(Thanh tra) - Ngày 22/12, Hội đồng tư vấn tuyển chọn đề tài khoa học Thanh tra Chính phủ đã tổ chức Hội nghị thuyết minh đề tài khoa học cấp bộ “Giải quyết khiếu nại, tố cáo, kiến nghị, phản ánh trong đơn vị sự nghiệp công lập” do ThS Lê Thị Thúy, Vụ Pháp chế, Thanh tra Chính phủ làm chủ nhiệm.
Theo ThS Lê Thị Thúy, giải quyết khiếu nại, tố cáo, kiến nghị, phản ánh trong các đơn vị sự nghiệp công lập (ĐVSNCL) là một lĩnh vực mang tính đặc thù và ngày càng trở nên quan trọng trong tiến trình cải cách hành chính, xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa và nâng cao hiệu quả quản trị nhà nước đối với dịch vụ công.
Trong những năm gần đây, các ĐVSNCL đang chuyển đổi mạnh mẽ sang cơ chế tự chủ, kéo theo những thay đổi căn bản trong mối quan hệ giữa đơn vị cung cấp dịch vụ công với đối tượng thụ hưởng như người dân, doanh nghiệp, người học, người bệnh. Chính sự thay đổi này làm gia tăng các dạng tranh chấp, phản ánh, kiến nghị liên quan đến chất lượng dịch vụ, chi phí, quy trình cung ứng và thái độ phục vụ.
Từ góc độ lý luận, ĐVSNCL có địa vị pháp lý kép, vừa mang đặc điểm của cơ quan nhà nước thực hiện chức năng cung ứng dịch vụ công, vừa vận hành theo cơ chế nghề nghiệp, chuyên môn, thậm chí tiệm cận cơ chế thị trường trong nhiều lĩnh vực.
"Sự kết hợp phức hợp này dẫn đến việc phát sinh các quan hệ pháp lý mang tính hành chính, công vụ đan xen với quan hệ dân sự, dịch vụ. Do đó, cơ chế giải quyết khiếu nại, tố cáo, kiến nghị, phản ánh trong ĐVSNCL không thể hoàn toàn đồng nhất với cơ chế áp dụng trong các cơ quan hành chính nhà nước thuần túy" bà Thúy nói.
Theo các lý thuyết quản trị công hiện đại như Quản trị tốt (Good Governance) và Quản trị công mới (New Public Management - NPM), việc cung ứng dịch vụ công cần gắn với yêu cầu minh bạch, trách nhiệm giải trình và sự tham gia của người dân. Những lý thuyết này nhấn mạnh vai trò của phản hồi xã hội và cơ chế tiếp nhận, xử lý kiến nghị như một công cụ quan trọng để nâng cao chất lượng dịch vụ công.
Tuy nhiên, theo chủ nhiệm đề tài, tại Việt Nam, các nghiên cứu vận dụng lý thuyết quản trị công mới trong lĩnh vực ĐVSNCL còn hạn chế, đặc biệt trong việc thiết kế cơ chế khiếu nại, tố cáo, kiến nghị, phản ánh phù hợp với từng loại hình dịch vụ công như y tế, giáo dục, văn hóa, khoa học.
Ở phương diện pháp lý, hệ thống pháp luật điều chỉnh hoạt động giải quyết khiếu nại, tố cáo, kiến nghị, phản ánh hiện nay tương đối đa dạng nhưng còn phân tán, thiếu đồng bộ khi áp dụng đối với ĐVSNCL.
Các đạo luật như Luật Khiếu nại năm 2011, Luật Tố cáo năm 2018, Luật Tiếp công dân năm 2013 cùng các luật chuyên ngành như Luật Giáo dục năm 2019, Luật Viên chức năm 2010 (sửa đổi, bổ sung năm 2019), Luật Khám bệnh, chữa bệnh năm 2023 đã tạo khuôn khổ pháp lý chung, nhưng chưa có quy định riêng hoặc hướng dẫn cụ thể cho ĐVSNCL.
Luật Khiếu nại năm 2011 chủ yếu xác định đối tượng bị khiếu nại là người ban hành quyết định hành chính hoặc có hành vi hành chính. Trong khi đó, nhiều quyết định trong ĐVSNCL như quyết định khám chữa bệnh, phân lớp học, thu, chi dịch vụ, đánh giá viên chức không phải là quyết định hành chính thuần túy, gây khó khăn trong việc xác định thẩm quyền và trình tự giải quyết.
