(Thanh tra) - Khu vực tư nhân đang trở thành động lực tăng trưởng chủ đạo của nền kinh tế Việt Nam. Nhưng đi cùng sự bứt phá đó là những rủi ro về tham nhũng ngày càng tinh vi, vượt khỏi mô hình truyền thống. Ông Graeme Gunn, cố vấn độc lập của Cơ quan Phòng chống Ma túy và Tội phạm của Liên Hợp Quốc (UNODC), đã chia sẻ nhiều kinh nghiệm quan trọng của quốc tế trong phòng chống tham nhũng khu vực tư.
Nhìn nhận về bức tranh phát triển năng động của Việt Nam, ông Graeme Gunn đánh giá cao sự vươn lên mạnh mẽ của các doanh nghiệp Việt Nam, đặc biệt trong lĩnh vực công nghệ.
Ông rất ấn tượng với năng lực an ninh mạng tiên tiến của một số doanh nghiệp Việt Nam, như VSEC thuộc G-Group. Việt Nam đang nhanh chóng trở thành quốc gia dẫn đầu trong nền kinh tế số.
Theo ông, Nghị quyết số 68 của Trung ương đã xác định khu vực tư nhân là “động lực quan trọng nhất” cho tăng trưởng quốc gia. Mục tiêu đến năm 2030 có 2 triệu doanh nghiệp, đóng góp gần 60% GDP, đặt ra yêu cầu lớn về một môi trường kinh doanh minh bạch và có trách nhiệm.
Tuy nhiên, ông Gunn cảnh báo, khi doanh nghiệp tăng trưởng nhanh và hội nhập sâu, rủi ro họ đối mặt cũng gia tăng, trong đó có rủi ro về tham nhũng. Đây là thách thức toàn cầu.
Ông Graeme Gunn cho biết, theo Công ước Liên Hợp quốc về Chống tham nhũng (UNCAC), Điều 21 khuyến nghị các quốc gia xem xét hình sự hóa hành vi hối lộ trong khu vực tư, ngay cả khi không có yếu tố Nhà nước trong giao dịch.
Đơn cử, New Zealand quy định rõ hành vi đưa, nhận hối lộ giữa các tác nhân tư nhân trong Đạo luật Hoa hồng Bí mật; Singapore không phân biệt hối lộ công, tư trong các điều khoản chống tham nhũng; Brunei Darussalam quy định mức phạt tới 7 năm tù và 30.000 USD nếu hối lộ.
Trong khi đó, đánh giá của UNCAC chỉ rõ, Việt Nam hiện chưa hình sự hóa hối lộ trong khu vực tư. Đây là khoảng trống pháp lý cần được xem xét trong bối cảnh nền kinh tế thị trường phát triển nhanh, theo ông Graeme Gunn
Cũng theo ông Gunn, trong nền kinh tế bao cấp trước đây, hối lộ thường được hiểu là hành vi xảy ra tại khu vực công. Nhưng với một khu vực tư nhân ngày càng lớn mạnh, cách hiểu đó đã lỗi thời.
Tại nhiều quốc gia, trọng tâm phòng, chống tham nhũng đã chuyển từ việc chỉ xử lý cá nhân sang buộc doanh nghiệp chịu trách nhiệm nếu để xảy ra hối lộ trong tổ chức.
Ông Gunn phân tích, nếu chỉ nhân viên cấp thấp bị xử lý mà doanh nghiệp vẫn hưởng lợi, thì không có động lực thay đổi văn hóa nội bộ.
Ông nêu, ở vương quốc Anh áp dụng hiệu quả mô hình “không ngăn chặn được” (failure to prevent), chỉ cần một nhân viên, đối tác hay nhà thầu đưa hối lộ để phục vụ lợi ích công ty, thì doanh nghiệp mặc nhiên bị xem là có tội.
Doanh nghiệp chỉ được miễn trách nhiệm nếu chứng minh có quy trình phòng ngừa đầy đủ, đào tạo, đánh giá rủi ro, cơ chế báo cáo, kiểm soát nội bộ. Cách tiếp cận này tạo áp lực tích cực buộc doanh nghiệp chủ động xây dựng văn hóa liêm chính.
Một cảnh báo đáng chú ý mà ông Graeme Gunn đưa ra liên quan đến mối liên hệ chặt chẽ giữa tội phạm mạng và tham nhũng, đặc biệt tại Đông Nam Á.
Ông cho biết, các trung tâm lừa đảo quy mô lớn không thể hoạt động nếu không có tham nhũng. Sự đồng lõa của một số quan chức tạo điều kiện cho tội phạm có tổ chức phát triển.
Ba yếu tố cốt lõi tạo thành vòng xoáy nguy hiểm này gồm: Quản trị yếu kém, đặc biệt ở vùng biên; tham nhũng trực tiếp, giúp tội phạm “mua đường”; rửa tiền xuyên quốc gia thông qua tiền điện tử, nền tảng số và các mô hình tài chính mới.
Đáng lo ngại, khi một quốc gia siết chặt, các mạng lưới này thường dịch chuyển sang nước láng giềng, tạo nên thách thức mang tính khu vực.
Ông Gunn nhấn mạnh vai trò quan trọng của Công ước về tội phạm mạng được mở ký tại Hà Nội tháng 10/2025. Ông nói, đây là công cụ mang tính đột phá, không chỉ để xử lý tội phạm mạng mà còn hỗ trợ thu thập chứng cứ trong mọi loại tội phạm nghiêm trọng, bao gồm cả tham nhũng.
Công ước tạo cơ sở cho bảo quản dữ liệu điện tử nhanh; chặn dữ liệu thời gian thực; hợp tác điều tra, dẫn độ, phong tỏa tài sản kỹ thuật số.
Ông cho rằng, điều này đặc biệt quan trọng với Việt Nam trong quá trình xây dựng nền kinh tế số an toàn.
Theo ông Gunn, công nghệ vừa là công cụ chống tham nhũng hữu hiệu, vừa là “đường dẫn” cho các hành vi phạm tội mới. “AI có thể bị lạm dụng cho các vụ lừa đảo tinh vi hơn, nhưng cũng có thể giúp phân tích bằng chứng nhanh hơn. Công nghệ là con dao hai lưỡi.”
Vì vậy, ông đề nghị Việt Nam xây dựng khung pháp lý rõ ràng, đặc biệt với tài sản tài chính số: “Nếu quản lý có trách nhiệm, chúng ta có thể thúc đẩy khu vực tư phát triển đúng hướng.”
Ông Graeme Gunn khẳng định: “Tương lai của Việt Nam phải được xây dựng trên nền tảng liêm chính giữa khu vực công, tư và xã hội.”
Ông bày tỏ niềm tin vào thế hệ doanh nhân trẻ có tư duy toàn cầu, đồng thời khẳng định họ xứng đáng được dẫn dắt trong một môi trường kinh doanh minh bạch và công bằng.
“Đó không chỉ là kỳ vọng của nhà đầu tư quốc tế, mà còn là điều đúng đắn cho Việt Nam,” ông nhấn mạnh.
