(Thanh tra) - Chiều 19/12, Hội đồng tư vấn tuyển chọn đề tài khoa học Thanh tra Chính phủ tổ chức hội nghị thuyết minh đề tài khoa học cấp bộ “Đổi mới cơ chế kiểm soát tài sản, thu nhập của người có chức vụ, quyền hạn” do TS Trần Đăng Vinh, Vụ trưởng Vụ Pháp chế, Thanh tra Chính phủ làm chủ nhiệm.
Đề tài được đánh giá có ý nghĩa lý luận và thực tiễn sâu sắc, đáp ứng yêu cầu cấp bách của công tác phòng, chống tham nhũng trong tình hình hiện nay.
Tại hội nghị, TS Trần Đăng Vinh nhấn mạnh, kiểm soát tài sản, thu nhập là một trong những trụ cột quan trọng nhất của chính sách phòng, chống tham nhũng và kiểm soát quyền lực Nhà nước. Thông qua cơ chế này, Nhà nước hướng tới xây dựng đội ngũ cán bộ, công chức liêm chính, minh bạch, có trách nhiệm giải trình, góp phần củng cố niềm tin của xã hội đối với bộ máy công quyền.
Thực tiễn thời gian qua cho thấy, mặc dù công tác kê khai, công khai tài sản, thu nhập đã được triển khai đồng bộ trong toàn hệ thống chính trị, song hiệu quả phát hiện và xử lý các trường hợp kê khai không trung thực còn hạn chế. Số vụ việc được phát hiện thông qua xác minh tài sản, thu nhập chưa tương xứng với yêu cầu đặt ra, trong khi việc giải trình nguồn gốc tài sản tăng thêm vẫn gặp nhiều khó khăn, vướng mắc.
Sau khi Luật Phòng, chống tham nhũng năm 2018 có hiệu lực, cơ chế kiểm soát tài sản, thu nhập đã có bước phát triển quan trọng, chuyển từ tiếp cận thiên về minh bạch sang tiếp cận theo hướng kiểm soát. Tuy nhiên, quá trình tổ chức thực hiện các văn bản hướng dẫn thi hành, đặc biệt là Nghị định số 130 của Chính phủ, đã bộc lộ không ít hạn chế mang tính hệ thống, ảnh hưởng đến hiệu lực, hiệu quả thực thi.
Trong bối cảnh Chính phủ đang trình Quốc hội dự án Luật sửa đổi, bổ sung Luật Phòng, chống tham nhũng, việc nghiên cứu chuyên sâu nhằm đề xuất đổi mới cơ chế kiểm soát tài sản, thu nhập ở cấp nghị định được xác định là yêu cầu cấp thiết, vừa mang tính pháp lý, vừa xuất phát từ thực tiễn công tác phòng, chống tham nhũng.
Theo Ban Chủ nhiệm đề tài, thời gian qua đã có nhiều công trình nghiên cứu trong và ngoài nước liên quan đến kiểm soát tài sản, thu nhập của người có chức vụ, quyền hạn. Các nghiên cứu đã góp phần làm rõ những điểm tiến bộ của Luật Phòng, chống tham nhũng năm 2018, như mở rộng đối tượng kê khai, quy định rõ hơn trách nhiệm của cơ quan kiểm soát và trình tự, thủ tục kê khai, công khai, xác minh.
Nhiều công trình cũng đã phân tích thẩm quyền của các cơ quan kiểm soát tài sản, thu nhập; đánh giá quy trình xác minh theo Nghị định số 130; đồng thời đề xuất các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả xử lý các trường hợp kê khai không trung thực và tăng cường tuyên truyền, phổ biến pháp luật.
Tuy nhiên, TS Trân Đăng Vinh cũng thẳng thắn chỉ ra rằng, phần lớn các nghiên cứu trước đây mới dừng ở việc phân tích quy định hiện hành và chỉ ra bất cập, chưa tập trung đề xuất các giải pháp mang tính đột phá, có tính hệ thống để đổi mới toàn diện cơ chế kiểm soát tài sản, thu nhập.
Một số vấn đề quan trọng chưa được nghiên cứu đầy đủ, như việc quy định khoa học các loại tài sản phải kê khai; cơ chế giải trình nguồn gốc tài sản tăng thêm còn nhiều sơ hở hoặc quá phức tạp; mô hình quản trị kiểm soát tài sản, thu nhập chưa gắn chặt với dữ liệu, công nghệ và trách nhiệm giải trình.
Đặc biệt, nội dung ứng dụng công nghệ thông tin, xây dựng cơ sở dữ liệu về tài sản, thu nhập và cơ chế liên thông dữ liệu giữa các ngành như thuế, ngân hàng, đất đai mới chỉ được đề cập ở mức khái quát. Cơ chế phối hợp liên ngành trong xác minh tài sản, thu nhập cũng được xác định là một “khoảng trống” lớn cần tiếp tục nghiên cứu, làm rõ, TS Trần Đăng Vinh nói.
Trên cơ sở đánh giá thực tiễn và tổng quan nghiên cứu, đề tài xác định bốn nội dung nghiên cứu chính, trong đó trọng tâm là đề xuất các giải pháp đổi mới cơ chế kiểm soát tài sản, thu nhập theo hướng hiện đại, hiệu quả và khả thi.
Trước hết, đề tài tập trung xây dựng cơ sở lý luận và pháp lý về kiểm soát tài sản, thu nhập; làm rõ các khái niệm cốt lõi như kê khai, công khai, xác minh, giải trình và xử lý vi phạm; đồng thời nghiên cứu kinh nghiệm quốc tế để rút ra bài học phù hợp với điều kiện của Việt Nam.
Tiếp đó, đề tài đánh giá toàn diện thực trạng công tác kiểm soát tài sản, thu nhập giai đoạn 2020-2025, phân tích kết quả đạt được, những hạn chế và nguyên nhân, qua đó nhận diện rõ các “điểm nghẽn” về thể chế, tổ chức bộ máy và điều kiện bảo đảm thực hiện.
Trên nền tảng đó, đề tài đề xuất các giải pháp đổi mới mang tính đột phá, trọng tâm là hoàn thiện thể chế; sửa đổi, bổ sung các quy định còn vướng mắc về kê khai, công khai, xác minh và chế tài xử lý vi phạm; tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin, chuyển đổi số, từng bước xây dựng cơ sở dữ liệu tập trung về tài sản, thu nhập.
Cùng với đó là các giải pháp về tổ chức bộ máy, nâng cao năng lực đội ngũ cán bộ làm công tác kiểm soát tài sản, thu nhập; hoàn thiện cơ chế phối hợp liên ngành, bảo đảm hoạt động xác minh được thực hiện khách quan, hiệu quả.
Hội đồng tư vấn tuyển chọn đề tài Thanh tra Chính phủ đánh giá cao cách tiếp cận khoa học, bám sát thực tiễn và tính khả thi của các giải pháp đề xuất; thống nhất phê duyệt đề tài, dự kiến triển khai trong giai đoạn 2026-2027, đồng thời bày tỏ kỳ vọng tạo ra những luận cứ khoa học và giá trị thực tiễn phục vụ hiệu quả công tác phòng, chống tham nhũng trong thời gian tới.
