(Thanh tra) - Trong bối cảnh hội nhập sâu rộng, khu vực ngoài Nhà nước ngày càng giữ vai trò lớn trong nền kinh tế, đồng thời tiềm ẩn nhiều nguy cơ phát sinh tham nhũng với tính chất tinh vi, khó kiểm soát bằng các biện pháp truyền thống.
Tại Hội thảo “Phòng, chống tham nhũng trong khu vực ngoài Nhà nước” do Thanh tra Chính phủ phối hợp Văn phòng Liên hợp quốc về Ma túy và Tội phạm (UNODC) tổ chức ngày 9/12, vấn đề hoàn thiện khung pháp lý và cơ chế kiểm soát tham nhũng trong doanh nghiệp tư nhân được tập trung thảo luận.
Đại diện cơ quan quản lý Nhà nước, cơ quan tố tụng và tổ chức quốc tế: Thanh tra Chính phủ, Bộ Công an và UNODC đã cùng chia sẻ góc nhìn đa chiều, chỉ ra những khoảng trống pháp luật, đồng thời đề xuất định hướng hoàn thiện trong thời gian tới.
Ông Nguyễn Văn Cảnh, Cục trưởng Cục Phòng, Chống tham nhũng, tiêu cực (Cục IV), Thanh tra Chính phủ cho biết Việt Nam đã bước đầu thiết lập cơ sở pháp lý phòng, chống tham nhũng trong khu vực tư tại Luật Phòng, chống tham nhũng 2018 và các nghị định liên quan.
Tuy nhiên, quy định hiện hành mới mang tính khung, thiếu hướng dẫn cụ thể khi triển khai thực tế. Nhiều nội dung quan trọng như kiểm soát xung đột lợi ích, minh bạch chi phí hoa hồng, thù lao trong giao dịch, trách nhiệm người đứng đầu doanh nghiệp… vẫn còn bỏ ngỏ.
Theo ông Cảnh, minh bạch khu vực tư chỉ bền vững khi doanh nghiệp tự xây dựng văn hóa liêm chính nội bộ. Nhà nước cần ban hành quy tắc ứng xử mẫu, hướng dẫn cơ chế kiểm soát nội bộ, tăng chế tài với hành vi thông đồng – che giấu lợi ích.
Ông nhấn mạnh: “Cơ quan công quyền không thể làm thay doanh nghiệp. Luật phải trao quyền, trao trách nhiệm và buộc doanh nghiệp tự chịu trách nhiệm với lựa chọn của mình.”
Quan điểm chung từ nhóm quản lý nhà nước là hoàn thiện pháp luật không chỉ để xử lý, mà quan trọng hơn là phòng ngừa, khuyến khích tuân thủ thay vì chỉ kiểm tra, xử phạt.
Dưới góc độ điều tra, Thượng tá Nguyễn Văn Thực, Phó Trưởng phòng 1, C03 Bộ Công an, cho biết các vụ án tham nhũng trong doanh nghiệp tư nhân thường diễn ra kín đáo, thông qua nâng khống hợp đồng, chi hoa hồng trái phép, lách thuế, thông đồng đấu thầu… khiến việc truy vết vô cùng khó khăn. “Với cơ quan điều tra, rào cản lớn nhất không phải thiếu quy định xử lý, mà là thiếu công cụ tiếp cận dữ liệu tài chính minh bạch”, ông nói.
Ông đề xuất bắt buộc doanh nghiệp áp dụng kế toán số hóa, hóa đơn điện tử đối với giao dịch giá trị lớn, công khai báo cáo tài chính định kỳ, nhằm tạo nguồn dữ liệu phục vụ điều tra. Đồng thời cần có cơ chế bảo vệ người tố cáo nội bộ, vì nhiều vụ chỉ được phát hiện nhờ khai báo từ bên trong.
Quan điểm của cơ quan tố tụng nghiêng về đảm bảo tính giám sát – phát hiện – xử lý, bổ sung công cụ cưỡng chế để việc điều tra không rơi vào thế bị động.
Bà Nguyễn Nguyệt Minh, Trưởng đại diện UNODC tại Việt Nam, trong những năm gần đây, Việt Nam đã thể hiện quyết tâm mạnh mẽ và nhất quán trong việc phòng, chống tham nhũng trên phạm vi toàn xã hội, bao gồm cả khu vực ngoài Nhà nước, một lĩnh vực ngày càng có vai trò quan trọng đối với tăng trưởng kinh tế, đổi mới sáng tạo và hội nhập quốc tế.
Theo bà Minh, từ góc nhìn của UNODC, đã có đánh giá Việt Nam đi đúng hướng khi mở rộng phòng chống tham nhũng sang khu vực ngoài Nhà nước; những nỗ lực này thể hiện bước tiến đáng khích lệ và phù hợp với các chuẩn mực quốc tế, đặc biệt là Công ước Liên Hợp Quốc về Chống Tham nhũng (UNCAC).
Tuy vậy, so với chuẩn quốc tế, cơ chế đánh giá rủi ro, quy tắc liêm chính và kiểm toán độc lập trong doanh nghiệp Việt Nam chưa phổ biến, mới đang dần hình thành.
UNODC khuyến nghị Việt Nam thúc đẩy chương trình tuân thủ bắt buộc đối với doanh nghiệp thuộc lĩnh vực nhạy cảm như tài chính, xây dựng, y tế; tăng đào tạo về liêm chính cho người quản lý và nhân sự chủ chốt.
Pháp luật chỉ là khung. Doanh nghiệp mới là nơi hành vi diễn ra. Nếu doanh nghiệp không nhìn thấy lợi ích của liêm chính, mọi chế tài đều khó bền vững, theo bà Minh.
Từ phiên thảo luận, có thể thấy ba nhóm quan điểm cùng thống nhất ở yêu cầu cấp thiết về hoàn thiện thể chế, minh bạch thông tin, chuẩn hóa quản trị doanh nghiệp.
Trong đó, bốn nhóm nhiệm vụ được nhấn mạnh gồm: Hoàn thiện quy định kiểm soát nội bộ, xung đột lợi ích trong doanh nghiệp; chuẩn hóa kế toán, số hóa dữ liệu tài chính phục vụ thanh tra, điều tra; tăng bảo vệ người tố cáo, cơ chế báo cáo minh bạch; khuyến khích xây dựng văn hóa liêm chính gắn với lợi ích kinh doanh.
Việt Nam đang chuyển từ mô hình “Nhà nước kiểm soát” sang “Nhà nước kiến tạo, doanh nghiệp tự chịu trách nhiệm” trong phòng, chống tham nhũng khu vực tư. Đây là hướng đi phù hợp xu thế quốc tế, tạo nền tảng hình thành môi trường đầu tư minh bạch, công bằng, an toàn cho nhà đầu tư và thúc đẩy phát triển bền vững.
