(Thanh tra) - Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Bộ luật Hình sự bỏ hình phạt tử hình đối với 8 tội danh. Đây là một bước điều chỉnh lớn trong chính sách hình sự, phản ánh tư duy lập pháp nhân đạo, thận trọng và phù hợp với xu thế tiến bộ của pháp luật quốc tế.
Theo Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Bộ luật Hình sự vừa được Quốc hội thông qua tại kỳ họp thứ 7 (tháng 6/2025), có 8 tội danh chính thức được bỏ hình phạt tử hình. Thay vào đó, mức án cao nhất của các tội danh này được chuyển xuống tù chung thân. Đây là một bước điều chỉnh lớn trong chính sách hình sự, phản ánh tư duy lập pháp nhân đạo, thận trọng và phù hợp với xu thế tiến bộ của pháp luật quốc tế.
Các tội danh được bỏ hình phạt tử hình gồm: (1). Hoạt động nhằm lật đổ chính quyền Nhân dân (Điều 109); (2). Phá hoại cơ sở vật chất - kỹ thuật của nước CHXHCN Việt Nam (Điều 114); (3). Gián điệp (Điều 110); (4). Phá hoại hòa bình, gây chiến tranh xâm lược (Điều 421); (5). Vận chuyển trái phép chất ma túy (Điều 250); (6). Sản xuất, buôn bán hàng giả là thuốc chữa bệnh, phòng bệnh (Điều 194); (7).Tham ô tài sản (Điều 353); (8). Nhận hối lộ (Điều 354).
Đáng chú ý, trong số này có cả các tội phạm kinh tế - chức vụ, ma túy, an ninh quốc gia và tội phạm về hàng giả đặc biệt nghiêm trọng.
Theo ông Nguyễn Quang Huy, Giảng viên khoa Luật, Trường Đại học Khoa học Thái Nguyên, việc loại bỏ án tử hình với một số tội danh không làm giảm tính răn đe của pháp luật, mà thể hiện sự cân nhắc kỹ lưỡng giữa nhu cầu phòng, chống tội phạm và bảo đảm quyền con người. Trong nhiều trường hợp, tù chung thân đã đủ nghiêm khắc, vừa cho phép sửa sai, vừa tránh oan sai không thể cứu vãn.
Thực tế, tử hình là hình phạt nghiêm khắc nhất nhưng không thể khắc phục hậu quả nếu có sai lầm trong quá trình tố tụng. Bỏ tử hình giúp hạn chế rủi ro oan sai, một vấn đề từng gây tranh cãi trong nhiều vụ án lớn. Đặc biệt, với tội phạm tham nhũng, việc cho phép hình phạt chung thân có thể mở ra cơ hội thu hồi tài sản hiệu quả hơn, khuyến khích người phạm tội hợp tác, khắc phục hậu quả.
Cũng với mục đích này, Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Bộ luật Hình sự cũng quy định rõ: "Người bị kết án tù chung thân về tội tham ô tài sản, tội nhận hối lộ chỉ có thể được xét giảm thời hạn chấp hành hình phạt khi đã chủ động nộp lại ít nhất 3/4 tài sản tham ô, nhận hối lộ và đã hợp tác tích cực với cơ quan chức năng trong việc phát hiện, điều tra, xử lý tội phạm hoặc lập công lớn".
Bên cạnh đó, hiện nay, nhiều quốc gia trên thế giới đã bãi bỏ hoàn toàn hoặc thu hẹp hình phạt tử hình, trong đó có nhiều nước ASEAN. Việt Nam dù chưa chính thức bỏ án tử hình nhưng đang từng bước thu hẹp phạm vi áp dụng, phù hợp với tinh thần của các công ước quốc tế mà Việt Nam là thành viên.
Luật sư Phạm Trung Kiên, Văn phòng Luật PK, Thái Nguyên cho rằng, không phải lúc nào hình phạt tử hình cũng là giải pháp cuối cùng để xử lý tội phạm. Khi pháp luật xác lập cơ chế xử lý công bằng, có lộ trình cải tạo rõ ràng, người phạm tội sẽ có động lực sửa sai và hoàn lương. Tư duy hình sự hiện đại phải hướng đến giáo dục, cải hóa thay vì chỉ trừng trị.
Ông Kiên cũng nhận định, việc giảm tử hình với tội “sản xuất, buôn bán hàng giả là thuốc chữa bệnh” (Điều 194) cũng được xem là hợp lý, bởi tội danh này vốn gây nguy hiểm nghiêm trọng nhưng khó chứng minh hậu quả tức thì dẫn tới tử hình. Việc chuyển sang tù chung thân sẽ giúp các cơ quan tố tụng dễ dàng hơn trong xử lý, đồng thời vẫn bảo đảm tính nghiêm khắc.
Tuy nhiên, để việc bỏ tử hình không làm giảm hiệu lực pháp luật, các chuyên gia nhấn mạnh cần tăng cường các hình phạt bổ sung như tịch thu tài sản, cấm đảm nhiệm chức vụ, công khai danh tính, tăng thu hồi tài sản bị chiếm đoạt, đặc biệt trong các tội về tham nhũng, chức vụ.
Bên cạnh đó, phải tiếp tục nâng cao chất lượng điều tra, truy tố, xét xử, hoàn thiện cơ chế kiểm tra, giám sát, bảo đảm không để lọt tội phạm, tránh tâm lý “nhẹ tay” khi đã bỏ án tử hình.
Việc bỏ hình phạt tử hình với 8 tội danh là bước đi quan trọng của Việt Nam trong quá trình hoàn thiện pháp luật hình sự, thể hiện tư duy tiến bộ, nhân đạo, đồng thời phù hợp với mục tiêu cải cách tư pháp đến năm 2030. Để chính sách này phát huy hiệu quả, cần có sự đồng bộ về tổ chức thực thi, nâng cao năng lực đội ngũ tư pháp và tăng cường giáo dục pháp luật trong cộng đồng.
