghiệp dự án, chỉ đạo các cơ quan, đơn vị chức năng đối chiếu các quy định của pháp luật và quy định trong Hợp đồng BOT tham mưu UBND tỉnh có biện pháp xử lý dự án phù hợp.