Bên cạnh đó, Luật Viên chức mới chỉ quy định sơ bộ về giải quyết khiếu nại trong nội bộ đơn vị, chưa đề cập đầy đủ đến việc xử lý kiến nghị, phản ánh của người dân, nhóm vấn đề phát sinh nhiều nhất trong thực tiễn. Các quy định về tự chủ theo Nghị định số 60/2021/NĐ-CP về cơ chế tự chủ tài chính của ĐVSNC chủ yếu tập trung vào tài chính và tổ chức, trong khi cơ chế tiếp nhận, xử lý khiếu nại, tố cáo, kiến nghị, phản ánh chưa được làm rõ.
Từ góc độ thực tiễn, số lượng và mức độ phức tạp của các vụ việc khiếu nại, tố cáo, kiến nghị, phản ánh trong ĐVSNCL ngày càng gia tăng. Báo cáo số 195/BC-TTCP năm 2023 của Thanh tra Chính phủ cho thấy lĩnh vực y tế và giáo dục, hai lĩnh vực có số lượng ĐVSNCL lớn nhất cũng là những lĩnh vực phát sinh nhiều đơn thư khiếu nại, phản ánh nhất, chủ yếu liên quan đến thu,chi, chất lượng dịch vụ và thái độ phục vụ.
Trong lĩnh vực y tế, theo Báo cáo số 352/BC-BYT năm 2022 của Bộ Y tế, phản ánh của người bệnh tập trung vào thủ tục khám chữa bệnh phức tạp, thời gian chờ đợi kéo dài, thu phí ngoài quy định và chất lượng phục vụ chưa đáp ứng yêu cầu. Trong giáo dục, các phản ánh phổ biến liên quan đến lạm thu đầu năm học, chất lượng dịch vụ bán trú, cũng như sai phạm trong tuyển dụng, bổ nhiệm viên chức.
Thực tiễn kiểm tra của các bộ, ngành giai đoạn 2019 - 2022 cho thấy nhiều ĐVSNCL chưa thành lập bộ phận tiếp công dân theo quy định; việc tiếp nhận phản ánh qua điện thoại, thư điện tử, cổng thông tin điện tử còn hình thức; hồ sơ giải quyết chưa đầy đủ và chưa công khai kết quả giải quyết theo quy định của Luật Khiếu nại.
Trong bối cảnh chuyển đổi số, dù Quyết định của Thủ tướng Chính phủ đã yêu cầu tiếp nhận phản ánh, kiến nghị qua môi trường điện tử, song đa số ĐVSNCL chưa có quy trình chuẩn để phân loại, xử lý, theo dõi tiến độ giải quyết, dẫn đến hiệu quả còn hạn chế.
Từ những phân tích trên, có thể thấy việc nghiên cứu đề tài “Giải quyết khiếu nại, tố cáo, kiến nghị, phản ánh trong đơn vị sự nghiệp công lập” mang tính cấp thiết cả về lý luận, pháp lý và thực tiễn.
Đề tài không chỉ góp phần làm rõ bản chất pháp lý của các quan hệ khiếu nại, tố cáo, kiến nghị, phản ánh trong ĐVSNCL, phân loại các dạng vụ việc đặc thù, mà còn đề xuất các quan điểm, giải pháp và kiến nghị nhằm hoàn thiện cơ chế giải quyết trong thời gian tới.
Đánh giá tại hội nghị, Hội đồng tư vấn tuyển chọn đề tài khoa học Thanh tra Chính phủ đánh giá, đề tài có ý nghĩa lý luận và thực tiễn sâu sắc, đáp ứng yêu cầu cấp bách trong bối cảnh các ĐVSNCL đang chuyển mạnh sang cơ chế tự chủ, gắn với yêu cầu nâng cao chất lượng quản trị và trách nhiệm giải trình trong cung ứng dịch vụ công.
Kết quả nghiên cứu được kỳ vọng sẽ có giá trị ứng dụng trực tiếp, góp phần nâng cao hiệu quả quản trị trong các ĐVSNCL, bảo đảm quyền và lợi ích hợp pháp của người dân, đồng thời đáp ứng yêu cầu xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa và cải cách dịch vụ công mà Đảng và Nhà nước đang đặt ra.
Hội đồng tư vấn tuyển chọn đề tài Thanh tra Chính phủ đã thống nhất phê duyệt đề tài, dự kiến triển khai nghiên cứu giai đoạn 2026-2027.
